Vakolatxonasi ya. Mamatova, S. Sulaymanova
Download 0.61 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- “Sug‘diyona”
- 2-bob. O‘ZBEKISTON OMMAVIY AXBOROT VOSITALARIDA GENDER STEREOTIPLARI
- Ijtimoiy stereotiplar(ular sirasiga gender stereotiplari ham kiradi) mazmun jihatidan ma’lum ijtimoiy hodisa yoki ob’ekt xususidagi hissiy bo‘yoqlarga ega
- «ijtimoiy, ma’naviy, gender, oilaviy va boshqa timsoiliy qadriyatlar tizimini shakllantiruvchi o‘ziga xos mafkuraviy konstrukt, kod»
|
“Saodat” – O‘zbekiston xotin-qizlar qo‘mitasi muassisligidagi jurnal bo‘lib, yiliga sakkiz marotaba chop etiladi va mamlakat miqyosida tarqatiladi. Jurnal 1925- yildan (ilk soni “Yangi yo’l” deb nomlangan) buyon chop etib kelinmoqda. 1936- yilda “Yorqin turmush”, 1938-yilda “Yorqin hayot” nomi bilan yuritilgan. Hozirga kelib mazkur nashr 34 sahifada chop etiladi. 2014-yil sentyabr oyidagi adadi 7830 nusxada bo‘lgan. Jurnalda vaqti-vaqti bilan “Bosh muharrir minbari” rukni berib boriladi. Jurnalning 2014-yil 6- va 7-sonlarida esa bu ruknni uchratmaymiz. Jahon tajribasiga suyanadigan bo‘lsak, bu rukn doimiy ravishda “ochqich” maqola hisoblangan. Ko‘p hollarda jurnal yana “Ayol va siyosat” ruknidagi maqola bilan “ochilgan”.
11 Ўша манба, ўша бет. Jurnalning “Ayol va siyosat” ruknida asosan siyosat doirasidagi ayollar faoliyati, oilaviy hayoti haqida suhbat, esselar berib boriladi. “Onalar xalq yaratadi” sarlavhali suhbatni taniqli adiba Qutlibeka Rahimboyeva O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi mudofaa va xavfsizlik masalalari qo‘mitasi a’zosi Komila Karomova bilan qurgan. Suhbar davomida ilgari Qashqadaryoning “Nasaf”, “Kamolot” gazetalarida faol ishlagan, odamlar taqdiriga befarq bo‘lmagan jurnalistning deputat sifatidagi bugungi mehnatlariga bir qur nazar tashlanadi. “Siyosat” so‘zining lug‘aviy ma’nosi – boshqarish san’ati, demakdir, – deydi suhbat qahramoni. – Hamma sohaning ham o‘ziga xos siyosati bo‘ladi. Bizda oilani boshqarish san’ati tarixi juda uzoq davrlarga borib taqaladi. ...Tug‘ilib, voyaga yetgan oilam siyosatini fidoyilik, zahmat siyosati, deb atasam, xato bo‘lmas. Ota- onam yashaydigan xonaning chirog‘i hamisha yoniq turadigandek edi. Chunki biz bilan dars tayyorlab bo‘lib, ular o‘zlarining ertangi darslariga tayyorgarlik ko‘rardilar. Xonadonimizning eng yaxshi an’analarini o‘z oilamga ham ko‘chirishga harakat qilaman” 12 . Biroq suhbatga tanlangan sarlavha uning mazmuniga mos emas. “Buyuklik asriga kirdik” sarlavhali portret materialida Enaxon Siddiqova "El- yurt hurmati" ordeni sohibasi, fermer Lola Murodovaning faoliyatiga chizgilar chizadi
13 . Jurnalda erkak mualliflarga ham so’z beriladi. Masalan, “Ma’naviyat bekati”da Zikir Muhammadjonovning O‘zbekiston xalq artisti Mariya Aleksandrovna Kuznetsova haqida essesi, “Har kim xotunini izzat qilsa...” deb nomlangan materialda Asad Asilning Sidqiy Xondayliqiy ijodi haqida o‘ylari, “Futbol uning hayoti” sarlavhali materialda Nigora Rahmonovaning Ravshan Ermatov bilan suhbati berilgan 14 . “Saodat” suhbatlarga keng o‘rin bergan, deyarli har sonda bu janr namunalariga ko‘zimiz tushadi. “Necha bahor kelib-ketdi” (Yayra Abdullayeva bilan), “Ruldagi ayollar erkaklar nigohida” (Barno Sultonova so‘rovnomasi), “Yursa, gulzor qulf urar” ( Navoiy viloyati xotin-qizlar qo‘mitasi raisi Anora Bobomurodova bilan), “Xarjlasang, ko‘payadi” (tadbirkor Munavvar To‘rayeva bilan), “Xalqning aytar so‘zi, ko‘rar ko‘zi...” (qo‘shiqchi Inju bilan) kabi suhbatlarda ibrat masalasi ko‘tariladi, suhbatdosh-qahramon ibrat qilib ko‘rsatiladi. Dolzarb mavzuga bag‘ishlangan suhbatlarda (“Sog‘lom ona – sog‘lom bola” (Sog‘liqni saqlash vazirligi bosh genetigi Madina Sharipova bilan), shuningdek, “Baxtning kaliti mehnatda”, “Gulyarga havas qiling!”, “Bordonko‘lda bir qiz bor”, “Ko‘ngillar kuylayotgan dargoh”, “Shatranj malikasi”, “Ho‘qandi latifning yana bir Nodirasi” kabi xotin- qizlarimizni mehnatga, ilmga, intilishga chorlovchi portret ocherklar, esselar chop etilgan. “Dolzarb mavzu”, “Darsxona”, “Pardozxona”, “Chevarxona”, “Shifokor maslahati”, “Dunyoga mashhur xonimlar” ruknlari mavjud bo‘lib, ular baholi qudrat nashrning har bir sonida berib boriladi.
12 Саодат, 2014, № 3, 6-бет. 13 Саодат, 2014 № 7, 4-бет. 14 Саодат, 2014, № 3. “Dolzarb mavzu” ruknida berilgan “Qiz bola – qizil gul” maqolasida muallif qizlarning erta nikoh muammosiga qiziqadi va ayollar shifokori, psixolog hamda qaynonaning fikrlarini o‘rganadi. Ular kasb nuqtai nazari, tajribasidan kelib chiqib mavzuga oydinlik kiritadilar. Maqola avvalidagi ibratomuz hikoya mushtariy e’tiborini tortadi: “– Kechagina sochiga jamalak taqib, arg‘imchoq uchib yurgan Munisaning bo‘yi cho‘zilib, ko‘zga yaqin qiz bo‘libdi. – Nimasini aytasiz, o‘rgilay, Halimaxonning eshigidan sovchilar arimay qoldi. – Tag‘in uncha-muncha joydan emas, o‘ziga to‘q, tagli-tugli yigitlarning nazari tushibdi qizingizga... – Halimaxonga, qiz bolaning bozori bir qiziydi, tengi chiqsa tekin ber, deyishgan. Ko‘nglingizga yoqqani bo‘lsa to‘yni boshlang desam, qaynonasi Risolat aya: “Oq qanddek avaylab, gard yuqtirmay o‘stirdim, nabiram hali yosh” deb turibdi- da.
– Munisa necha yoshda o‘zi? – Bu yil kollejga o‘qishga kirdi. – Yoshi ulug‘lar to‘y ko‘ray desa, Risolat aya o‘z aytganidan qaytmaydi. “Yo‘qmi, yo‘q”, deyapti-da. Risolat aya yosh nabirasini so‘rab, eshik qoqqanlarga nega rad javobini berdi ekan? Bundan roppa-rosa ellik besh yil avval Risolat aya 14 yoshda edi. Otasi o‘qituvchi Nosirga unashtirdi. Tez kunda u o‘n to‘rt kunlik oyday to‘lib kelin bo‘ldi. Qaynonasining xizmatini qoyillatdi, erining ham oq ko‘ylagiga gard yuqmadi. Ammo ketma-ket tug‘ilgan farzandining yetti nafarini yerga berib, uch nafariga egalik qildi, xolos. Yuragining yettita suvaydosi – yetti kuyuk dog‘i bor...” 15 . Bugunning dolzarb mavzusiga aylangan erta nikoh aslida bizning tariximizda bugun paydo bo‘lib qolmaganligi, bu illatdan qutulishga vaqt davo bo‘lolmayotganligi qayta-qayta bu mavzuga murojaat etishga majbur qilmoqda. Jurnalda yana “Xotin-qizlar qo‘mitalari faoliyatidan”, “Saodatli yillarim”, “Huquqshunos”, “Oramizdagi odamlar”, “Bugunning gapi”, “Yosh onalarga maslahatlar”, “Bekalarga”, “Qadriyat” va qator boshqa ruknlarda materiallar berib boriladi. Aksariyat mualliflar –xotin -qizlar. Shu bilan birga tahririyat mualliflarni tanlashda ma’lum ma’noda gender muvozanatiga rioya qilmayapti. Masalan, jurnalning 2014-yil 2-sonida jami 22 ta material chop etilib, ulardan faqat 2 tasi erkak mualliflar qalamiga(f.f.d. M.Jo‘rayevning “Momolarim alyoriga aylangan ayyom”, O‘zbekiston xalq shoiri Xurshid Davronning “Bibixonim haqida afsona” sarlavhali materiallari berilgan) mansub. Materiallar qahramonlariga kelsak, mazkur sonda jami 10 ta ayol – tarixiy shaxs, shifokor, ona, ruhshunos, haydovchi, shoira, Zulfiya mukofoti sovrindori timsollari tasvirlangan, faqat 1 nafar erkak – O‘zbekiston xalq shoiri Muhammad Yusuf obrazi “Katta muhabbat bilan sevardi” nomli 3 sahifali portretda gavdalangan.
