Vuzlit ru рефераты, курсовые, дипломные

Цель исследования: определить наиболее эффективные пути и методы 
эстетического воспитания детей младшего школьного возраста на уроках 
«Человек и мир». 
Объект исследования – эстетическое воспитание младших 
школьников. 
Предмет исследования – формы работы по эстетическому воспитанию 
младших школьников на уроках «Человек и мир». 
Задачи исследования:
– изучить основы диагностики эстетической воспитанности младших 
школьников;
– выявить 
особенности 
эстетического 
воспитания 
младших 
школьников;
– раскрыть значение учебного предмета «Человек и мир» в эстетическом 
воспитании младших школьников;
– выявить основные пути и методы эстетического воспитания младших 
школьников средствами природы на уроках «Человек и мир». 
Методы исследования: изучение психолого-педагогической и 
методической литературы по проблеме исследования; анкетирование. 

---

5 
ГЛАВА 1 ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ЭСТЕТИЧЕСКОГО 
ВОСПИТАНИЯ МЛАДШИХ ШКОЛЬНИКОВ НА УРОКАХ 
«ЧЕЛОВЕК И МИР» 
1.1 Сущность эстетического воспитания младших школьников 
Эстэтычнае выхаванне асобы адбываецца чалавека, з першых яго слоў, 
учынкаў. Навакольнае асяроддзе адкладае ў душы адбітак на ўсё наступнае 
жыццё. Зносіны з бацькамі, сваякамі, аднагодкамі і дарослымі, паводзіны і 
настрой навакольных, словы, погляды, жэсты, міміка-ўсё гэта ўбіраецца, 
адкладаецца, фіксуецца ў свядомасці. 
Якім жа павінна быць эстэтычнае выхаванне, каб у поўнай меры 
паўплываць на паўнавартаснае фармаванне асобы? 
У шырокім сэнсе пад эстэтычным выхаваннем разумеюць 
мэтанакіраванае фармаванне ў чалавеку яго эстэтычных адносін да 
рэчаіснасці. Гэта спецыфічны від грамадска значнай дзейнасці, якая 
ажыццяўляецца суб'ектам у адносінах да аб'екта (індывід, асоба, група, 
калектыў, агульнасць) з мэтай выпрацоўкі ў апошняга сістэмы арыентацыі ў 
свеце эстэтычных і мастацкіх каштоўнасцей у адпаведнасці з уяўленнямі, якія 
склаліся ў дадзеным канкрэтным грамадстве, аб іх характары і. прызначэнні. 
Эстэтычнае выхаванне - адна з найважнейшых і неабходных бакоў 
выхавання, паколькі звернута да душы чалавека, яго пачуццям, эмоцыям. 
Пачуцці выступаюць як найважнейшая сфера асобаснай праявы чалавека. У 
педагагічнай літаратуры сутнасць эстэтычнага выхавання навучэнцаў 
разглядаецца як «мэтанакіраваны працэс «перакладу» эстэтычнай культуры 
грамадства на ўзровень эстэтычнай культуры асобы (і працэс зваротнага 
ўзбагачэння грамадства ўнікальнай культуры асобы), працэс фарміравання 
творча актыўнай асобы, здольнай успрымаць і ацэньваць эстэтычныя з'явы ў 
жыцці, прыродзе , мастацтве з пазіцый эстэтычнага ідэалу, удзельнічаць у 
стварэнні» [16, c. 17]. 
Эстэтычная культура фарміруецца ў выніку мэтанакіраванага 
эстэтычнага выхавання. Б.Г. Ліхачоў вызначае эстэтычнае выхаванне як 
мэтанакіраванае фарміраванне творча актыўнай асобы, здольнай успрымаць, 
адчуваць, ацэньваць цудоўнае, пачварнае, камічнае, трагічнае ў жыцці і 
мастацтве, жыць і тварыць "па законах прыгажосці". Аўтар падкрэслівае 
вядучую ролю мэтанакіраванага педагагічнага ўздзеяння ў эстэтычным 

