Vazirligi alisher navoiy

BOB. SINFDAN TASHQARIMUSIQA TARBIYASI ORQALI O’QUVCHI

– YOSHLARNI G’OYАVIY – ESTETIK TARBIYALASHNI TAKOMILLASHTIRISH

1. Sinfdantashqarimusiqatarbiyasiorqalio’quvchi- yoshlarnig’oyaviytarbiyalashjarayoni.

Milliyg’oyata’limmuassasalaridaamalgaoshiriladigang’oyaviy-estetiktarbiyagaas osberadivayoshlarniyagonamaqsadsarihamjihatbo’libintilishgaundaydi, faollikkachorlaydi. Shusabablig’oyaviy-
estetiktarbiyalasho’quvchilarqalbivaruhinipoklashgaqaratilgansohadeb, qaralmog’ikerak.
Zero, yoshlarimizdayuksakma’naviyfazilatlarnikamoltoptirish, milliymafkuranishakllantirish, yoshlarniboymadaniymerosimiz, tarixiyan’analarimizga, umuminsoniyqadriyatlargahurmat, Vatangamuhabbat, milliyg’oyalarimizgasadoqatruhidatarbiyalashmamlakatimizdaamalgaoshirilayotganb archaislohotlarninghalqiluvchiomilidir. Yanashunisiborki, "Ma’naviyat, mafkuraborasidachetdanko’r-ko’ronanusxako’chirib, bironnatijagaerishibbo’lmaydi. Chunki, bizningdunyoqarashimiz, xalqimizningtafakkuri, turmushtarzinihoyatdao’zigaxosligibilanajralibturadi".
Milliyg’oyamizgaasoslangang’oyaviy-estetiktarbiyaxalqimizma’naviysalohiya tiningsusayishigaolibkeluvchibiryoqlamatexnokratikrivojlanishgaziddir.
Shuninguchunhamo’quvchilarningbadiiyhavaskorlikto’garaklaridaishtiroketishlariular ningbarkamolshaxssifatidashakllanishlariuchunsamaralibadiiytarbiyaomilibo’laoladi. Zero “Badiiyhavaskorlikningboshvazifasi – badiiyijodiyotyokisan’atningbirortoryo’nalishibo’yichamutaxassislartayyorlashemas, balkihartomonlamakomilinsonnitarbiyalashuchunaxloqiypok,
go’zallikvaezgulikniyaxshihisetaoladigan,
o’zaxloqibilanboshqalargao’rnakbo’laoladiganma’naviyyetukinsonlarnitarbiyalashishi gako’maklashishdir”. Demak,
g’oyaviy-estetiktarbiyaasriymilliyqadriyatlarimizgaxalqimizningmavjudvavujudgakel ayotganbugungiislohotlarvaertangibuyukkelajagimizmanfaatlariniifodalaydi.
“Milliyistiqlolg’oyasi: asosiytushunchavatamoyillar” risolasidamilliyistiqlolmafkurasiningmilliy, umuminsoniy, falsafiy, diniy, huquqiy, siyosiy, sosiologik, ijtimoiy-iqtisodiy, ma’naviy-psixologikasoslarini, urf-odatlar, an’analarvaintellektualqadriyatlarningmafkuranishakllantirishvaboyitishdagio’rniham data’sirigabag’ishlanganpedagogiktadqiqotishlarinimuntazamolibborilishiko’zdatutilg an.
Asosiye’tiborqaratilishizarurdebhisoblanganmasalalarsirasigamafkuralarkurashiningja honshumuljarayoninio’rganish, uningmonitoringi, bukurashningumumbashariyvamintaqaviymuammolarinianiqlash;
mafkuraviytahdidlarvaulargaqarshikurashningsamaraliyo’llarihaqidailmiyasoslangant avsiyalarishlabchiqishkabivazifalarkiritilgan. Zero, harbirxalqvamamlakattaraqqiyotidamafkuramuhimahamiyatkasbetadi.Demak,
ta’limmuassasalarima’naviy-ma’rifiyishlartizimida:
* g’oyaviy-estetiktarbiyaniilmiyasoslangan, pedagogiktexnologikasosdaqurish;
* milliymafkuramizningasosiyg’oyalarimohiyatini, oddiyusuldakengo’quvchilargatushuntiribberish;
* tarbiyatexnologiyasiniishlabchiqish;
* “ommaviymadaniyat”
ta’sirigaqarshimafkuraviyimmunitetniilmiyasosdashakllantirish;
* mafkuraviymuxoliflarimizningyoshlargata’sirko’rsatishuslublarinizararsizlantiri shgaqaratilganilmiy-amaliytexnologiyalarniishlabchiqish;
* ta’limmuassasasibadiiyto’garaklarifaatlaridayoshlardamilliybadiiyqadriyatlar, estetikdidniilmiyasosdao’rganibborish;
olibborilayotgang’oyaviytarbiyaviyishlarninganiqnatijalarinio’rganib, yutuqlarniyanadako’paytirish, kamchiliklarnibartarafqilibborishlozimbo’ladi.