15 Саодат, 2014, № 3, 20-бет. Jurnal uzoq yillik an’analariga muvofiq o‘z ish faoliyatida asosan ma’naviy- marifiy yo‘nalishga alohida urg‘u beradi. Shu sababdan ham asosiy auditoriyasi ziyolilar hisoblanadi. Biroq keyingi yillarda jurnal barcha sohadagi ayollar faoliyatini qamrab olishga urinmoqda. Aytish kerakki, “Saodat” jurnalining faqat ichki va tashqi muqovalarigina rangli bezakli ko‘rinishda. Suratlarda asosan o‘rta yoshdagi ayollar tasvirini uchratamiz. “Ko‘ngilga tashrif ” loyihasi mehmonlari ham, ocherklar qahramonlari ham asosan o‘rta yoshdagi ayollar. Erkaklar, o‘g‘il bolalar suratlari kam uchraydi. Jurnalning 2014-yil 5/6-sonlaridagi “O‘g‘il bola – yurt qalqoni” rukni ostida chop etilgan “Chempionlar kamol topadi bunda” maqolasi sportning kichik g‘oliblariga va unda bola muvaffaqiyatida ota-ona tarbiyasiga bag‘ishlangan. “Saodat” jurnali “Ayol va siyosat” rukni ostida chop etilgan maqolalardagi suratlarda erkak va ayollarning birgalikdagi tasvirlari orqali ijtimoiy faoliyatdagi tenglikka urg‘u bersa, qolgan juda ko‘plab maqolalarda erkak va ayol siymosi orqali (“Baxtning kaliti mehnatda”) , “Shoiraga ehtirom” (Zulfiyaga bag‘ishlangan ), “ Yil ayoli”, “Men uyimda Rayxonman” kabi intervyu, maqolalarda oilalardagi hamjihatlik, oila a’zolarining bir-biriga tirgakligi kabi mazmun aks ettirilgan. Jurnalning “Nasr” ruknida esa erkak yozuvchilar ijodi namunalaridan ham unumli foydalaniladi. Jurnalda yosh qizlar, juvonlar, yosh onalar suratlaridan asosan muqovada, bezak sifatida foydalaniladi. Chempion, sovrindor qizlar haqida rasm bilan birga ma’lumotlar ham beriladi. Ular haqida ocherk va intervyular yarim yoki bir sahifani tashkil etadi. Xulosa qilish mumkinki, “Saodat” jurnali asosan hayotda o‘z o‘rnini topgan, ijtimoiy faoliyatda faol xotin-qizlarni o‘z qahramoni sifatida tanlaydi. Jurnalning 2014-yil 2-sonida “Yo‘ldagi ayollar” sarlavhali maqolada erkaklarning bugungi tijoratchi ayollarga munosabati berilgan. Mulohazani o‘qib shunday xulosaga kelish mumkinki, halol mehnat bilan tadbirkorlik qilayotgan ayollarga erkaklarning munosabati ijobiy. “Oila davrasida” gazetasi 9 ta muassis tomonidan ta’sis etilgan. Ularning orasida Xotin-qizlar qo‘mitasi ham bor. Haftanoma 2012-yildan buyon chop etiladi. 2014 yil dekabr oyida gazeta 32 mingga yaqin adadda bosildi. Haftanomaning asosiy materiallari “Dolzarb mavzu”. “Bugunning gapi”, “Daromad manbai”, “Hammasi haqida”, “Mustahkam oila”, “Inson o‘zing”, “Sog‘lom hayot”,
“Beg‘ubor bolalik“, “Oila shifokori” kabi ruknlarda berib boriladi. 2014-yil 6-mart sonida jami 6 ta yirik tahliliy material, 3 ta yangiliklar to‘plami, 14 ta xabar, axborot korrespondensiya, “savol-javob”, hikmatlar, ingliz tili saboqlari, mutaxassis maslahatlari va h.k. chop etilgan.13 ta materialning muallifi erkak, 9 ta materialning muallifi esa ayollar. Erkak mualliflar indigo-bolalar, milliy musiqiy asboblar yaratuvchisi, oilaning yangi manzilga ko‘chishidagi mashaqqatlar, tabiatning mo‘jizalari haqida fikr yuritgan, yana hikoya hamda aktrisa Lola Eltoyeva bilan suhbat olib borganlar. Ayol mualliflar esa asosan maishiy mavzuda yoki respublikada taniqli ayol-jamoat arboblarining xotin-qizlarga tabriklarini bayon etganlar. Fotoillyustratsiyalarda tasvirlangan xotin-qizlar asosan bolalar yoki ayollar
bilan, yoki yakka tarzda suratga olingan. Tasvirlarda kino yulduzi, ona, Zulfiyaxonim mukofoti sovrindori, Senat a’zosi, shoira, fermer, kelinchaklar qiyofasi aks etgan. Va bitta erkak muallif materialida xotin-qizlar bayrami munosabati bilan opa- singilllar fikr yuritadi. 2014- yil 4-dekabr sonidagi materiallar tahlili quyidagilarni ko‘rsatmoqda: 6 ta tahliliy materialning mansub, 2 tasi esa ayolga. “Yengil”, ya’ni maishiy mavzuda yozilgan 5 ta materialning mualliflari xotin-qizlar. “Inson o‘zing” ruknida chop etilgan “Onaizor” va “Qiz” sarlavhali ikki hikoya muallifi ham ayol. Mazkur sonda “Competizione DellOpera” opera ijrochilarining 14-xalqaro tanlovi g‘olibi B.Ismatullayeva, imkoniyati cheklangan qizlaring kasb egallashi, milliy hunarmandchilik bilan shug‘ullanayotgan yakka tartibdagi tadbirkor, yuqorida qayd etilgan ona va qiz, yana estrada “yulduzlari” Iroda Iraliyeva, Lola, Ziyoda va Sarvaralar haqida metariallar joylashgan. Ushbu sonda tasvirlangan erkak-qahramonlar: imkoniyati cheklangan yigitlar, 4 nafar estrada “yulduzi” timsollari ham gavladangan. Haftanomaning fotoillyustratsiyalariga ham murojaat etamiz. Mazkur sonning titul sahifasida - nuroniy onaxon va otaxonlar tasviri materiallar anonsi sifatida berilgan. Fotosuratlarda yigitlar sportchi, tadbirkor qiyofasida, asbob-uskuna fonida suratga tushgan. Yana bir qiz milliy kiyimda qo‘li ko‘ksida va qo‘shiqchi Sarvara rasmlari o‘rin olgan. Ushbu sonning ichki sahifalarida jami 27 nafar erkak va 20 nafar xotin-qizlar tasviri berilgan. Aksariyat ayollar tasvirlari maishiy mazmunda bo‘lib qolgan. Tahririyat hay’ati tarkibiga ham e’tibor qaratilsa, 15 nafar a’zoning 4 nafarigina, ya’ni 27 %ni ayollar tashkil qiladi. Gazetaning 2015-yil 15-yanvar sonida “Muhabbat bilan boshlangan edi. Bugun esa yashab yonma yon...” izohi ostida berilgan fotokollajni ko‘rish mumkin. Fotokollajda bir paytlar sevishib sayr qilib yurgan yigit-qizning bugunga kelib bir oila ekanlari aks etgan. Mazkur sonda bundan boshqa yirik plandagi ayollar suratlari uchramadi. “Xorij xabarlari” rukni ostida “Xorvatiyaning birinchi prezident ayoli”, “Janub va shimol: oilalar uchrashuvi” deb nomlangan xabarlarida Xorvatiya va Koreyaning prezidentlari portreti aks ettirilgan. Erkaklar portreti nisbatan ko‘proq uchraydi. Suratlarning mazmunida asosan real insonlarni aks ettirish orqali o‘zbek oilasini tasvirlash, o‘zbekona qadriyatlarni ulug‘lash tamoyili yetakchilik qiladi. “Oila va jamiyat” gazetasi O‘zbekiston xotin-qizlar qo‘mitasi, “Bolalar va onalarni qo‘llab-quvvatlash” assotsiatsiyasi va “Sog‘lom avlod uchun” xalqaro hayriya jamg‘armasi muassisligida 7000 nusxada mamlakatimizning barcha hududlarida tarqatiladi. Gazetaning 2015-yil 14-yanvar sonida muqovaning yuqori qismida “Vatanni asrabon yurak ostida...” sarlavhasi bilan shoira Guljamol Asqarovaning, “Jamila oyning maktabi” nomi ostida onaxonning, “Xushmuomala bo‘ling-umrimizga yetadi” sarlavhasi mazmunini ifodalab kelgan zamonaviy yigit va qizning bahslashib turgan holati aks ettirilgan suratlarga o‘rin olgan. Bundan kelib chiqadiki, gazeta ayollarning barcha yosh toifasidagi qismini qamrab olishga harakat qiladi. Muqovaning o‘rta qismida esa harbiy Bahodir Zulfiqorovning oilasi aks etgan surat o‘rin olgan. Xabarlarda ham asosan zamondosh ayollarimiz hayotiga doir ijtimoiy voqea- hodisalar yoritilgan. “Askar akademiyasi” sarlavhali maqolada esa markaziy harbiy Okrug hududida joylashgan dala o‘quv maydonida bir oylik yig‘in mashg‘ulotlari jarayoni tahliliy tarzda bayon etilgan. Mavzu ko‘lami jihatdan gazetani u qadar boy deb bo‘lmaydi. Umuman mavzularga didaktik uslubda yondashish holatlari ham ko‘zga tashlanadi. Gazeta garchi oila, ayollar mavzusini yoritishi kerak bo‘lsada, o‘z ixtisoslashuvidan biroz chekingan.