---

6 
станаўленні дзіцяці. Напрыклад, развіццё ў дзіцяці эстэтычных адносін да 
рэчаіснасці, як і развіццё яго інтэлекту, магчыма, як некіравальны, спантанны 
працэс. Маючы зносіны з эстэтычнымі з'явамі жыцця дзіця, так ці інакш, 
эстэтычна развіваецца. Але пры гэтым дзіцем не ўсведамляецца эстэтычная 
сутнасць прадметаў, а развіццё часта абумоўлена імкненнем да забаўкі, да таго 
ж без умяшання звонку ў дзіцяці могуць скласціся скажоныя ўяўленні аб 
жыцці, каштоўнасцях, ідэалах. Д.С. Ліхачоў, таксама як і многія іншыя 
педагогі, і псіхолагі, лічыць, што толькі мэтанакіраванае педагагічнае 
ўздзеянне, уцягванне дзяцей у разнастайную творчую дзейнасць здольныя 
развіць іх сэнсарную сферу, забяспечыць глыбокае зразуменне эстэтычных 
з'яў, прыгажосці рэчаіснасці і прыгожага ў чалавечай асобе [6, с. 24]. 
Даследуючы праблему развіцця творчага патэнцыялу навучэнцаў 
пачатковых класаў у працэсе эстэтычнага выхавання, А.П. Коцікава і В.Г. 
Кухаронак адзначаюць, што прыярытэтным сутнасным аспектам эстэтычнага 
выхавання малодшых школьнікаў з'яўляецца развіццё іх творчага патэнцыялу, 
развіццё эмацыйнай сферы і засваенне пэўных ведаў [5, c. 13]. 
З гэтага вынікае, што ў апошняе дзесяцігоддзе эстэтычнае выхаванне 
разглядаецца як працэс, накіраваны на фармаванне ў дзяцей здольнасцяў да 
актыўнай творчай дзейнасці. Сутнасць вызначаецца як мэтанакіраваны працэс 
узаемадзеяння педагога і навучэнцаў па фармаванні эмацыйна спагадлівай і 
творча актыўнай асобы, здольнай успрымаць і ацэньваць выдатнае ў 
мастацтве, прыродзе, навакольным жыцці, паводзінах людзей і які імкнецца да 
пасільнай эстэтыка-прадметнай дзейнасці. 
Вывучэнне тэарэтычных асноў эстэтычнага выхавання асобы дазволіла 
ўсталяваць, што яго сутнасць грунтуецца на наступных прынцыпах (па М.А. 
Бесавай) [1, c. 74]: 
1. Прынцып эстэтыкі дзіцячага жыцця і эстэтычнай арганізацыі 
дзейнасці калектыва. Уменне ствараць прыгажосць у паўсядзённым жыцці не 
прыходзіць да чалавека само па сабе, невядома адкуль. Гэтую здольнасць 
неабходна выхоўваць з дзяцінства. Таму важна зрабіць прыгожым само 
дзяцінства: прыгожыя яркія цацкі, прыбранае, чыстае адзенне, эстэтычнае 
асяроддзе - двор, школа, убранне дома, парадак і этыкет у школе. Добрыя 
адносіны настаўніка і дзяцей, дзяцей адно з адным. Усё гэта стварае 
эстэтычнае выхаваўчае асяроддзе - найважнейшы фактар выхавання. 
2. Прынцып усеагульнасці і сталасці эстэтычнага выхавання. Гэты 
прынцып азначае, што эстэтычнае выхаванне павінна ўздзейнічаць на дзяцей 
ва ўсіх сферах жыцця, ва ўсе ўзроставыя перыяды. Усеагульнасць - значыць 

