Viii bob. Nometall materiallar va himoya qoplamalari

8.2.2. Oddiy polimerizasion plastik massalar. 
Qizdirilganda va bosim ostida olgan shaklini qotgandan va sovitilgandan so‘ng 
uzoq vaqt o‘zgarishsiz saqlay oladigan polimerlardan plastik massalar 
(plastmassalar) hosil qilinadi. Oddiy plastmassalar-ning asosiy xarakteristikalari 
8.3-jadvalda keltirilgan.
Polietilen — termoplastik polimer hisoblanadi. Dastlabki monomer – etilen 
S
2
N
4
tabiiy gazdan olinadi. Polimer olish past yoki yuqori bosim usulida amalga 
oshirilishi mumkin. Yuqori bosim ostida olingan polietilen 1800–2500, past bosim 
ostida olingani esa 2500-3500 molekulyar massaga ega. Past bosim ostida olingan 
polietilen ancha yuqori mustahkam-lik va kimyoviy chidamlilik ko‘rsatkichlariga 
ega. Xona haroratida polieti-len qattiq elastik material bo‘lib, 60-70°S 
temperaturagacha o‘z xossalarini saqlaydi, 110–120°S haroratda yuqori elastiklik 
holatiga o‘tadi. 
Polietilen sovuqda birorta ham erituvchida erimaydi, biroq 70-80°S haroratda 
u ko‘pgina uglevodorodlarda eriydi. Polietilen kislotalar, ishqorlar va tuzlarning 
eritmalari ta’siriga chidamli bo‘lib, oksidlovchi muhitlar ta’sirida osongina 
parchalanishi mumkin. Undan mustaqil konstruksion material sifatida ham 
foydalanish mumkin. Undan quvurlar, nasos detallari, turli xildagi butlovchi qismlar 
tayyorlanadi. Vakuum- shakllantirish orqali undan yirik gabaritli armaturalar ham 
tayyorlash mumkin.
Polietilenni qo‘shimcha qo‘ndirmalarni qo‘llamasdan, qizdirilgan bo‘laklarni 
birlashtirish orqali yaxlitlash mumkin. Metall konstruksiya-larga ularni 
korroziyadan yaxshi himoya qiluvchi polietilenni nuqtali yopishtirish va gaz-
alangali purkash usullari ishlab chiqilgan. 
Polietilen lok bilan dastlab ishlov berilgan sirtlarga purkash meto-di yoki 
uyurmali usulda qoplanadi. Birinchi holda kukunsimon polietilen zarrachalari havo 
aralashgan asetilen alangasi orqali o‘tadi. Bunda zarrachalar erib, plastik holatdagi 
suyuq tomchilarga aylanadi va metall sirtiga zarb bilan urilishi natijasida unga 
yopishib yaxlit qoplama hosil qiladi. Ikkinchi holda kukunsimon polietilen havo 
oqimi bilan 250-300°S gacha qizdirilgan metall sirtiga yo‘naltiriladi. 
Polipropilen — polietilenga nisbatanancha chidamli (8.3-jadval). U yuklama 
ostida 100°S haroratda ham uzoq vaqt ishly oladi. Yumshash haroati 160-170°S 
bo‘lib, –30÷–35 haroratgacha ishchi holatini saqlaydi. Polipropilen kislotalar (96% 
gacha bo‘lgan H
2
SO
4 
eritmalarida, konsentrlangan HNO
3 
da), organik erituvchilar, 
aromatik uglevodorodlar, mineral va o‘simlik moylarida yuqori bardoshlilik 

---

196 
namoyon etadi. Biroq, oleum, xlorsulfon kislotasi, tutaydigan azot kislotasi va brom 
suvida barqaror emas.
Polipropilendan turli qalinlik va har xil o‘lchamdagi listlar, kuvurlar, 
elektrotexnik va mashinasozlik detallari, gaz va nam o‘tkazmaydigan plyonkalar 
tayyorlanadi. Undan apparatlarni futerlash maqsadida ham keng foydalaniladi. 
Undan tayyorlanadigan jihozlarning xizmat muddati 6–8 yilni tashkil qiladi. 
Polivinilxlorid — zichligi 1,4 kg/m
3 
ga teng kukun bo‘lib, undan qayta ishlash 
orqali qattiq (viniplast) yoki yumshoq plyoka materiallari olinadi. Polivinilxlorid 
olish uchun dastlabki xom ashyo – xlorvinil CH
2
= CHC1 hisoblanadi. Xlorvinil –
14°S haroratda kondensasiyalanib suyuqlikka aylanadigan gaz hisoblanadi. 
Viniplast — molekulyar massasi 1800 dan 120000 gacha bo‘lgan termoplas-tik 
material. Viniplast deyarli barcha mineral kislotalar (yuqori konsen-trasiyali HNO
3 
va oleumdan tashqari), ishqorlar, tuzli eritmalar, organik erituvchilarda chidamli 
hisoblanadi. U 140°S haroratgacha plastik, unga qizdirish orqali istalgan shaklni 
berish mumkin. Biroq, viniplastning quyidagi kamchiliklari ham mavjud: ishchi 
haroratining pastligi (40–50 °S), past zarbli qovushqoqlik, chiziqli termik kengayish 
koeffisientining kattaligi, yuklama ostida asta-sekin deformasiyalanishi. 
Viniplastdan +50 dan –20°S gacha haroratda ekspluatasiya qilinadigan 
apparatura detallari tayyorlanadi, u osongina payvandlanadi. Mustaqil material 
sifatida quvurlar, ventilyatorlar, issiqlik almashtirgich apparaturalari tayyorlashda 
foydalaniladi. Agressiv muhitli inshootlarda ventilyasion sistemalar yasashda 
ishlatiladi. Apparatlarni ximoyalash uchun qalinligi 0,6-0,9 mm bo‘lgan plyonka 
shaklidagi viniplast ishlatiladi. Perxlorvinil elimi yordamida u yog‘och, metall va 
betonga yopishtirilishi mumkin.