Va oliy nerv faoliyati
Download 5.86 Mb. Pdf ko'rish
|
YOSH FIZIOLOGIYASI, GEGIYENASI
|
Tikka turish akti. Skelet muskullari bosh miya katta yarim sharlari
po‗stlog‗ining ishtirokida kelishib ishlaydi (koordinatsiya), bu esa murakkab harakat aktlarini bajarishdagina emas, odamning biron pozani saqlab turishida ham namoyon bo‗ladi. Tikka turish aktini misol tariqasida ko‗rib chiqaylik muvozanat saqlash tikka turish uchun zarur shartdir; butun gavdaning og‗irlik markazi gavdaning tayanch tekisligi ustida, ya`ni oyoq kaftlarining polga tegib turish maydoni bilan chegaralangan tekislik ustida turgandagina (67-rasm) muvozanat egallash mumkin. 67-rasm. Kishi bemalol tikka turganda oyoqlarning tayanch tekisligi. 5 - gavdaning umumiy og‘irlik markazi proektsiyasiga mos keluvchi nuqta. Odam tinchgina tikka turganda gavdasi frontal tekislikda ham, sagittal tekislikda ham muttasil tebranishi (67-rasm) maxsus tadqiqotlarda aniqlandi. Bir tebranishlar odam tikka turganda gavda muvozanatining beqaror ekanligidan guvohlik beradi. Odamning tikka turishi aslida gavdaning yiqila boshlashi bilan tezda muvozanat tiklanishining uzluksiz takrorlanishidan iborat. Gavdaning yiqilishiga sabab shuki, gavda qismlarining og‗irlik kuchi ta`siri chanoq son va tizza bo‗g‗imlari yoziladi boldir-panja burimlari esa bukiladi. Shu sababli qisqarib, og‗irlik kuchiga qarshi ta`sir etadigan muskullar qatnashgandagina muvozanat holatini uzoq saqlab turish mumkin. Gavda og‗irlik markazining tebranishlarini yozish bilan bir vaqtda turli muskullarning elektr aktivligi qayd qilinsa, gavda vertikal o‗qdan og‗gan paytda, ya`ni gavda yiqila boshlaganda muskullarning qisqarishiga ishonsa bo‗ladi (67-rasm). Muskullar refleks yo‗li bilan qisqarib, gavdaning tikka vaziyatga qaytishini ta`minlaydi. Odam tikka turganda muskullarning refleks yo‗li bilan qisqarishida vestibuloreseptorlar, proprioreseptorlar va ko‗ruv retseptorlarlari muhim rol o‗ynaydi. Odam tikka turganda gavdasining tebranishi E. B. Babinskiy va hamkorlari ishlab chiqqan stabilograf bilan qayd qilinadi. Bu asbob datchiklarga mahkamlab qo‗yilgan maydonchadan iborat bo‗lib, unga tekshiriladigan kishi tikka turg‗izib qo‗yiladi. Stabilograf gavdaning umumiy og‗irlik markazi qancha siljiganini aniqlashga imkon beradi. Sog‗lom kishida umumiy og‗irlik markazining tebranishlar amplitudasi 12 mm dan oshmaydi. Markaziy nerv sistemasining ba`zi 266 kasalliklarida (masalan, orqa miyaning proprioretseptorlardan impuls o‗tkazuvchi orqa ustunlari zararlanganda –orqa sohasida, shuningdek miyacha o‗smalarida gavda normadagiga nisbatan ko‗proq, tebranadi va oshsa ko‗z yumilganda barqaror tikka turib bo‗lmaydi. Odamning tikka turish aktida katta yarim sharlar po‗stlog‗ining ishtirok etishi shu bilan isbot etiladiki, sensomotor zona zararlanganda odam tikka turolmaydigan bo‗lib qoladi. Bola (shuningdek harakat tayanch apparati zararlangan katta yoshli kishi) uzoq mashq qilish natijasida gavdasini barqaror tikka tutadigan bo‗lib qoladi. Download 5.86 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|