Va oliy nerv faoliyati

Nazorat savollari . 
1.Vegitativ nerv tizimi deganda nimani tushunasiz ?. 
2.Vegitativ nervlarning hossalari nimada ?. 
3. To‗qima va organlar vegitativ nerv tolalari orqali boshqarilishda qaysi 
markazlar ishtirok etadi ?. 
4. Gipotalamus, retikulyar formatsiya, miyacha va po‗stloq osti yadrolarning 
vegitativ a‘zolar orqali boshqarilishdagi roli ?. 
5. Vegetativ funksiyalarning boshqarilishida miya katta yarim sharlari 
po‗stlog‗ining ahamiyati ?. 
OLIY NERV FAOLIYATI. KATTA YARIMSHARLAR 
PO‘STLOG‘INING SHARTLI REFLEKTOR FAOLIYATI . 
 
Bosh miya katta yarim sharlar po‗stlog‗i va unga yaqin tuzilmalar(po‗stloq 
ostidagi tuzilmalar) markaziy nerv sistemasining oily bo‗limi bo‗lib, 
organizmning xulq-atvori bu bo‗limning ishlashiga bog‗liq. Organizm xulq-
atvori oliy nerv faoliyati hisoblanadi, shu faoliyat natijasida organizm bilan 
tashqi muhit nisbati o‗zgaradi. 
Oliy nerv faoliyatiga qarama-qarshi o‗laroq, quyi nerv faoliyati organizm 
ichidagi funktsiyalarni birlashtiradigan, integrallaydigan reaktsiyalar 
yig‗indisidan iborat. Bosh miya nerv faoliyati katta yarim sharlar po‗stlog‗i va 
unga yaqin tuzilmalar (po‗stloq ostidagi tuzilmalar)ning muqarrar ishtiroki bilan 
yuzaga chiqadigan murakkab reflektor reaktsiyalarda namoyon bo‗ladi. 

---

294 
Bosh miya faoliyatining reflektor harakteri haqidagi tasavvurni rus 
fiziologiyasining asoschisi I. M. Sechenov "Bosh miya reflekslari" ("Refleksi 
golovnogo mozga") degan kitobida keng va mukkamal rivojlantirgan. Bu klassik 
asarning g‗oyaviy moxiyati tenzuraning zo‗ri bilan o‗zgartirilgan dastlabki nomi - 
"Psixologik protsecclarga fiziologik asoslar kiritish yo`lidagi urinish"da o‗z 
ifodasini topgan. I M. Sechenovga qadar fiziologlar va nevrologlar psixik 
protsesslarni obektiv ravishda, nuqul fiziologiya nuqtai nazaridan analiz qilish 
mumkin degan masalani o‗rtaga qo‗yishga jurat etmagan edilar. Psixik protsesslar 
butunlay subektiv psixologiyaga qaram bo‗lib qolgan edi. 
I.M.Sechenov ideyalari I. P. Pavlovning ajoyib asarlarida porloq ravishda 
taraqqiy topdi. I. P. Pavlov katta yarim sharlar po‗stlog‗ining funktsiyalarini 
ob‘ektiv eksperimental metod bilan tekshirish yo‗llarini topdi va oliy nerv
faoliyati haqida muntazam ta`limot yaratdi. 
Markaziy nerv sestemasining quyi bo‗limlarida - po‗stloq ostidagi yadrolar, 
Miya stvoli, orqa miyada - reflektor reaktsiyalar irsiyat yo‗li bilan 
mustahkamlangan tug‗ma nerv yo‗llari orqali yuzaga chiqsa, katta yarim sharlar 
po‗slog‗ida nerv a‘loqalari hayvonlar bilan odamning individual hayot protsessida, 
organizmga son-sanoqsiz sharoitlar ta'sir etish natijasida vujudga kelishini I. P. 
Pavlov ko‗rsatib berdi. Bu faktning kashf etilishi organizmda ro‗y beruvchi 
hamma refleklektor reaktsiyalarni shartsiz va shartli reflekslar degan ikkita asosiy 
gruppaga ajratishga imkon berdi.