Va oliy nerv faoliyati

Ikkinchi signal sistemasining funktsiyalarida miya po‘stlog‘idagi turli 
zonalarning ahamiyati. "Dinamikani strukto‗raga tug‗ri keltirish", boshqacha 
aytganda, markaziy nerv sistemasi faoliyatining muayyan kurinishlarida har xil. 
nerv strukturalarining ahamiyatini aniqlash fiziologiyaning muxim vazifalaridan 
biri deb hisoblagan edi I. P. Pavlov. Bu vazifani hal etish ikkinchi signal 
sistemasiga kelganda g‗oyatda muhim vazifadir. Bu masalada bir necha nuqtai 
nazar bor. Bir chekka nuqtai nazar - psixomorfologik oqim tarafdorla'rining faraz 
qilishicha, odam intellekti bilan bog‗langan oliy nerv funktsiyalarining turli 
kurinishlari miyaning muayyan qismlarida joylashgan. Masalan, ba`zi avtorlar 
yaqindagina bosh miya po‗stlog‗ining "funktsional kartalari"ni to`zishgan va 
psixik faoliyatining "aktiv tafakkur", "son tasavvurlari" kabi kurinishlarini va 
hatto"shaxsiy, sotsial va diniy "Men" larini miya po‗stlog‗ining turli qismlariga 
joylashtirishgan edi. 
Ikkinchi chekka nuqtai nazar oliy nerv faoliyatining eng murakkab 
kurinishlarini va ikkinchi signal snstemasining funktsiyalarini muayyan nerv 
strukturalariga bog‗lash mutlaqo mumkin emas deydi. Bu tasavvurga kura, xulq-
atvorning harqanday murakkab aktida umuman butun miya po‗stlog‗i qatnashadi. 
Ikkala nuqtai nazar xatodir. Avvalo, ikkinchi signal sistemasining 
funktsiyalarida bosh miya chap va ung yarim sharlarining ahamiyati birday 
emasligini ko`rsatib o‗tmoq kerak. Aksari kishilar (unаqаyлар)dа bosh miyaning 
chap yarim shari ustun turadi va muayyan qismlari shikastlanganda, 
jaroxatlanganda, qon quyilganda yoki o‗smadan zararlanganda nutq funktsiyalari, 
tanib olish va maqsadga muvoffiq ish kurish funktsiyalari, ya`ni odamga xos, 
ikkinchi signal sistemasi bilan bog‗langan funktsiyalar buziladi. Chapaqaylar 
miyasining ung yarim shari chap yarim sharidan ustun bo`ladi, ularning ung yarim 
shari shikastlanganda yuqoridagi kabi hodisalar ko‗zatiladi. Bu faktlar ikki 
yoqlama diqqatga sazovordir; birinchidan, ular ikkinchi signal sistemasining 
funktsiyalarida bir yarim sharning ahamiyati kattaroq ekanligini ko`rsatadi; 
ikkinchidan, ular bir yarim sharning ko`proq ahamiyatga ega ekanligi mehnat 
faoliyatida katta rol o‗ynaydigan qulga qandaydir bog‗liq ekanligini ko`rsatadi. 
Ikkinchi signal sistemasi normal ishlashi uchun miya po‗stlog‗ining keng 
zonalari kerak.Ammo, ikkinchi signal sistemasining faoliyatida miyaning ba`zi 

---

335 
qismlari kattaroq rol o‗ynashi shubhasiz. Nutq so`zlarning ma`nosini tushunish, 
ularni aytish, buyumlarni tanib, maqsadga muvoffiq ish kurish, ish natijasini 
oldindan bilish bilan bog‗langan murakkab funktsiyalar yuzaga chiqishi uchun 
dinamik jihatdan vujudga keluvchi murakkab nerv strukturalari, ya`ni miya 
pustlog‗ining birgalashib ishlovchi ko`p apparatlari kerak Ana shu apparatlar juda 
ko`p neyronlar va ularning zanjirlaridan iborat "burjlarni", ya`ni funktsional 
sistemalarni hosil qiladi. 
Miya katta yarim sharlari po‗stlog‗ida faqat birinchi yoki faqat ikkinchi signal 
sistemalariga taalluqli nerv elementlari anatomiya nuqtai nazariyadan bir-biridan 
chegaralanmaganligini nazarda tutmoq kerak. Odamda buyumni tanib olish, 
maqsadga muvofiq ish kurish va nutq funktsiyalari ko`proq buziladi, ularni 
anatomiya-klinika nuqtai nazardan ko‗zatish ikkinchi signal sistemasi nerv 
strukturalarining lokalizatsiyasini aniqlashda asosiy metod hisoblanadi.