---

7 
для ўсіх, здольных і не здольных, таленавітых і звычайных дзяцей. Эстэтычнае 
выхаванне разлічана не на выхаванне музыканта, паэта, мастака, а на 
выхаванне слухача, гледача, чытача. 
3. Прынцып адзінства эстэтычнага і маральнага выхавання. Першыя 
маральныя ўяўленні і запаведзі дзіця атрымлівае з твораў мастацтва: казак, 
фільмаў, спектакляў, песень, пацешак. Ацэньваючы ўчынкі дзіцяці, дарослыя 
часта выкарыстоўваюць эстэтычныя катэгорыі: прыгожа - непрыгожа. Такім 
чынам, падкрэсліваючы, што добры, маральны ўчынак - гэта яшчэ не прыгожы 
ўчынак. 
4. Прынцып творчай самадзейнасці школьнікаў. Кожны чалавек з 
дзяцінства імкнецца да самасцвярджэння. Лепшы шлях для гэтага - творчасць. 
Неабходна ўключаць дзіця ў актыўныя заняткі, у творчую дзейнасць: у харавое 
спевы, маляванне, лепку, танцы, спектаклі школьнага тэатра. 
Сутнасць эстэтычнага выхавання вучняў заключаецца ва ўдасканаленні 
эстэтычнай культуры асобы. «Задача сучаснай адукацыі і выхавання, на думку 
А.У. Петушковай, - сфарміраваць сапраўдных суб'ектаў культуры свету з 
высокім творчым патэнцыялам у якой бы сферы дзейнасці выхаванцы ні 
рэалізоўвалі сябе». 
Найбольш інтэнсіўнае эстэтычнае развіццё асобы адбываецца ў рамках 
школьнага ўзросту. Пры гэтым для кожнага ўзросту характэрны пэўныя этапы 
эстэтычнага развіцця, звязаныя з фізіялагічнымі і індывідуальна-
псіхалагічнымі асаблівасцямі, а таксама са спецыфікай узаемадзеяння вядучай 
і эстэтычнай дзейнасці. 
Абгрунтоўваючы сензітыўнасць малодшага школьнага ўзросту як 
найболей успрымальнага перыяду для фармавання асноў эстэтычнай 
свядомасці асобы, шматлікія даследнікі паказваюць на неабходнасць уліку 
псіхаўзроставых асаблівасцяў: навочна-вобразнае мысленне, эмацыйнасць, 
успрымальнасць, уражлівасць, няўстойлівасць інтарэсаў, міжвольную ўвагу, 
матор працэс, жаданне дэманстраваць сябе і інш. 
Сярод пазнавальных працэсаў, якія забяспечваюць эстэтычнае развіццё 
асобы, асаблівая роля адводзіцца ўспрыманню. Псіхолагі вылучаюць 
наступныя яго ўласцівасці: міжвольны характар, слабую дыферэнцыяванасць 
(асабліва ў навучэнцаў 1-2 класаў), павярхоўнасць, кароткачасовасць, 
выпадковасць, выбіральнасць да ўспрымання ўсяго яркага, маляўнічага. 
Улічваючы спецыфіку фарміравання ў дзяцей малодшага школьнага ўзросту 
эстэтычнага ўспрымання, педагагічнае кіраўніцтва дадзеным працэсам трэба 

---

8 
ажыццяўляць шляхам узбагачэння эстэтычнага вопыту дзяцей у вучэбнай 
дзейнасці. 
Пры арганізацыі працэсу эстэтычнага выхавання адмысловую важнасць 
набывае ўлік эмоцый і пачуццяў рабят. Характарызуючы эмацыйнае жыццё 
дзяцей гэтага ўзросту, П.М. Якабсон паказваў на «жывасць непасрэднай 
праявы пачуццяў», а таксама на іх уражлівасць і эмацыйную спагадлівасць [21, 
c. 99]. 
На прыярытэтнае значэнне пачуццёвай асновы эстэтычнага выхавання 
ўказваецца і ў Канцэпцыі эстэтычнага выхавання дзяцей і моладзі Рэспублікі 
Беларусь, дзе адзначаецца, што «...сутнасцю эстэтычнага выхавання выступае 
фарміраванне і развіццё здольнасці чалавека да эстэтычнага ўспрымання і 
перажывання эстэтычных аб'ектаў, якія нясуць у сабе эстэтычныя 
каштоўнасці» ]. Аднак варта ўлічваць, што для большасці навучэнцаў 
малодшага школьнага ўзросту характэрна толькі першая ступень развіцця 
пачуццяў (элементарныя эмацыйныя водгукі), а дыферэнцыяванасць 
эстэтычных пачуццяў, выкліканых успрыманнем эстэтычных аб'ектаў, 
выяўляецца толькі ў асобных вучняў. 
Вялікая ўвага даслед 
У малодшых школьнікаў перажываюць істотную змену і пераходзяць на 
якасна новы этап развіцця шматлікія псіхічныя працэсы і з'явы. Спецыфічная 
асаблівасць працэсу эстэтычнага выхавання - развіццё ў дзяцей здольнасці 
эстэтычнага ўспрымання прадметаў і з'яў прыроды, навакольнага рэчаіснасці, 
жыцця людзей, роднай краіны; стварэнне запасу эстэтычных уражанняў і 
ўяўленняў у навочна – пачуццёва ўспрыманай і вобразна – паняційнай формах. 
Назапашванне і эстэтычнае абагульненне фактаў, спазнанне ў вобразнай 
форме заканамернасцей навакольнага свету спрыяюць фармаванню, як 
эстэтычнай успрымальнасці, так і выхаванню на яе аснове эстэтычнага густу. 
Як справядліва адзначаюць А.І. Бураў і Б.Ц. Ліхачоў, «пра які-небудзь 
устойлівы эстэтычны густ дзяцей малодшага школьнага не можа быць і 
гаворкі, аднак эстэтычная інфармацыя, засвоеная дзецьмі ў пачатковых класах, 
служыць асновай будучага эстэтычнага густу асобы» [20, c. 21]. 
У параўнанні з іншымі кампанентамі эстэтычнага выхавання эстэтычны 
густ малодшых школьнікаў з'яўляецца найбольш педагагічна кіраванай 
асобаснай адукацыяй. На яго фармаванне ўплывае эмацыйная ацэнка 
ўспрыманых з'яў, набываныя эстэтычныя ўяўленні і паняцці. 
Эстэтычныя меркаванні, па В.С. Кузіну, у вучняў I–II класаў 
фарміруюцца ў працэсе навучання і характарызуюцца сцісласцю, пералікам 