Respublika Xotin-qizlari qo‘mitasining yana Qoraqalpog‘istonda( “Gulayыm”) Navoiy (“To‘maris”), Namangan (“Ayol va jamiyat”), Sirdaryo ( “Oydin yo‘l”), Surxondaryo (“Ayol va zamon”), Farg‘ona (“Oydin”), Qashqadaryo (“Nafosat”) viloyatlarida mahalliy nashrlarini, “Saodat” jurnali tahririyati chop etuvchi “Gulchehralar” gazetasini qayd etish joiz.
yilning dekabr oyidan chiqarila boshlagan, hozirgi paytda 1000 nusxada oyda bir marta chop etiladi. Oynoma sakkiz sahifadan iborat. Gazetaning 2014-yil sentabr sonida 1-oktyabr – O‘qituvchi va murabbiylar kuni munosabati bilan o‘qituvchilarga bag‘ishlangan qator maqolalar berilgan: “Fidoyilik baxt keltirdi” – Sirdaryo tumanidagi 13-o‘rta umumta’lim maktabining tarix fani o‘qituvchisi, mustaqilligimizning 23 yilligi arafasida “Fidokorona mehnatlari uchun” ordeni bilan taqdirlangan Zulxumor opa (familiyasi keltirilmagan) hayoti va faoliyatiga chizgilar beriladi. “Mukofotlanganlar haqida” rukniga kirib ketuvchi “Mehnat qilgan yetar murodga” sarlavhali maqola “Shuhrat” medali sohibasi Dilfuza O‘rolova haqida hikoya qiladi. Shuningdek, “Fidoyilarimiz”, “Sharafli kasb yo‘lida” maqolalari ham ayni faol, ibratli ayollar xususida so‘zlaydi. Mazkur gazeta boshqa nashrlardan farqli o‘laroq huquqiy mavzuga ko‘proq e’tibor qaratgan. “Huquqshunos minbari”, “Huquqiy sahifa” ruknlari bunga misol bo‘la oladi. Qonunchilikka doir maqolalar, sharhlar berilishi, “Savol bering, javob beramiz” rukni ostida aholi murojaatlariga javoblar qaytarilishi albatta, aholining, jumladan, ayollarning huquqiy savodxonligini oshirish yo‘lidagi bir odim desa bo‘ladi. “Oydin yo‘l” pochtasidan” ruknida mushtariylar, fuqarolardan kelgan xatlar, tanqidiy ruhdagi ma’naviy-ma’rifiy yo‘naishdagi maqolalar berib boriladi: “Maqsad mukofotmi?”, “Alla aytishni bilasizmi?”, “Odnoklassniki”da profilim bor”, “Ohak bozori bundadir, dehqon bozori qaydadir?” va h.k. bunga misol bo‘la oladi. “Maqsad mukofotmi?” maqolasida bugungi kunda avj olgan yosh “shoirachalar” haqida, ularning hali 14-15 yoshidayoq 2-3 ta kitob muallifiga aylanishgani-yu, bu oliy o‘quv yurtiga kirish imtiyozini beruvchi mukofot uchungina ekanligi to‘g‘risida kuyunib yoziladi: “Kitob javonimda mana shunday ijodkorlarning sovg‘a qilib ketishgan kitoblari juda ko‘payib ketgan. Ularni saqlab qo‘yay desam joyga, yoqib yuboray desam qog‘ozga achinaman. Nima qilish kerak? Bu ahvolda kitob o‘z qadrini yo‘qotib qo‘ymaydimi? Axir adabiyot millat ko‘zgusi emasmi?” deya xitob qiladi muallif. Maqolada bu mukofot nafaqat qizlarning, balki ayrim ota- onalarning ham tinchini o‘g‘irlagani, 100-200 nusxada kitob chop qilib beruvchi “kitob biznesi fidoyilari”ning ko‘payib borayotgani ochiq-oshkor tanqid qilinadi: “...bugungi zamonning yasama shoiralari minbarlarda turib o‘qigan, bir necha tahlil (tahrir bo‘lsa yaxshi edi)dan so‘ng she’rga o‘xshab ketadigan qoralamalari bilan yuksak mukofotga da’vogarlik qilsa. Qani bu yerda kamtarlik, qani ulug‘ shoiramiz xotirasiga ehtirom?” Muallif – Maxsuda Jo‘raqulova taklif sifatida Yozuvchilar uyushmasining hududiy bo‘limlari faoliyatiga nazoratni kuchaytirish, kitoblarni bir necha bor chuqur tahlildan o‘tkazishni kiritadi 16 . 16 Ойдин йўл. 2014 йил 27 сентябрь, 6 б. “Ohak bozori bundadir, dehqon bozori qaydadir?” sarlavhali maqolada bozorchi ayollarning odob-axloqni unutib qo‘yayotganlari, muqaddas nomga gard yuqtirayotganlari-yu, bozordagi “o‘yinlar”, olibsotarlarning xiylalari xususida mulohaza yuritiladi: “Ayollarda uyat qolmagan o‘zi, bozorda har kuni nechta urush bo‘lsa, hammasini ayollar qiladi” yoki “E! Bu bozorda qonun-qoida yo‘q. Oluvchi bor, sotuvchi bor! Undiruvchilar bor! Qistiruvchilar bor! Bozorning o‘z ichki qoidalari bor, ozor bor bu erda. Ori yo‘qlar makoni bu. Qizim, o‘g‘lingiz to‘g‘ri aytdi, tartib o‘rnataman, kishilarni insofga chaqiraman deya behuda urinmang!” odamlarning bu so‘zlari beixtiyor kishini o‘yga toldiradi: ma’naviyatimizga nima bo‘lyapti? Pul uchun odamlar nimalar qilmaydi, har qanday jirkanchligu haqoratlardan tap tortmaydimi? Qonun o‘z kuchini qayerda, qachon ko‘rsatadi, axir? Shoirning “Qachon xalq bo‘lasan, sen ey, olomon?!” deya kuyunganicha bor ekan- da!” Mazkur maqola nafaqat bozordagi ayollarning axloq-odobi, balki millat taraqqiyotiga katta to‘siq bo‘layotgan muammoni ko‘targan. “Oydin” – Farg‘ona viloyati Xotin-qizlar qo‘mitasi tomonidan 1997-yilning 24-dekabridan chiqarila boshlangan. Gazeta 4030 nusxada oyda ikki marta to‘rt sahifa hajmida chop etiladi. 2014-yil dekabr sonlarining birida ilk sahifada “Martaba emas, mas’uliyatdir” sarlavhali maqola berilib, unda 2014-yilgi O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi, xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlari deputatlari saylovi haqida mulohaza bildiriladi. “Nomzodlarga nazar tashlarkanmiz, ular orasida shaxsiy manfaatini xalq manfaatidan ustun qo‘yayotgan, ijtimoiy va shaxsiy hayotda boshqalarga ibrat bo‘la olmayotganlarning borligi Qonunlarning shu qismiga yana o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish zaruriyatini taqozo etyapti” 17 , – deydi huquqshunos Mavjuda Xursanova. “Bola farovonligini oshirishning asosi – oila” maqolasida Marg‘ilon shahrida BMTning YUNISEF tashkiloti bilan hamkorlikda bo‘lib o‘tgan davra suhbati haqida ma’lumot keltiriladi. Nashrning 2- va 3-sahifasida O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi deputatligiga ayol nomzodlar ro‘yxati, ular haqida ma’lumot, saylovoldi dasturlari berilgan. Jumladan, nomzodlar – Odinaxon Jamoldinova (pedagogika fanlari nomzodi, dotsent, Yaypan saylov okrugi), Dilnoza Ergasheva (ijtimoiy-madaniy faoliyat, Qo‘shtepa saylov okrugi), Azizaxon Nishonova (tibbiyot fanlari nomzodi, dotsent, Farg‘ona saylov okrugi), Muqaddasxon Ahmadaliyeva (kimyogar, kimyo fani o‘qituvchisi, Toshloq saylov okrugi), Nazira Toshpo‘latova (filologiya fanlari nomzodi, jurnalist, Buvayda saylov okrugi), Dilfuza Muydinova (biologiya va kimyo fani o‘qituvchisi, Quvasoy saylov okrugi)larning dasturlari bayon etilgan. Ammo ular vakillik qilayotgan turli siyosiy partiyalar va Ekologik harakatning saylovoldi dasturlaridagi asosiy mazmunni o‘ziga olgan holda bevosita xotin-qizlarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirishga qaratilgan yoki ularning turli jabhadagi huquqlarini mustahkamlashga yo‘naltirilgan bandlar, afsuski, o‘rin olmagan.
17 Ойдин, 2014, 16 декабрь. “Mahalla tarixiga ehtirom” sarlavhali reportajda “Qadriyatlar beshigisan, aziz mahallam!” shiori ostida o‘tkazilgan “Mahallam tarixini o‘rganaman” ko‘rik-tanlovi tafsilotlari haqida batafsil ma’lumot berilgan. So‘nggi sahifada “Saodat manzili” rukni ostida hadis va hikmatlardan namunalar, “Pardoz tokchasi”, “Maslahatlar” ruknlarida ayollar uchun xo‘jalik yuritishda foydali bo‘lgan maslahat va tavsiyalar berib boriladi.
