Вaриaнт-1 Иқтисодий таҳлилнинг замонавий бошқаравдаги роли, ўрни ва аҳамияти

ВAРИAНТ-18
1. Иқтисодий таҳлил босқичлари.
Иқтисодий таҳлил босқичи Бу енг муҳим босқич бўлиб, бевосита таҳлил жараёнлари амалга оширилади, коърсаткичлар ҳисобланади, ўзгаришлар топилади, ўзгариш сабаблари ва унга таъсир етувчи омиллар, ҳам миқдор, ҳам тартиб жиҳатдан аниқланади. Ушбу босқичда қуйидаги ишлар амалга оширилади:
- мезон кўрсаткичларини аниқлаш;
- кўрсаткичлами ҳисоб-китоб қилиш ҳамда натижалами баҳолаш;
- баҳолашда експертизадан фойдаланиш;
- натижалами умумлаштирувчи мезонлами аниқлаш;
- таҳлил натижаларини хулосага тайёрлаш.
Таҳлил натижаларини умумлаштириш ва расмийлаштириш босқичи. Бу босқичда ўрганилаётган иқтисодий жараён якунланади. Ўзгаришларга баҳо берилади. Бундан ташқари ушбу босқичда қуйидаги ишлар амалга оширилиши зарур бўлади:
- корхона фаолияти натиж аларминг ўзгариш сабабларини тушунтириб бериш;
- корхона фаолиятини янада яхшилашга оид захиралами жамлаб кўрсатиб бериш;
- аниқланган захиралардан фойдаланиш тадбирларини белгилаш;
- таҳлил натижаларини ҳисоблаш ва ҳисоботда ифодалаш.
2. Иқтисодий таҳлилда қуланиладиган усуллар
Иқтисодий таҳлил қилиш жараёнида турли усуллар ва методикалар қўлланилади. Бу усул ва методикалардан фойдаланиш жараёнида таҳлил методининг асосий жиҳатларининг комплекслиги ва тизимлашганлиги яққол кўринади. Хўжалик жараёнларининг умумий бирлиги, ўзига хос тузилиш ва таркибга егалиги ҳамда мураккаб тавсифдаги ўзаро боғлиқлиги таҳлил усуллари ва методикаларини қўллашда асосий еътиборда туради.
Таҳлилнинг усул ва методикаларини қўллашда корхонанинг хўжалик ва бошқа турдаги фаолиятини бир бутун тизим еканлиги, унинг умумий якуний натижаси мавжудлиги назарда тутилган ҳолда фаолиятнинг турли томонлари ва елементлари ҳам алоҳида, ҳам биргаликда ўрганилиб, уламинг ўзаро боғлиқлиги, бири иккинчисининг таъсиридан келиб чиқиши, яъни кетма-кетлиги аниқланиб, барча омиллар асосий ҳамда асосий бўлмаган гуруҳларга бўлиниб, улар ўзато уйғ уни аштирил ган ҳамда тизимга солинган ҳолда якуний натижага омилламмг биргаликдаги бевосита ва билвосита таъсири ҳисобланади.
Таҳлил усулларини қўллаш ўрганилаётган жараёнламинг бирбирига боғлиқлиги, ўзгариш сабаби, таъсир кўрсатган омиллар ва қўшимча сабаблами аниқлашга ёрдам беради. Ҳозирги рақобатдош иқтисодиётда аксарият йетук иқтисодчи олимларимиз таҳлилнинг усулларини иқтисодий адабиётларда шартли равишда икки гуруҳга ажратиб кўрсатишмоқда. Иқтисодий таҳлилнинг усулларини қуйидаги икки гуруҳга ажратиш мумкин:
- Оддий-анъанавий (одатдаги) усуллар гуруҳи.
- Иқтисодий - математик (омилли таҳлил) усуллар гуруҳи.
Оддий-анъанавий (одатдаги) усуллар гуруҳига иқтисодий таҳлил пайдо бўлгандан буён анъанага айланиб, амалий тажрибада кенг қўлланилиб келаётган усуллар киритилади. Уламинг таркибига мутлоқ ва нисбий фарқлами аниқлаш, таққослаш, гуруҳлаштириш, балансли боғланиш, занжирли боғланиш, индекс, фоизлар ва ҳоказо усуллами киритишимиз мумкин бўлади.