Va oliy nerv faoliyati

Targ‘il tana funktsiyalari. Oxirgi miyaning po‗stloq ostidagi markazlaridan 
targ‗il tananing ahamiyati kattaroq.Sut emizuvchi hayvonlarda yarim sharlar 
po‗stlog‗idan keladigan ichki kapsula deb ataladigan nerv tolalari tutami targ‗il 
tanani shu qismga: dumli va pichoqqa ajratib turadi. Targ‗il tanaga asosan 
talamusdan, qisman po‗stloqdan afferent impulslar keladi, efferent impulslar esa 
targ‗il tanadan asosan oqimtir yadroga boradi. Targ‗il tanaga mustaqil harakat 
funktsiyalarini o‗tamaydigan, ammo filogenetik jixatdan qadimgiroq harakat 
yadrosi-pallidum funktsiyalarini nazorat qiladigan effektor yadro deb qarashadi. 
Targ‗il tana oqimtir yadroning shartsiz reflektor faoliyatini boshqaradi va qisman 
tormozlaydi, ya`ni oqimtir yadroga qanday ta`sir etsa, targ‗il tana oqimtir yadroga 
o‗shanday ta 'sir etadi. 
Dumli yadroga past chastotali elektr toki bilan ta`sir etilsa, hayvonning xulq 
atvori o‗zgarishi, ya`ni hayvon mudrab uyquga ketishi va katta yarim sharlar 
po‗stlog‗i neyronlarning reaktsiya vaqti uzayishi yaqinginada ko‗rsatib berildi. Bu 
natijalar talamusning nospetsefik yadrolariga dumli yadroning ta`sir etishiga 
bog‗liq; talamusning bu yadrolari bosh miya po‗stlog‗ini aktivlashtiradi. 
Odamning targ‗il tanasi zararlanganda atetoz (qo‗l-oyoqlarning stereotip 
ritmik harakatlari) va xoreya (hech qanday tartib va izchillik bilan davom 
etmaydigan kuchli noto‗g‗ri harakatlar deyarli hamma muskullarni o‗z ichiga 
oladi, - "avliyo Vittraksi‖) kuzatiladi. Atetoz ham, xoreya ham targ‗il tananing 
oqimtir yadroga tormozlovchi ta`sir ko‗rsatmay qo‗yishi natijasidir, deb 
hisoblanadi. 
Targ‗il tana zararlanganda himoyalanish, orientirovka va shu kabi shartsiz 
reflekslar ham biroz kuchayadi. Har bir asosiy harakatga yo‗ldosh bo‗ladigan 
yordamchi harakatlar ham ancha kuchayadi (yordamchi harakatlarning kuchayishi 
giperkinez deb ataladi) Ayni vaqtda muskullar tonusi o‗zgaradi, odatda esa 
pasayadi (gipotonus). Buning sababi shuki, targ‗il tana zararlanganda pallidum 

---

242 
tormozlanish protsessidan qutiladi, Targ‗il tana zararlanganda kuzatiladigan 
xodisalar (giperkinez va gipotonus ) ga oqimtir yadro zararlanganda kuzatiladigan 
hodisalar (gipokinez va gipertonus ) qarama-qarshidir. 
Hozir targ‗il tanani harakat apparatining po‗stloq ostidagi oliy 
boshqaruvchi-koordinasion markazi, deb hisoblashadi.Ba`zi eksperimental 
ma`lumotlarga qaraganda, modda almashinuvi issiqlik hosil bo‗lishi va 
chiqarilishi, tomir reaktsiyalari idora etuvchi oliy vegetativ koordinasion markazlar 
ham targ‗il tanada ekan. Jumladan, targ‗il tananing ta`sirlanishi natijada bir qancha 
ichki organlar funktsiyasining o‗zgarishini kuzatgan B. Ya. Danilevskiyning ilk 
ma`lumotlari shundan guvohlik beradi. Shartsiz reflektor harakatlarni va vegetativ 
reaktsiyalarni interagratsiyalaydigan ularni xulq-atvorning yagona butun akti qilib 
birlashtiradigan markazlar targ‗il tanada bo‗lsa kerak, targ‗il tana gipotalamus 
bilan bog‗langani tufayli, vegetativ nerv sistemasidan innervatsiyalanadigan 
organlarga ta`sir etadi.