Milliymustaqillikqo’lgakiritilishibilano’zbekistondayoshlarnig’oyaviytarbiyalash ningmaqsad-mazmuniyangilandi.Milliytarbiya, bularmilliyg’urur, milliyo’z- o’zinianglash, milliyan’analarvama’naviytarbiyakabiyo’nalishlarrivojtopdi.
Kundalikhayotdakechadiganijtimoiylashuvmaxsusboshqarilmasligi, tashkilqilinmasligi, sistemaliemasligi,
o’tkinchiijobiyvasalbiyta’sirlargaboyligisababliumumiyxususiyatkasbetadi.
Biro’quvchiningbirkundavomidaduchkelganturmushtafsilotlariikkinchio’quvchidatakr orlanmaganvatakrorlanmaydi. Buesag’oyaviy- estetiktarbiyajarayoniningnaqadarmurakkabliginiko’rsatibberadi. Demak, ma’naviy– ma’rifiyishlarvapedagoglarningboshvazifasi - tarbiyaningikkitarziorasidauyg’unlikxosilqilishvao’quvyurti, jamiyat, davlatningtarbiyaviymaqsadlariniuyg’unamalgaoshirishdir.
O’zbekistonta’limmuassasalarima’naviy-
ma’rifiyishlartizimioldidaturgantarbiyaviyvazifalarturkumigao’quvchilardamustaqillik
, milliyistiqlolg’oyasiasosidavatanparvarlikvamilliyiftixortuyg’ularinishakllantirish; g’oyavamafkuratushunchalari, mohiyati,shakllarivako’rinishlarinitushuntirish;
o’quvchilarongivaqalbi, g’oyaviy-estetikehtiyojlariuchunkurash; ularniyot, buzg’unchig’oyalaridanhimoyaqilish;Milliyistiqlolmafkurasiningmohiyativaasosiytam oyillariasosidayashash, ishlashgao’rgatish;
o’zbekistondakechayotgandemokratikjarayonlarmohiyatiniuqtirish; milliyurf- odatlarimizvaan’analarimizgasadoqatnishakllantirish;
yuksakma’naviyatvama’rifatko’nikmavamalakalarinishakllantirish;
milliyvaumuminsoniyqadriyatlaruyg’unliginitaqozoqiluvchita’limdailg’orpedagogikte xnologiyalarniegallashvarivojlanganmamlakatlardarajasigaegabo’lishajdodlarimize’ti qodqo’yibkelganislomdininingaxloqiytamoyillaridantarbiyajarayonidato’g’rifoydalani b, diniyvadunyoviytushunchalarningmutanosibliginitushuntirish; ijodkorlik, erkinvamustaqilfikryuritishgao’rgatish; qonuniyatlargahurmat, ulargarioyaetish, barchajabhalardao’quvchilarningtartib- intizomgaongliravishdarioyaetishinitarbiyalashshularjumlasidandir.
Biroq, ayrimyoshlarmadaniyehtiyojlaridamillatga, Vatangafoydakeltirishnio’ylash,mustaqilliknimustahkamlashdafoydaliinsonbo’libyetis hishhissimaxsus, ilmiyasosdashakllantirilmaganitufaylishaxsiymanfaatnio’ylash, gedonikehtiyojlarnamoyonbo’lmoqda.
Shubilanbirgaayrimo’quvchilarorasidama’naviycheklanganlik, dunyoqarashningtorligitufayliyotg’oyalargaaldanish,
milliyodobme’yorlarigarioyaqilmaslik, so’zvaishorasidagitafovut, milliyg’ururningsustligikabinoxushko’rinishlaruchrabturadiki,
ularniilmiyasosdao’rganib,
bartarafqilishlozim.Anashulardankelibchiqibg’oyaviytarbiyaniijtimoiypedagogikasosd arivojlantirishningasosiyyo’nalishlariqatoriga:
O’quvchima’naviyatinio’zgartirishniuningestetikdunyoqarashinio’zgartirishbilan uyg’unolibborish;
insonomilinijamiyatningma’naviyqadriyatisifatidatakomillashtirishnipedagogikti ziminita’minlash;
O’quvchinio’zkelajaginingbutunjamiyatkelajaginingtarkibiyqismi, debbilishni,o’ziningvazamondoshlarima’naviyatiuchunmas’ulliknisingdirish;
Mafkuraviybirlikmanbainig’oyaviytarbiyadadebbilishvabuninguchunjamiyatning barchaijtimoiyinstitutlariniishgasolib,g’oyaviytarbiyaomillarifaatinimuvofiqlashtirish kabilarniqo’shishmumkin.
G’oyaviytarbiyaanashularasosidao’quvchishaxsiningg’oyaviy- estetikxislatlariniintilishlariniqamrabolgane’tiqod, go’zallik, nafosat, iymonmehr- oqibat, insof, vijdon, vatangasadoqat, burchvamas’uliyatkabitamoyillarigatayanadivaularnihayotgatadbiqetishvositalariniish labchiqadi.
Ma’lumki,buzg’unchimafkuralarningtarg’ibottarmog’ikengayib, badiiyvositalarbilanqurollanibbormoqda. Shulardanbiri – mustaqilligimizningmustahkamlanishigaqarshiinternet, radioefirorqaliolibborayotganinformasionxurujdir.