---

9 
дэталяў, апісальным узроўнем, ізаляванасцю аднаго меркаванні ад іншага, 
адсутнасцю параўнання, абагульненняў, пераносу на іншыя прадметы і з'явы 
рэчаіснасці. У меркаваннях не прасочваюцца самастойнасць, арыгінальнасць, 
аргументаванасць. Дадзеная характарыстыка эстэтычных меркаванняў, на 
думку вучонага, вызначае першы ўзровень развіцця, які з'яўляецца важным у 
далейшым. Пад уплывам мэтанакіраванага навучання ў школьнікаў 
упершыню адбываецца пэўная сістэматызацыя наяўных уяўленняў, затым – 
інтэнсіўнае авалоданне новымі ведамі, уменнямі і навыкамі, што ўзнімае 
мысленне, памяць, эмацыйна-валявыя якасці асобы на якасна новы, больш 
высокі ўзровень развіцця. Меркаванні навучэнцаў III-IV класаў усё больш 
характарызуюцца асэнсаванасцю, лагічнасцю, разгорнутай, пачуццёва-
эмацыйнай глыбінёй. Нярэдка ў меркаваннях можна назіраць абагульненне, 
параўнальны аналіз ідэйна-эстэтычнага зместу ў якія вывучаюцца творах 
мастацтва і з'явах рэчаіснасці. 
Творчы патэнцыял - важны кампанент працэсу эстэтычнага выхавання. 
Праз радасць і асалоду, якія атрымлівае дзіця ад успрымання прыгожага ў 
рэчаіснасці, ажыццяўляецца працэс эстэтычнага выхавання, перадача ведаў і 
ўменняў, якая «выліваецца» ва ўласную творчую дзейнасць. У дадзеным 
узросце стваральны творчы патэнцыял "спее" паралельна з развіццём і 
ўзбагачэннем эмацыйнай сферы і вызначае імкненне да атрымання 
неабходных эстэтычных ведаў (О.П. Коцікава, В.Г. Кухаронак). 
Эстэтычны інтарэс навучэнцаў пачатковых класаў, на думку 
даследчыкаў, уяўляе асаблівую форму эстэтычнага запатрабавання, звязаны з 
жаданнем дзіцяці тварыць штосьці новае і ўпрыгожваць навакольны свет, 
зыходзячы з уласнага эмацыйна-пачуццёвага вопыту і ўяўленняў аб 
выдатным. У сілу гэтага, у аснове фармавання эстэтычнага запатрабавання 
ляжыць уласцівае дзіцяці ад прыроды і якое развіваецца ў мэтанакіраваным 
працэсе эстэтычнага выхавання імкненне да выдатнага, ступень якога 
вызначаецца здольнасцю асобы эмацыйна перажываць і творча зменьваць 
навакольную рэчаіснасць. 
Згодна з псіхолага-педагагічнай літаратуры, арганізацыя эстэтычнага 
выхавання павінна быць звязана з вядучым напрамкам псіхічнага развіцця 
асобы ў дадзены ўзроставы перыяд і з яго вядучай дзейнасцю. У малодшым 
школьным узросце пры вядучай ролі пазнавальнай дзейнасці адбываецца 
інтэнсіўнае назапашванне, засваенне асноўных ведаў аб свеце: навакольных 
рэчах, людзях, чалавечай дзейнасці, культуры. У гэты перыяд фарміруюцца 
элементы ведаў, уяўленняў аб эстэтычных і мастацкіх з'явах. Вопыт 

