Vi-bob. Korxonaning mehnat resurslari
Download 0.67 Mb. Pdf ko'rish
|
6-BOB. KORXONANING MEHNAT RESURSLARI (3)
|
Mehnat resurslari – mehnatga layoqatli yoshda bo’lgan mehnatga layoqatli
aholi hamda mehnatga layoqatli yoshdan tashqari yoshda (pensionerlar va o’smirlar) mehnat qilayotgan shaxslarning jamlanmasidir. Xalqaro Mehnat Tashkiloti uslubiyotiga muvofiq iqtisodiy faol aholi iqtisodiy faolligini belgilash uchun o’rnatilgan yoshda (15-72 yosh) bo’lgan, tovarlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko’rsatish uchun ish kuchi taklif etilishini ta’minlaydigan aholi qismidir. Iqtisodiy faol aholiiqtisodiy faoliyatining barcha sohalarida ish bilan band bo’lganlar va ishsizlarni qamrab oladi. Xalqaro Mehnat Tashkiloti aholi iqtisodiy faolligini belgilash uchun o’rnatilgan yoshda bo’lgan, ish bilan band bo’lmaganlar, lekin ish qidirmayotganlar va ishlashga tayyor emaslarni iqtisodiy faol bo’lmagan aholi tarkibiga kiritadi. O’zbekiston Respublikasi statistika organlari iqtisodiy faol aholiatamasini 1993 yildan e’tiboran faol qo’llashga kirishgan. Mamlakatda amaldagi qonunchilikka muvofiq,iqtisodiy faol aholierkaklar uchun 44 yilni (16 yoshdan 60 yoshgacha), ayollar uchun esa 39 yilni (16 yoshdan 55 yoshgacha) tashkil etadi. Iva II guruh nogironlar hamda imtiyozli pensiya oluvchilar bundan istisnodir. 6.1-jadval Mehnat resurslari va ular bilan bog’liq tushunchalar Iqtisodiy atamalar Iqtisodiy atamalar talqini Inson Mehnat qilish qobiliyatining eltuvchisi Moddiy resurslar Moddiy ashyo omillari: yer va kapital Inson resurslari Insonning mehnat qilishva tadbirkorlik qobiliyati Inson kapitali Inson tomonidan ne’matlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko’rsatish jarayonida foydalaniladigan qobiliyat va sifatlar zahirasining jamlanmasi Ish kuchi Inson mehnat faoliyati jarayonida foydalanadigan jismoniy va ma’naviy qobiliyatlarining jamlanmasi Mehnat resurslari Mehnatga layoqatli yoshda bo’lgan mehnatga layoqatli aholi hamda mehnatga layoqatli yoshdan tashqari yoshda (pensioner- lar va o’smirlar) mehnat qilayotgan shaxslarning yig’indisi Iqtisodiy faol aholi Iqtisodiy faolligini belgilash uchun o’rnatilgan yoshda bo’lgan, tovarlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko’rsatish uchun ish kuchi taklif etilishini ta’minlaydigan aholi qismi: iqtisodiy faoliyatining barcha sohalarida ish bilan band bo’lganlar,ishsizlar vaish kuchini taklif etayotganlar Iqtisodiy faol bo’lmagan aholi Aholi iqtisodiy faolligini belgilash uchun o’rnatilgan yoshda bo’lgan, ish bilan band bo’lmaganlar, lekin ish qidirmayotganlar va ishlashga tayyor bo’lmagan O’zbekistonda iqtisodiy faol bo’lmagan aholitarkibigamehnat qilishga qobiliyatli va ishsiz deb hisoblanmaydigan shaxslar, shu jumladan: • ishlab chiqarishdan ajralgan holda ta’lim olayotgan hamda ish haqiga yoki mehnat daromadiga ega bo’lmagan o’quvchilar va talabalar; • ishlamayotgan uchinchi guruh nogironlari; • uy bekalari hamda bolalarni parvarish qilish bilan band bo’lgan ishlamayotgan ayollar; • ko’char va ko’chmas mulkdan daromad olayotgan ishlamayotgan shaxslar; • ixtiyoriy ravishda mehnat bilan band bo’lmagan shaxslar kiradi. Amerikalik iqtisodchi olimlar K.R. Makkonnell va S.L. Bryular iqtisodiy o’sishga ta’sir ko’rsatuvchi omil sifatida mehnat resurslarining miqdori va sifatini alohida ajratib ko’rsatishadi. Ular nazariyasiga muvofiq mehnat resurslarining miqdori iqtisodiyotda band bo’lgan kishilar soni hamdaularning mehnatga layoqatli aholi tarkibidagi ulushi bilan belgilanadi. Mehnat resurslarining sifatini ifodalovchi va mehnat unumdorligiga ta’sir ko’rsatuvchi omillar sifatida esa kishilar salomatligining yaxshilanishi, kasb tayyorgarligi, bilimi va manfaatdorligining o’sishi ko’rsatkichlari keltiriladi 1 . 1 Макконнелл К.Р., Брю С.Л. Экономикс: Принципы, проблемы и политика. В 2 т.:/Пер. с англ. 2-е изд. Т.1. – М.: Республика. 1992. – С.382-383. |