Bundaularinternetningmislikurilmagankengimkoniyatlaridanustomonlikbilanfoydalani lmoqda.
Bundaysharoitdapreventivvaqarshitarg’ibottadbirlaritizimidaengmuhimvazifao’q uvchi-yoshlardao’zivao’zbekistonningyorkinkelajagigag’oyaviye’tikodni, ishonchnishakllantirishdaniborat.Ayniqsayoshlarimizgamilliymustaqillikninghartomo nlamaafzalligini, uningqadrigayetishgao’rgatishmuhim. ta’limmuassasalarima’naviy- ahloqiytarbiyama’sullariningmahorati,
e’tiqodimilliyg’oyamizningdadilvaijodiyxarakteriniyotmafkuralarningmakkorligivariy okorligigaqarshiquyishlarilozim.
Informasionxurujlarningaslmohiyatinifoshqilishdaham, mustaqillikningyutuqlari, targ’ibotidahamsobitqadambo’lishilozim.
O’quvchiyoshlarma’naviyatidag’oyaviy-estetik,
mafkuraviybo’shliqpaydobo’lishigayo’lqo’ymaslik - mustaqilliknimustahkamlashningengmuhimvazifalaridanbiridir.Ko’rinibturgandek, bufikrlarbadiiyhavaskorlikto’garaklarirahbarlaritomonidantezkoranglanib,
tabaqalashtirilibishrejalarigakiritilmog’ikerak.
Buninguchunto’garakrahbaridannafaqatto’garakmashg’ulotlaridabalkiundantashqari dahamo’quvchilargatarbiyaviynamunabo’lishitaqozoqilinadi.
O’quv, suhbatlar, badiiyvapublisistikadabiyotlarnio’qish, rassomlarningijodibilantanishuv, musiqaeshitish, filümlarvateleko’rsatuvlarniko’rishjarayonlarida, kattayoshdagikishilarbilanbevositamuloqatdama’naviyidealhaqidagitasavvurlar, shuningdek, xulq-atvormotivlarivarag’batlaribilanboo’langantasavvurlar, tushunchalar, obrazlarshakllanadi. Aslidabularijtimoiyhayotningobrazibo’lib, milliyma’naviyideal - komilinsonsiymosihaqidagitasavvurvatushunchalardir.
Foyaviyideallarnio’quvchilardunyoqarashiningbirqismi,
ularnima’naviyrag’batlantiruvchiomilsifatidashakllantirishularningyoshxususiyatlarini varuhiyimkoniyatlarinihisobgaolishnitalabqiladi.
Bumurakkabvauzoqdavometadiganjarayonbo’lib, hayotiymunosabatlar, ideallarhammazmunhamshakljihatidanizchilo’zgarishlargaduchkeladi.
O’quvchigayoqadiganasarlaruningestetikdididandalolatberibturadi.
O’quvchiestetiktaraqqiyotningboshqako’rsatkichlarigaqaragandaestetikdidnipedagogi kjihatdanboshqarishningkengimkoniyatlarimavjud.
Shusabablio’quvchiningg’oyaviy-estetikrivojlanishihaqidagimavjudbilimlarigata yanganholda,
murabbiyuningdidinimukammallashtirishimkoniyatigahamishaegabo’ladi. Foyaviy- estetikdido’quvchiningadabiyotvasan’atobrazlarinishaxsiymunosabatlartarzlarinibahol ashinatijasidayuzagakeladi.
O’quvchilardainsongaxosruhiy-axloqiygo’zallikniidrokqilish, tushunish, xisqilishqobiliyatlaritaraqqiyqilibborishibilanbirqatordaulardashaxsiyaxloqiy-
estetikma’naviyathamshakllanaboradi.
Buo’quvchilarningyoshxususiyatlarivama’lumijtimoiy-ruhiyshart-
sharoitlargabog’liqbo’lgan, birtekisdakechmaydigan, ziddiyatlivamurakkabjarayondir. To’garakrahbarlarihavaskoro’quvchilarnig’oyaviy-estetiktarbiyalashdamilliyan’a
na,
marosimlardanfoydalanishivabundaahloqiyta’sirko’rsatishtexnologiyasidanoqilonafoy dalanishlarilozimbo’ladi.
Buninguchunbadiiyto’garaklardao’quvchilarbilangumanistikmunosabattamoyillarinijo riyetish, erkinfikralmashuvmuhitiniyaratish, "Yoshlar-yoshlarga" tamoyiliasosidayoshlarnipassivtarbiyaobyektidano’z-
o’zinivabir-birinitarbiyalashningaktivsubyektlarigaaylantirishmaqsadgamuvofiqdir. Anashutalabdankelibchiqib, g’oyaviy-estetikbarkamolo’quvchimodeliishlabchiqildi.
Ushbuchizmaasosida“Birorbirmaqsadgaqaratilgantarbiyajarayoniningmohiyativa vazifalaritarbiyachitomonidanrejalashtirishvatartibgasolinadi:

1. 
   o’quvchiningqaysixislatinishakllantirishyokiyo’qotishmaqsadidarejalashtirilad
   

i; ladi;

2. 
   Shuxislatlarnitarbiyalashyokiyo’qotishuchunxizmatqiluvchimanbalarizlabtopi
   

3. 
   Belgilanganmaqsaduchunxizmatqiladigannazariyvaamaliymanbalarningqaysi
   

biriqayerdaishlatilishirejalashtiriladi”.
Foyaviy-
estetikbarkamolo’quvchimodeligaxosko’rsatkichlarnishakllantirishdamazmun- mohiyatigamilliyg’oyasingdirilganasar,
kitoblarningo’quvchilarningg’oyaviykamolivaintellektualsalohiyatioshirishdagirolialo hidaahamiyatgaega. Shuma’nodabadiiyjamoalaruchundasturlar,

repertuarlarningyangiavlodiniyaratishvaulardamilliyg’oyatamoyillariniteranaksettirish gaqaratilganyangiusullarniqo’llasho’tamuhimdir.Anashuzaruratniinobatgaolganholda bizbadiiyto’garaklarfaatidao’quvchilarnig’oyaviytarbiyalashda “hikoya-konsert” usuliniqo’llashning 6 bosqichlialgoritminiishlabchiqdik.