“Nafosat” – Qashqadaryo viloyat xotin-qizlarining ijtimoiy-siyosiy, ma’naviy- ma’rifiy gazetasi bo‘lib, 1994-yilning mart oyidan chiqa boshlagan. Gazeta 1000 nusxada, to‘rt sahifada oyda ikki marta chop etiladi. Gazetaning birinchi sahifasidan asosan rasmiy xabarlar o‘rin olgan. Mazkur nashrni tahlil qilish jarayonida unda ayollar salomatligi va xotin-qizlar sportiga alohida urg‘u berilishiga ko‘zimiz tushadi. Xotin-qizlar tasarrufidagi gazeta bo‘lgani uchun biror ayol portretini chizish, uni ommaga o‘rnak-namuna sifatida berish ham an’ana tusini olgan. Yosh ijodkorlar (nazm) ijodidan namunalar, foydali maslahatlar ham doimiy berib boriladi. Bunday toifadagi boshqa gazetalardan farqli o‘laroq “Nafosat”da hissiy materiallardan ko‘ra ilmiy, aniq, isbotlangan masalalarga yondashuv sezilarli darajada keng joy beriladi. Jumladan, 2014-yil 28-noyabr sonida berilgan “Davr ayoli”, “Epidemiologik barqarorlik doimiy nazoratda”, “Ona bo‘lish baxti”, “Qarindoshlar o‘rtasidagi nikohdan voz keching”, “Sport – talabalikka yo‘l ochdi” kabi maqolalarda bunday yondashuv yaqqol seziladi. Masalan, “Ona bo‘lish baxti” maqolasida homilador ayolning o‘zi va bolani asrash yo‘llari, tibbiyot xodimlarining tavsiya va maslahatlari, bo‘lajak onaning haq-huquqlari haqida so‘z boradi. Gazeta berayotgan maslahatlar, tavsiyalar go‘yoki ayol yolg‘iz, yonida erkagi yo‘q va shu bois bola tarbiyasi va kelajagi uchun faqat u mas’ul ekanligini ta’kidlaydi. Bu esa, gender stereotiplarining eng yorqin namunalaridan biridir. Vaholanki, bola tug‘ilishidan boshlab to ulg‘ayishigacha bo‘lgan davrda otaning ham o‘rni beqiyos.
gazetasi bo‘lib, 1991-yilning iyunidan chiqa boshlagan. Hozirgi vaqtda sakkiz sahifadan iborat mazkur oynoma 1000 nusxada chop etiladi. Gazeta kamdan-kam hollarda tahliliy janrda materillar beradi, asosan axborot, yangilik bilan cheklanadi. Tahririyat chet mualliflar bilan ishlashga keng yo‘l ochib bergan. Huquqiy mavzuda ham maqolalar chop etilib, ular asosan soha vakillarining hisoboti, xabari tarzida beriladi. Jumladan, “Uyingizda chirog‘ (chiroq bo‘lsa to‘g‘ri edi) o‘chmasin” nomli hisoboti 22 dekabr – Nurchilar kuni munosabati bilan viloyat elektr tarmoqlari hududiy korxonasi boshlig‘i A.Jovliyev nomidan chop etiladi. Shuningdek, notarius H.Hamroyeva, huquqshunos M.Hasanova, Qiziriq tuman IIB xodimi Isroil Abdullayev, jinoyat ishlari bo‘yicha viloyat sudi sudyasi O.Toshev, kollej talabasi Orzugul Omonova, o‘qituvchi Bibizar Maychiyevalarning “Konstitutsiya – adolat qo‘rg‘oni”, “Oila jamiyat va davlat muhofazasida”, “Barkamol farzandlar – yurt kelajagi”, “Yoshlar – yurt tayanchi”, “Yorqin kelajak uchun ovoz beraman”, “Farzandining qotili” kabi xabar va maqolalarini o‘qib, bu ayollar nashri ekanligi esingizdan chiqib ketadi, chunki huquqiy mavzuidagi materiallar ularning aksariyatini
tashkil etadi. Bir qarashda mualliflar orasida erkak va ayollar mutanosibligi saqlangan bo‘lsa-da, xotin-qizlar hayotiga doir mavzular ko‘lami gazeta sahifalarida cheklangan. 5- va 6-sahifalarda faqat ziyoli, buyuk, davrimizning qahramonlari madh etiladi. Gazetada tanqidiy-tahliliy ruh sezilmaydi, ijobiy yo‘nalishdagi materiallar ustunlik qiladi. “Ona – buyuk zotdir”, “Bolajonlarning sevimli maskani”, “Hayotimiz mazmuni”, “Faol ayol – jamiyat tayanchi”, “Ona mehri”, “Onalar duosi – umr ziyosi”, “Qalbim ko‘zi sensan, bolajon” kabi maqola va xabarlar bunga isbot bo‘la oladi. Gazetada “She’riyat gulshani” ruknida yosh shoirlarning ijodidan namunalar keltiriladi, 6-sahifada nasriy asarlardan parchalar ham berib boriladi. 7-sahifa “Salomatlik” sahifasi bo‘lib, u so‘nggi sahifada ham davom etadi. Nashrda yana “Pazanda oshxonasi”, “Go‘zallik va salomatlik” ruknlari mavjud hamda na sahifaga, na mavzuga mos keluvchi hayvonot olamiga doir materiallar hech qanday eslatma yoki ogohlantirishsiz “lop” etib, “Go‘zallik”ning ortidan chiqib turaveradi.
“Ayol va zamon” gazetasida janrlardan foydalanishda bir xillik, an’anaviylik, qamrovning torligi, ma’lum auditoriyani his qilmaslik holatlari ham kuzatiladi. Aynan shunday formatdagi nashrlar xotin-qizlar uchun mo‘ljallangan nashr xususidagi barqaror stereotipni yuzaga keltiradi. Unga ko‘ra, bunday nashrda, albatta, shoirlar ijodi, “yulduzlar” bilan suhbat, go‘zallik, sihat-salomatlik va oshxona maslahatlari uning asosiy mazmunini shakllantirishi kerak. Mazkur mavzular fonida zamonamizning haqiqiy qahramonlari hisoblangan xotin-qizlarning ichki dunyosini tadqiq etuvchi psixologik portret, uning kechinmalari va hayotiy intilishlarini “jonli” misollar orqali ochib beruvchi, auditoriya bilan dialog shaklida tayyorlangan materiallar, afsuski,chop etilmaydi.
“To‘maris” – Navoiy viloyati xotin-qizlar qo‘mitasining nashri bo‘lib, 1999- yilning 1-yanvaridan chiqa boshlagan. Gazeta to‘rt sahifadan iborat bo‘lib, 3000 nusxada oyda bir marta chop etiladi. Unda asosan, umumijtimoiy mavzularga e’tibor qaratilgan. Nashring 2014-yil dekabr soni asosan saylov jarayonlariga bag‘ishlangan bo‘lib, “Nomzodlar bilan yuzma-yuz”, “Burch”, “Yorug‘ kelajak uchun ovoz beramiz” kabi xabar-reportajlar berilgan. “Odam savdosi – asr muammosi” rukni ostida turkum maqolalar chop etilgan: “Vatanni sevmoq iymondandir!”, “Insonlik nomiga isnod”, “Hayotingizni barbod qilmang!” kabi maqolalar shular jumlasidandir. “Erta nikoh orzularingizni barbod etadi” sarlavhali reportajda dolzarb mavzuning muqobil yechimi tadbir ishtirokchilarining fikrlari asosida berilgan. “Muharrir” imzosi bilan “Gazeta kerakmi?” maqolasida kitobxonlik madaniyatining susayib ketayoganligi, kitobga, mutolaaga e’tiborsizlik, “o‘qimaslik kasali” haqida kuyunib yoziladi: “Menga gazeta kerak emas, o‘qimayman! Gazeta qorinni to‘ydiradimi?” qabilidagi yondoshuvlardan muallif aziyat chekadi, odamlarni ogohlikka chaqiradi. Mazkur sonda qutlovlar, hikmatli so‘zlar, donolar o‘giti, e’lonlar ham tarqoq holatda berilgan. Aksariyat sahifalarda ruknlar nomi ko‘rinmaydi, mavzuga, maqolaga mos ruknsifat nom tanlab qo‘yilgan, xolos. So‘nggi sahifadan yoshlar ijodidan she’riy namunalar, huquqiy mazmundagi ma’lumotlar o‘rin olgan. Gazetada asosan axborot janrlaridan keng foydalanadi. “Gulchehralar” – xotin-qizlar uchun adabiy-ma’rifiy nashr bo‘lib, 1991- yilning aprelidan chiqa boshlagan. 13600 nusxa atrofida oyda bir marta chop etiladi. Gazetaning 2014-yil noyabr va dekabr sonlarini muqoyasa qilarkanmiz, ikkinchi sahifada “Tadbirlar, tahlillar...”ga o‘rin ajratilgan. “Oyijon, o‘qib bering!” rukni ostida bolalar uchun hikoya va ertaklar berib boriladi. To‘rtinchi va beshinchi sahifalar “Bu bo‘ston sahnida gul ko‘p, chaman ko‘p” loyihasi asosida yosh qizlarning ijodlaridan namunalar uchun mo‘ljallangan. Ibratomuz hayotiy voqealardan xabar beruvchi esselar, maqola va ocherklar chop qilib borish xotin-qizlar nashrining birlamchi vazifasiga aylanib ulgurgan. “Begingizni qanday kutib olasiz?”, “Hayo – hayot ziynati”, “Qo‘shnilar mashvarati”, “Sershovqin kelinlar” kabi maqolalar hayotiyligi bilan o‘quvchini o‘ziga tortadi, ishontiradi. “Mutolaa” ruknida o‘zbek va jahon nasridan namunalar beriladi. So‘nggi sahifa muxlislar minbari bo‘lib, unda tahririyatga kelgan “Oftoboyimga maktublar” o‘z javobini topadi. Uning o‘ziga xosligi shundaki, xatga qisqa, lo‘nda axborot emas, balki maqola yoki pand-nasihat usulida javob yoziladi.
nashri bo‘lib, 1997-yilning 1-noyabridan chiqa boshlagan. Muharrir – Faxriddin Ibaydullayev. Sakkiz sahifadan iborat mazkur haftanoma 3300 nusxada chop etiladi. Gazeta ranga-barang mavzularni yoritadi, tanqidga ham o‘rin ajratadi, “Bugunning gapi” “Dil tug‘yoni”, “Hidoyat nuri”, “Qadriyatlarimiz” ruknlarida dolzarb mavzuda maqolalar, ma’naviy-tarbiyaviy mazmundagi materiallarni berib boradi. Ijtimoiy- siyosiy yangiliklarga ham e’tibor qaratadi. “Nafosat” kabi “Iqbol”da ham tez-tez dalil-isbotli materiallar chop etib turiladi.Gazetaning yana bir jihati – mahaliy matbuot ko‘tarmagan, lekin o‘ta dolzarb, “tesha tegmagan”, bahs-munozaralarga sabab bo‘ladigan mavzularni ko‘taradi.
Xorazm viloyatida o‘n olti sahifada oyda ikki marta chop etiladi. Unda asosan portret ocherklar, tarixiy tadqiqotlar va maqolalar beriladi. 2014-yil dekabr sonida O‘ktam Polvonovning “Jamoa quvonchi”, “E’zoz va e’tirof” rukni ostida Robiyajon Bekberganning “Tashkilotchi muallima”, “Ustozlik mas’uliyati”, “Boshlang‘ichga bosh bo‘lib”, Sharqiya Eshjonovaning “Farzandlar kamoli – el-yurt iqboli” ocherklarining, “Sulton Mahmud G‘aznaviy va “Shohnoma”, “Avesto” kabi maqolalarning berilishi nashr nomidan kelib chiqib o‘zini oqlaydi, biroq janrlar va mavzular ko‘lamining torligi o‘quvchini biroz zeriktiradi. Xotin-qizlarga mo‘ljallangan nashrlarning yana bir qismini “Qaynona”, “O‘zbegoyim”, “Malika” jurnallari hamda “Begoyim”, “O‘zbegoyim”, “Ledi” gazetalari kabi nodavlat nashrlar tashkil etadi.
yilning 15-aprelidan chiqa boshlagan. Hozirgi paytda 3700 nusxa atrofida oyda bir marta chop etiladi. Jurnalning 2014-yil dekabr sonida “Totuvlik va bag‘rikenglik mamlakati”, “Yurtimiz farovonligi tinchlikdandir”, “Ommaviy madaniyat” tahdidi” kabi siyosiy ruhdagi materiallar, san’atkor Qilichbek Tojiyev bilan suhbat, “Beg‘ubor
tong sehri”, “Haqiqiy erkak” kabi portret materiallar, Lutfixonim Sarimsoqova haqida “San’atimiz ayasi” nomli maqola, Marhabo Karimova she’rlari, “O‘lmayin, o‘lay!” sarlavhali tanqidiy maqola, Oqiljon G‘ofurovning “Kechikkan bir kun” hikoyasining so‘nggi qismi hamda milodiy, hijriy va muchal yillar haqida ma’lumot berilgan. Ko‘rinib turibdiki, “Qaynona” jurnalida erkaklar timsollariga keng joy ajratilgan. Jurnal mazmunini ko‘proq ijtimoiy-publitsistik maqolalar, esse va portretlar tashkil qiladi. Shunday bo‘lsa-da, mazkur nashrda ham ayollar timsollari odatiy, an’anaviy mazmunda tasvirlangan. “O‘zbegoyim” – ma’naviy-ma’rifiy, axborot va ko‘ngilochar jurnal bo‘lib, 2014-yilning 25-fevralidan chiqa boshlagan. Bugungi kunda 6500 nusxada oyda ikki marta chop etiladi. 2014-yilning iyun oyi -11 va 12- sonlarida “O‘zbegoyim minbari” ruknida “Nima uchun o‘zimizni boshqalardan ustun deb o‘ylaymiz?”, “Tonal krem tanlashda nimalarga e’tibor berish kerak?”, “O‘zbegoyim huzurida” ruknida “Ayb kimda?”, “To‘y – yangi olam ostonasi”, “Xonadon” ruknida gulchiroq yasash usullari, “Dizayn va ranglar” ruknida esa “Beg‘uborlik rangi”, “Modellashtirish”, “Yulduz garderobi”, “Moda”, “Makiyaj”, “Sochlar jilosi”, “Taomnoma”, “Yulduz tavsiyasi”, “Xalq tabobati”, “Go‘zallik”, “O‘zbegim yulduzlari”, “Jamiyat va ayol” ruknida “Biznes xonim muammolari”, “Hayot eliksiri”, “Foydali maslahat”, “Jurnal seriali”, “Ayol va texnika”, “O‘zimiz tayyorlaymiz”, “Floristika”, “Mo‘jiza” ruknida gullarni o‘tqazish va bezatish usullari haqidagi maqolalar, “Salomatlik” kabi ruknlar o‘rin olgan. Ayollarga mo‘ljallangan ko‘ngilochar materiallar son jihatidan ham, mazmun jihatidan ham ancha ko‘p. Shu bilan birga materiallarda jurnalist pozitsiyasi sezilmasligi, asosan internet materiallaridan foydalanish, ayollar timsollari an’anaviy tarzda tasvirlangani, erkaklar timsollari deyarli uchramasligi ko‘zga tashlanadi. Xotin-qizlarning ijtimoiy-siyosiy faolligiga doir materiallar esa rasmiy-me’yoriy hujjatlar mazmuniga muvofiq beriladi. Namangan viloyatida huddi shu “O‘zbegoyim” nomi bilan ma’naviy- ma’rifiy, ommabop va faol ayollar uchun tijorat gazetasi 2010-yil aprelidan boshlab chiqarilmoqda. Hozirgi vaqtda gazeta 8300 nusxa atrofida bir oyda ikki marta chop etiladi. “Suhbatdosh” ruknida Namangan viloyat asab-ruhiy kasalliklar shifoxonasi doktori Munojat Olimova bilan nutq va ruhiyat uyg‘unligi mavzusida suhbat, “Ko‘ngil kechinmasi” ruknida onaga ta’rif, “She’riyat gulshani”, “Nazm bekati”, “Sirli maktub”, “Turmush chorrahalarida”, “O‘qing, bu qiziq!”, “Tabiat ajoyibotlari”, “Qizlar daftaridan”, “Bilib qo‘ygan yaxshi”, “Balog‘at pillapoyalari”, “Kulgi bekati” ruknlarida boshqa ayollar nashrlaridan farqli ravishda xotin-qizlarning o‘y- kechinmalari, his-tuyg‘ulariga ta’sir qiluvchi maqola va ma’lumotlardan keng foydalaniladi.
martidan chiqa boshlagan. Hozirgi vaqtda 2500 nusxada ikki oyda bir marta chop etiladi hamda “O‘zbekiston havo yo‘llari” DAKning xalqaro yo‘nalishdagi samolyot bortlarida tarqatiladi. Jurnalning 2014-yil dekabr oyi sonida “Bag‘ishlov” ruknida shifokor Mufazzal Mirhojiyeva haqida “Ummon tubidagi dur” sarlavhali portret,
“Yuz yillik tarix sahnasi” ruknida Mahmud Ismoilov bilan suhbat, “Qadriyat” ruknida “o‘zbek” atamasining kelib chiqishi xususida so‘z boradi, “O‘zimdan o‘zimgacha” ruknida baxt haqida o‘ylar, “Davr ayoli” ruknida tibbiyot fanlari dotsenti Ma’rifat Devorova bilan suhbat, “Hayot saboqlari” ruknida hikoyalar, “Mulohaza uchun mavzu” ruknidagi “Baxtlimisan, talaba?” maqolasida kelinchak-talabalarning hayoti atrofida mulohaza yuritiladi. Sahifalardan “Malika oshxonasi”, “Jahon adabiyotining nodir namunalari”, “Go‘zallik saltanati”, “Mutolaa”, “Muxlislar ijodidan”, “Ruhiyat iqlimlari” kabi turfa rukn, hikoya va foydali ma’lumotlar joy olgan. Shuningdek, jurnalda reklamalarga ham 5 sahifagacha o‘rin ajratilgan. Jurnalning asosiy mazmunini ma’naviy-ma’rifiy yo‘nalishdagi materiallar tashkil etadi. Gender jihatlarga qaratilgan materiallar juda kam.
yanvaridan chiqa boshlagan. Hozirgi vaqtda 22 600 nusxa atrofida har hafta chop etiladi. Fuqarolar murojaatiga huquqshunos javobi «Soveti yurista» ruknida berilsa, «Aktualno» ruknida salomatlik xususida so‘z boradi, «Prazdnik na poroge», «Yest’ problema!» ruknida «Pojar – zlobodnevnaya problema», «Zolotaya molodyoj», «Lichniy opit» ruknida «Oplatite proyezd» tahliliy maqolasi, «Soveti Xanumi», «Psixologiya», «Istoriya v detalyax» ruknida Bill Geyts haqida maqola, «Reyting» ayol-yulduzlar haqida, «Mejdusoboychik», «God v litsax», «Sobitie» ruknida respublika madaniy hayotidagi voqealar, yangiliklar berib boriladi, «Besedka», «Vokrug TV», teleprogramma, «Ot vsey dushi», «English time», «Gazetniy serial», «Skazki iz kladovki», «Planetariy», «Retsepti krasoti», «Sekret uspexa», «Nota bene», «Znakomstva» kabi ruknlar mavjud. Haftanomada rang-barang mavzularda materiallar bosiladi. Ayol va erkak mualliflarga teng ravishda so‘z berishga rioya qilinadi. Gazetada yana zamondoshlarimiz hamda tarixiy shaxslar portretlari tez-tez berib turiladi.
yilning 27-dekabridan chiqa boshlagan. Bugungi kunda 9400 nusxada haftada bir marotaba chop etiladi. Gazetaning 2014-yil 18-dekabr sonida “O‘zbekiston hafta ichida”, “Qonunga sharh”, “Zamonamiz begoyimlari”, “Fikr” ruknida “Qiz berganga qirq yil tegma... Yoxud nega hanuz yo‘qlovlarga chek qo‘yilmayapti?” maqolasi, “Shou-biznes xabarlari”, “Shu kunning gapi” ruknida “Qiz bolaning qadri” maqolasi, “Mushohada” ruknida “Nega kitob o‘qimaysiz?” tahliliy maqolasi, “Departament fosh etadi”, “Hikoya”, “Buni hayot deydilar...”, “Og‘riqli o‘y”, “Maslahatingizga muhtojman”, “Ayollar shifokori”, “Sinalgan haqiqatlar”, “Qog‘ozga to‘kilgan hislar” kabi ruknlar ayollarga ham, erkaklarga ham birday to‘g‘ri keluvchi mavzular, masalalar haqida batafsil ma’lumot beradi. “Sug‘diyona” gazetasi haftada bir marotaba 44300 nusxada chop etiladi. Muassisi: “Sug‘diyona Media” MCHJ. Obuna va sotish yo‘li bilan respublikaning barcha hududlarida tarqatiladi. Gazeta ijtimoiy-maishiy yo‘nalishda bo‘lib, shunga muvofiq uning sahifalaridan aktrisa va qo‘shiqchilar, boshlovchi va modellar, ya’ni omma nigohidagi shou-biznesning taniqli vakillari xususidagi materiallar o‘rin olgan. Yaqindan boshlab gazeta muqovada mashhur yosh oilalarni farzandlari bilan tasvirlashni urfga kiritdi. Bu o‘inda Kamola Ermatova, Madina Mumtozlarning farzandlari bilan tasvirlangan portretlarini tilga olish mumkin. 2014-yil 27-noyabr sonidagi Shakira va o‘g‘li tasvirlangan muqova gazetaning jahon yulduzlariga ham asosiy qahramon sifatida murojaat qilayotganligini ko‘rsatadi. Biroq muqovada tasvirlangan ayollarni gazetaning aynan o‘sha sonining chin ma’nodagi qahramoni deb bo‘lmaydi. Masalan, Shakiraning internet materiallari asosida tayyorlangan intervyusi yarim sahifani tashkil qilgani holda, Munisa Rizayeva, Leyli bilan qilingan intervyular 2-3-sahifadan iborat. Gazeta ayollar va erkaklar o‘rtasidagi munosabatlarga alohida ahamiyat qaratish bo‘yicha boshqa nashrlarni ortda qoldirishi mumkin. 2014-yil 6-noyabrdagi sonida “Gapning ochig‘i” ruknidagi “Erkaklarga mazza-da!” nomli intervyu-mulohazalar, shuningdek, “Erkaklarni asrang ayollar” nomli tavsiyalarni o‘qish mumkin. 4-sahifada esa “Bizga oson tutmang ayollar” nomli maqolada mashhur san’atkor, shuningdek, turli soha vakili bo‘lgan erkaklar mulohazalari berilgan. Keyingi sahifani esa “Erkaklarni qanday sevish kerak” degan sarlavhadagi “praktikum” tashkil etgan. 13-noyabr sonida ham bu “an’ana” davom etadi: “Erkaklar nima uchun ayollarga qo‘l ko‘taradi?”. Buning sabablari Hilol Nasimov, Rixsitilla Abdullayev, Akmal Mirzo, Ravshan Komilov singari taniqli insonlar fikr-mulohazalari asosida bayon qilingan.
Gazetaning asosiy mavzulari: ayollar va erkaklar munosabati, sevgi, moda, onalik, yosh oilalarga tavsiya va, asosiysi, mashhurlar hayotini yoritishdir. Fotosuratlarni tayyorlashda gazeta asosan internet materiallaridan foydalanadi. Suratlarning nihoyatda ko‘pligi, rang-barangligi gazetaning asosiy faoliyati ko‘ngilochar yo‘alishda bo‘layotganidan dalolat beradi. To‘y va to‘ygacha bo‘lgan jarayonlar, erkak va ayol munosabatidagi hiyonat va shu kabi ehtirosli mavzularga ko‘p urg‘u beriladi. Jahonda ayollar, qizlar hayotiga oid shov-shuvga sabab bo‘lgan voqealarni ham gazeta eng birinchilardan bo‘lib taqdim etishga urinadi. Gazetadan kamida to‘rt nafar mashhur ayol bilan qilingan intervyular o‘rin oladi. Bunda intervyuga berilgan fotosuratlarda qahramonning biror holatini jonli ifodalashga harakat qilinadi. “To‘yona-Wedding” jurnali “yaltiroq”(glyanets) jurnal mavqeini egallashga intiliyotgan nashr sifatida 2010-yil 2-iyuldan chiqa boshlagan. Adadi – 5000 nusxa. Muassisi – “MEDIA-BIZNES” MCHJ. Jurnal asosan to‘y an’analarini targ‘ib etish bilan birgalikda respublikamizdagi to‘y liboslari modelyerlarining faoliyati, kelin- kuyov soch turmagi va to‘y dasturxonini tasvirlashga harakat qiladi. Jurnalni sahifalar ekansiz, asosan u turli salonlar uchun reklama va PR minbari sifatida xizmat qiladi degan xulosaga kelishingiz tayin. Mazkur jurnal “To‘yona” deb nomlangani bilan moda olami uchun xoslangandek taassurot qoldiradi. Undan faqat to‘y liboslari emas, balki zamonaviy ko‘rinishdagi kundalik hayotda kiyishga mo‘ljallangan atlas liboslar, bolalar kiyimlari kolleksiyalari ham o‘rin olgan. Jurnalda kelinchaklar uchun pardoz qilish, libos tanlash, to‘y bo‘lgunga qadar va undan keyingi hayot haqida turli tavsiyalar o‘rin olgan. Erkaklar uchun bunday mazmundagi materiallar ancha kam.
Jurnalda turli davlatlarda to‘y marosimlari, tarixdagi mashhur ayollarning sevgi qissalari, to‘y dasrurxonini bezatish, karving-shou, boshlovchilik mahorati, to‘y taklifnomalari haqidagi materiallar ham uchrab turadi. Biroq ular ham asosan reklama mazmunidagi materiallardir.
“Baytal INVEST MEDIA” muassisligida chop etiladi. 2010-yil 30-dekabrda ro‘yxatga olingan. Adadi – 5000 nusxa. “Naryad nevesti”, “Salon krasoti”, “Organizatsiya torjestv”, “Svadebniy tur”, “Foto-videosyomki”, “Zvyozdniy goroskop» ruknlari yuqorida qayd etilgan “To‘yona” oynomasidan deyarli farq qilmaydi. Model sifatida Parizoda, Zarina Nizomiddinova, Umid Iskendarov, Shohruxxon, Rixsitilla Abdullyaev kabi taniqli chehralar tasvirlaridan foydalaniladi. “To‘yona”dan farq qiladigan jihati shundaki, jurnal asosan o‘zbekona qiyofalardan unumli foydalanadi. Kelin liboslari kolleksiyasining ko‘pligi, qator salonlar reklamasi bilan ham “To‘yona” jurnalidan farq qiladi. Bundan tashqari faqat ayollar go‘zallik salonlari emas, yigitlar, kuyovlar uchun ham stilistlar, turli salonlar reklamasi mavjud. Erkaklar va ayollar soch turmagi uslublari reklamasi uchun bir nechta sahifa ajratilgan. Stilist-vizajistlar, estrada xonandalari, boshlovchilar xizmatlari - bularning barchasi uchun alohida sahifalar ajratilgan. Kuyovlarga eslatma sahifasi ham mavjud. Respublikamiz ayollar nashrlarini o‘rganar ekanmiz, ularning faoliyatidagi bir nechta qonuniyatlarni qayd etish zarur. Birinchidan, hamma nashrlar ham xotin-qizlar mavzusiga ixtisoslashgan deb bo‘lmaydi. Ikkinchidan, ham xususiy, ham davlat organlari tasaruffidagi nashrlarda xotin-qizlarning kundalik turmushi va faoliyatiga doir tahliliy, tanqidiy, munozarali hamda dialog tarzidagi materiallar soni ancha kam. Uchinchidan, aksariyat materiallar rasmiy mazmunda bo‘lib, ayollarning insoniy fazilatlariga deyarli urg‘u berilmaydi. Bundan tashqari, ularning amaliyotiga erkak va ayollarning an’anaviy timsollarini gavdalantirish xos bo‘lib qolmoqda, To‘rtinchidan, aksariyat nashrlarda janrlar va mavzular ko‘lamini kengaytirish, xotin-qizlarning ichki olamini tasvirlovchi materiallarni ko‘paytirish maqsadga muvofiq. Davriy nashrlardan tashqari milliy teleradiokanallar(davlat va nodavlat)da ham xotin- qizlar mavzusi maxsus teleko‘rsatuv va radioeshittirishlarda o’z aksini topmoqda. Masalan, “Sug’diyona” deb nomlangan teleko‘rsatuv ko‘p yillardan buyon ayol- teletomoshabinlar o‘rtasida o‘zinng muayan reytingiga ega.
Xulosa o‘rnida shuni ta’kidlash joizki, xotin-qizlar nashrlari ayollar hayotiga doir turli mavzularni yoritib kelishiga qaramay, gender munosabatlarini to‘la-to‘kis yoritmoqda deb bo‘lmaydi. Buning sabablari: jurnalistlarning genderga doir bilimlari hali yetarli emas; ular “gender” istilohi mazmuniga faqat xotin-qizlar mavzusini kiritidi. Xotin-qizlar nashrlarining dizaynida ham gender muvozanat oxirigacha o‘z ifodasini topganicha yo‘q.
Shunga qaramay milliy OAV tarkibida gender muvozanatini yaqin kelajakda ta’minlash mumkinligiga katta umid paydo bo‘lgan. Bunga milliy teleefirda endi ish boshlagan bir jamoa faoliyati misol bo‘lishi mumkin. 2014-yilning dekabrida o‘z faoliyatini boshlagan “MY5” yangi nodavlat telekanalning rahbariyati tarkibiga teng
ravishda 4 nafar erkak va 4 nafar ayol kirgan, bosh direktori ham ayol. Xotin-qizlar marketing bo‘limi boshlig‘i, kreativ menejer, bosh muharrir, boshlovchi, efir muharrirlari, ijodiy kengash a’zosi, erkaklar – yurist, prodyuser, operator, ovoz rejissori, montaj operatori lavozimlarida faoliyat yuritishmoqda. Garchi son jihatidan erkaklar ko‘proq bo‘lsa-da (jami – 25 nafar, ayollar – jami 16 nafar), telekanalning samarali faoliyat yuritishiga jamoaning har bir a’zosi katta mas’uliyat bilan yondashmoqda va bu kanalning ijodiy mahsulotida o‘z ifodasini topmoqda.
2-bob. O‘ZBEKISTON OMMAVIY AXBOROT VOSITALARIDA GENDER STEREOTIPLARI Oxirgi yillarda O‘zbekiston jurnalistlari jamiyatdagi mavjud gender ziddiyatlari haqida so‘z yuritmoqdalar. Ammo matbuotning 1991-2014-yillardagi faoliyati tahlili shuni ko‘rsatmoqdaki, uning aksariyat chiqishlarida gender masalalari hamon assimetrik, eski qolip va andozalar asosida yoritilib kelinmoqda.
nisbatan insonning ijtimoiy sharoit va tajriba ta’siri ostida shakllangan
auditoriyani u yoki bu xatti-harakatga undaydi. Ular «ijtimoiy, ma’naviy, gender, oilaviy va boshqa timsoiliy qadriyatlar tizimini shakllantiruvchi o‘ziga xos mafkuraviy konstrukt, kod» 1 vazifasini bajaradi. Ya’ni ular ijtimoiy ongga erkak va ayollarning ijtimoiy rollari, xatti-harakatlari, o‘zaro munosabatlarini tushunishda muayyan bahoga tayangan munosabatni belgilaydi. Aholining gender haqidagi tasavvurlari demokratik, huquqiy jamiyat qurish jarayonida mazmun jihatidan o‘zgarib boradi. Bunday o‘zgarishlar gender tengligiga erishishda har bir insonning huquq va erkinliklarini amalga oshirishda va ijtimoiy taraqqiyotni ta’minlashda muhim shart hisoblanadi. Zero “ayol va erkaklarning ijtimoiy hamkorligi – hozirgi davr va kelajakning zaruriy asosidir” 2 . Milliy matbuotimiz sahifalarida fermer 3 , mahalla xotin-qizlar qumitasi faoli, tadbirkor 4 , olima 5 , shifokor, o‘qituvchi, oliygoh o‘qituvchisi 6 , sahna, kino, estrada, 1 Грошев И. Политика репрезентации мужского образа в рекламе. // Вестник Московского университета. Сер.10. Журналистика. - Москва, 2000. - №4. - С.57. 2 Женщина. Право. Общество. - Т.: Центр по изучению прав человека и гуманитарного права ТГЮИ, 1999. -С.5. 3 Масалан, қаранг: Есть женщины в наших селеньях. // Народное слово. 2004. 11 июня; Олтинкўлнинг олтини - ердан. // Saodat. 2003. №3. - Б.4-5. 4 Раиса-опа. // Народное слово. 2004. 6 марта; Судьба современницы. // Там же. 2004. 4 августа; Маънавият мезони. // Адолат. 2004. 6 август; Ватан туйғуси. // Гулистон. 2004. № 1; Умр муқаддасдир. // Ўша манба. 2004. №8; Орзулари осмонча аёл. // Sanam. 2003. №7; «Файз»нинг файзли бекаси. // Адолат. 2004. 29 октябрь; Бухоро лавҳалари. // Saodat. 2010. №2. 5 Философ с душой поэта. // Народное слово. 2004. 6 марта; Рецепт вечной молодости. // Класс. 2004. 27 ян- sport «yulduz»i kabi ayol timsollari gavdalangan 7 . Bunda qahramon-ayollar o‘z sohasining ibratli xodimi, keyin esa ibratli uy bekalari, ibratli onalar sifatida talqin etilgan. Ularning ijtimoiy faolligi, hayotiy intilishlari asosan «ish-uy» doirasida tasvirlangan. Lekin ushbu zamondosh ayollarimiz yana qaysi sifatlari bilan jozibali bo‘lishi, ularni qanday muammolar bezovta qilayotgani, oila, ish,uydan tashqari yana qanday qiziqishlari mavjudligi xususida, afsuski, deyarli hech narsa gapirilmaydi. Bunday timsollar shahar, tuman va viloyat nashrlariga ham xos 8 . Masalan, «Bekobod ishchisi» gazetasining 2004-yil 28-avgust sonida e’lon qilingan «Bekobod malikalari» sarlavhali korrespondensiyasida «Tadbirkor ayol» uyushmasining mahalliy vakilasi haqida fikr yuritilib, uning ayollarni tikish-bichish, kompyuter savodxonligi, buxgalteriya hisob-kitobi, sartaroshlik san’atiga o‘rgatishi haqida gap ketadi. Material sarlavhasida ayollar malikalarga o‘xshatilgan bo‘lsa-da, matn mazmunida ushbu “malikalar”ning yangi kasb egallab ishga joylashishi, o‘ziga, hayotga bo‘lgan munosabatini o‘zgarishi xususida deyarli hech narsa aytilmagan. Bunday «ijobiy» timsollarning matbuot sahifalarida ko‘plab uchrashi shunday natijaga olib keladiki, aksariyat gazetxonlar bunday “ayollarning ijtimoiy vazifasi, xatti-harakati, hissiyotlari haqidagi ideallashtirilgan .... tasavvurlarga ishonadi... Va bu ishonchni gender qoliplarni .... tarqatishga ko‘maklashayotgan (go‘yoki jinsga nisbatan neytral bo‘lgan!) turli ijtimoiy institutlar, adabiyot, san’at, ommaviy axborot vositalari, reklama va h.k. insonlarning … ongiga madaniy tarzda singdirmoqda» 9 . So‘nggi yillarda matbuot yana bir ayol timsolini – ma’lum sabablarga ko‘ra o‘z tanish-bilishlari, do‘stlari va dugonalari tomonidan xorijga jinsiy qullikka sotib yuborilgan traffik qurbonini faol gavdalantirmoqda 10 . Albatta, matbuot sahifalarida traffik yangi asrning global tahdidiga aylanayotgani haqida ko‘proq va kengroq chiqishlar qilish zarur. Bunda har bir tuman, shahar, viloyatdagi vaziyat mohiyati, uning siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy va ruhiy tahlilini amalga oshirish kerak. Ammo aksariyat mualliflar matbuot chiqishlarida traffik haqida gap ketganda asosan ayol va
варя - 2 февраля; Сердце, отданное людям. // Голос Узбекистана. 2004. 19 марта; Неугомонная Эльвира - ханум. // Правда Востока. 2004. 5 ноября; Исми жисмига муносиб. // Sanam. 2010. № 2. 6 Мэлс Султанова: «Оставляю вам своё сердце». // Новый век. 2004. 3-9 июня; Моя работа - мой дом. // Вечерний Ташкент. 2004. 23 сентября; Бойлигим - илмдандир. // Гулистон. 2004. № 4. 7 Жизнь после балета. // Зеркало. 2004. 12-18 августа; Тақдири азал. // Sanam. 2003. № 7; Бу кунларни кўрсайди онам. // Ўша манба; Дилноза Арзиметова: Спортчи ҳеч қачон ютказмайди. // Ўша манба. 2008. №10; Ивана Исроилова - поколение NEXT. // BellaTerra. 2003. ноябрь-декабрь; Цветочные мелодии. // Молодёжь Узбекистана. 2007. 27 сентября; Чиройли ҳаракатлар мўъжизаси. // Гулистон. 2008. №1. 8 Поддержка женщин-предпринимателей. // Ташкентская правда. 2010. 30 августа; Знаешь дело, действуй смело. //Джизакская правда. 2010.14 апреля; Врач - профессия гуманная. // Там же. 2010. 17 апреля; Финансовая помощь: реальный путь к благосостоянию. // Новости Кашкадарьи. 2010. 10 июля. 9 Грошев И. Политика репрезентации мужского образа в рекламе. // Вестник Московского университета. Сер.10. Журналистика. - Москва, 2000. - №4. - Б. 57-58. 10 Тубанлик. // Ҳуқуқ. 2004. 30 июнь; Петь, пить, Или быть? // Зеркало ХХ1. 2004. 30 сентября - 6 октября; Гибель рабыни. // Ўша манба. 2004. 16-22 сентября; Чўриликда уч йил. // Адолат ёлқини. 2004. 6 февраль; Дубай синдроми ёхуд танфуруш аёллар тақдири. // Ўша манба. 2003. 11 декабрь; «Боинг» летел в Шаржу. // Правда Востока. 2003. 5 декабря; Траффик. // Жиззах овози. 2003. 31 октябрь; Бир қизнинг уволи. // Адолат нури. 2007. 2 ноябрь; Жаннат
қидирганлар. // Адолат сари. 2007. 31 июль; Ихтиёрий алданиш. // Ҳуқуқ. 2007. 6 декабрь; Экскурсия в Турцию. // На посту. 2010. 25 сентября; Искоренить зло можно или о «живом товаре» на рынке преступлений. // Новости Кашкадарьи. 2010. 10 июля; Мўмай пулга учиб... // Samarqand. 2010. 18 июнь. qizlarni chetga fohishabozlik bilan shug‘ullanishga aldov yo‘li bilan olib chiqilayotgan hodisalarni tasvirlash bilan cheklanmoqda. Bu holat jonli tarzda “Ishonch lazzati va achchiq haqiqat” sarlavhali materialda «traffik» - ancha keng ma’noga ega bo‘lib, noqonuniy mehnat faoliyati yoki odamlarni qullikka sotishni anglatadi 11 , degan izoh berilgan Vatandan uzoqda nochor ahvolda qolgan hamyurt-ayollarning fojiali taqdiri haqidagi materiallar tahliliy asosi bilan emas, balki qahramonlarga nisbatan seksizm (mazkur istiloh ayollarni faqat jinsiy mayil ob’ekti sifatida tasvirlanishini bildiradi - muall.) munosabati ko‘proq ifodalanishi bilan ajralib turadi. Ta’kidlash joizki, bu holat MDHga a’zo aksariyat mamlakatlarining matbuotiga ham xos bo‘lib bormoqda 12 . Bunday mazmundagi chiqishlar qancha ko‘p bo‘lsa, auditoriyaning ongida tegishli gender stereotiplari shuncha chuqur ildiz otadi. Jurnalistlar asta-sekin bo‘lsa-da, lekin mavjud vaziyatni o‘zgartirishga harakat qilishayotganini ham holis e’tirof etish zarur. Ular jamiyatda an’anaviy qarashlar ta’siri hamon ustun kelayogani, ayollar ustidan jismoniy va ma’naviy zo‘ravonlik holatlari kuzatilayotgani, xotin-qizlar suitsidga moyil va ijtimoiylashuvdan tashqarida bo‘lib qolishi haqida gapirmoqdalar. Masalan, «Armon» sarlavhali maqolada bir oilada xotini faqat qiz bolalarni dunyoga keltirgani, buning uchun eri uni muntazam ho‘rlab kelgani haqida hikoya qilinadi 13 . Ayolning navbatdagi homilasi, tibbiyot xodimlari xulosasiga ko‘ra, o‘g‘il bola tug‘ilishi bilan yakunlanishi kerak edi. Ammo eri mayda janjal natijasida uni shunchalar kaltaklaganki, ayol va uning muddatidan oldin tug‘ilgan go‘dagi kasalxonada vafot etadi. «Nauchitsya bit’ mudrimi», «Ne poluchilos’ lyubvi, ne xvatilo terpeniya …» 14 sarlavhali maqolalarda eri, qarindoshlari tahqirlashlariga dosh bera olmagan va o‘z joniga qasd qilgan yosh ayollar haqida so‘z yuritiladi. Ayollar ustidan jismoniy yoki boshqa ko‘rinishdagi zo‘ravonlik holatlari haqida fikr yuritayotganda jurnalistlar faqatgina fakt va hodisalarni e’tirof etish bilan chegaralanib qolmoqdalar. Mazkur hodisalarning iqtisodiy, ijtimoiy yoki boshqa bir ildizlarini tadqiq etmaydilar. Juda kam hollarda bunday zo‘ravonlikning ayollar ruhiy holatiga ta’siri e’tirof etiladi. Doimiy ho‘rlanish iskanjasida qolgan ayollar depressiyaga tushishi natijasida o‘ziga suiqasd qilishi mumkin. Bu holatni matbuot sahifalarida ruhshunos tomonidan sharhlanishi ham deyarli uchramaydi. O‘zbekiston matbuotining 2000-2003-yillardagi faoliyati tahlili davomida tadqiqotchi Z. Tadjiyeva «Pravda Vostoka» gazetasida muayyan gender siyosati
11 Ишонч лаззати ва аччиқ хақиқат. // Моҳият. 2004. 5 ноябрь. 12 Тадқиқотчилар ҳисобига кўра, Россиянинг минтақавий нашрларининг 24 % материалларида аёлнинг қадри унинг жинсий жозабадорлиги билан белгиланган, 17% материалларда улар иқккинчи даражали, эркакларга хизмат кўрсатаётган тарзда гавдаланган ёки уларга нисбатан сексистик мазмундаги нақл ва мақоллардан фойдаланнш; 11% мақолаларда эса уларнинг иқтидори ёки муваффақияти эркакларга нисбатан заифроқ экани тасвирланган.Қаранг: Рыгина Л. Российские СМИ - проводники женского неравенства. // Журналист. - Москва, 2004. - № 9. - С. 75. 13 Армон. // Адолат ёлқини. 2004. 27 февраля. 14 Джизакская правда. 2003. 1 март, 2 августа. mavjudligini ta’kidlab, tahririyat tegishli gender munosabatlarini o‘rnatganini kuzatadi. «Xalq so‘zi» gazetasida esa mazkur mavzuga ustivor yo‘nalish sifatida qaralmasligini, «Oila va jamiyat» gazetasi materiallarida stereotip qarashlar va yondashuvlar mavjudligini hamda jurnalistlarning gender nokorrektligini aniqlaydi 15 .
O‘zbekiston xotin-qizlarining siyosatdagi ishtiroki mavzusi 2004-yildan, ya’ni ikki palatali parlamentga, keyin esa 2009-, 2014-yillar saylovlari jarayonida kengroq tadqiq etila boshlandi. Shunga qaramasdan mazkur mavzudagi materiallar soni boshqa gender yo‘nalishidagi materiallarga nisbatan ancha kam. Bu ma’noda mualliflardan biri 1999-yildagi saylovlarda respublika bo‘yicha 1242 nomzoddan faqat 144 nafari, ya’ni 11,5 foizini ayollar tashkil etganini ta’kidlaydi. Bunda ayollarning o‘zi passiv bo‘lishi bilan bir qatorda ayol-nomzodlarga saylovchilarning ham oshkor ijobiy munosabati kuzatilmaganini qayd etadi. Hususan, aksariyat ayol- saylovchilar o‘z ovozlarini erkak-nomzodlarga berish tariqasida ham ayol- nomzodlarga o‘z ishonchsizligini ko‘rsatgan 16 . Bu to‘g‘rida yana «Rost politicheskoy aktivnosti jenshin», «Anketadagi savollar nega javobsiz qoldi» deb nomlangan maqolalarda so‘z yuritilgan 17 .
deputatligiga nomzod ayolllar haqida ko‘plab maqola, korrespondensiya va intervyular berib borildi. Ammo ularning aksariyati reklama-agitatsiya mazmunida bo‘lib, saylovoldi kampaniyasi jarayonidagi PR-texnologiyalarning tarkibiy unsuri vazifasini bajardi. Chuqur mushohadali, tadqiqot mazmunidagi, ayollarni siyosat maydoniga kirib kelishi sabablari, ularning siyosiy qarashlari, hayotiy tashvishlari, elektoratning ayollar qismi muammolarini tahlil etuvchi materiallar deyarli uchramaydi. Bugungi kunda esa matbuot sahifalarida ayollarning siyosiy partiyalar hayotidagi faolligini ko‘rsatishga intilish mavjudligini e’tirof etish mumkin 18 .
Demak, «Ayol siyosatda» 19 sarlavhali korrespondensiya muallifi D.Chirkova to‘g‘ri ta’kidlaganidek, ayollarning siyosatga, hokimiyatga, boshqaruv organlariga kirib kelishi masalasi mamlakatimizda hal etilgan deb bo‘lmaydi. Bunday vaziyatni saqlab qolish tarafdorlari, oila farovonligi eng oliy qadriyat deb sanaladigan mamlakatimizda siyosatchi ayol oila qo‘rg‘onini saqlab tura olmasligini sabab qilib ko‘rsatishadi (vaholanki oila mustahkamligi erkak kishiga ham bog‘liq). Shu bois ayollarning ijtimoiy jarayonlarga ta’sirini oshirish masalasi keng jamoatchilik o‘rtasida bahs-munozaralarga zamin yaratishi zarur. Ayollarning passivligi sababini
15 Таджиева З. Освещение гендерных проблем в республиканской прессе Узбекистана. // Гендерное образование: наука и практика. Материалы международной научной конференции, 4-5 ноября 2003 года. - Бухара, 2003. - С. 211.
16 Агар аёл соғлом бўлса. // Saodat. 2003. №№ 3-4. - Б. 17. 17 Голос Узбекистана. 2010. 2 июня; ХХI asr. 2010. 15 июнь. 18 Масалан, қаранг: Аёллар фаоллиги ижтимоий сиёсий ҳаётда муҳим ўринга эга. // Ўзбекистон овози. 2010. 16 сентября; Повышается активность женщин. // Народное слово. 2010. 22 октября; Фаоллик - хотин-қизлар зийнати. // XXI asr. 2010. 28 октябрь. 19 Народное слово. 2004. 3 декабря. muallif an’ana, urf-odatlarga bog‘liqligi hamda ayol-siyosatchilarni qabul qilishga jamiyatning o‘zi tayyor emasligi bilan izohlaydi. Jamiyatni ayol-siyosatchilarni qabul qilishga tayyor emasligi hususidagi fikr munozaralidir. Gap shundaki, matbuotga nisbatan bu masalada siyosatchi-ayollarni jamiyat emas, balki OAV va jurnalistlar qabul qila olmayotganini ham sabab qilib ko‘rsatish mumkin. Chunki, ayrim matbuot xodimlarining ongida go‘zallikka intilgan ayollarning tabiati siyosatchi qiyofasiga mos kelmaydi, o‘zbek ayoli (boshqa millat vakilasi ham) siyosiy jarayonlarga hech qanday ta’sir o‘tkaza olmaydi, degan qolip qarash qotib qolgan. Shu bois ham ayol-siyosatchi, jamoat arbobi haqidagi materiallar bir tomonlama, “navbatchi” mazmunda bo‘lib qolmoqda. Vaholanki, 2014-yilda chop etilgan “Dunyoqarashlar dialogi: ayol va jamiyat taraqqiyoti” Respublika ilmiy-nazariy konferensiyasi materiallari to‘plamida 2011- 2014-yillar davomida siyosiy partiyalarning a’zolari tarkibida ayollar soni quyidagicha bo‘lgan 20 :
№ Siyosiy Download 0.61 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|