---

10 
назапашаных уражанняў і эстэтычных перажыванняў, які знайшоў 
адлюстраванне ў мастацкай творчай дзейнасці дзяцей, садзейнічае развіццю іх 
творчага патэнцыялу. 
Характарызуючы фактары, якія абумаўляюць маральна-эстэтычнае 
развіццё, варта адзначыць, што малодшы школьны ўзрост адрознівае востра 
выяўленае запатрабаванне ў самавыяўленні. Арганізацыя ў працэсе 
эстэтычнага выхавання творчай дзейнасці забяспечвае станаўленне такіх 
псіхалагічных працэсаў, як уяўленне, вобразнае і прасторавае мысленне, 
садзейнічае выяўленню і развіццю мастацка-творчых здольнасцей вучняў. 
Мастацка-эстэтычная дзейнасць, якая садзейнічае рэалізацыі асноўных патрэб 
малодшых школьнікаў, можа быць выдзелена як самастойная, а не вытворная 
ад пазнавальнай, працоўнай дзейнасці і зносін. 
Улік узроставых і індывідуальных асаблівасцяў дазволіў вылучыць два 
асноўныя кірункі дзейнасці па эстэтычным выхаванні навучэнцаў пачатковых 
класаў: сузіральна-ацэначнае - успрыманне выдатнага, асалода ім, уменне 
аддзяліць сапраўды выдатнае ад выродлівага, пачварнага, похабнага, нізкага ў 
грамадскім жыцці, прыродзе, . мастацтве; дзейнасна-актыўна-творчае – 
здольнасці, уменні і навыкі ўносіць прыгажосць у жыццё і побыт, у прыроду, 
працу, ствараць і памнажаць прыгожае ў навакольным асяроддзі, імкненне 
пераўтвараць яе ў інтарэсах чалавека. 
Такім чынам, змест эстэтычнага выхавання вучняў пачатковых класаў 
складаецца з наступных кампанентаў: 
– кагнітыўны кампанент (эстэтычныя ўяўленні, паняцці, веды; 
эстэтычныя меркаванні і ацэнка); 
– эмацыйна-заахвочвальны кампанент (эстэтычныя перажыванні, 
эмоцыі і пачуцці; эстэтычнае ўспрыманне; эстэтычны смак; эстэтычныя 
патрэбы, інтарэсы; эстэтычныя якасці асобы; мастацка-творчыя здольнасці); 
– дзейнасны кампанент (уменні і навыкі эстэтыка-прадметнай дзейнасці; 
творчая актыўнасць [5, с. 65]. 
Такім чынам, эстэтычнае выхаванне малодшых школьнікаў мяркуе 
фармаванне пачатковых эстэтычных уяўленняў і паняццяў на аснове 
пачуццёвага засваення выяў, а таксама ў выніку шматразовых перажыванняў 
падчас эстэтычнага ўспрымання аб'ектаў і з'яў рэчаіснасці. На гэтай аснове ў 
дзяцей фарміруюцца элементарныя эстэтычныя веды, эмоцыі і пачуцці; 
патрэбнасці, інтарэсы і схільнасці; эстэтычны густ і здольнасць да творчай 
дзейнасці, эстэтычных паводзінаў. 

---

11 
Зместам эстэтычнага выхавання малодшых школьнікаў выступае 
педагагічная дзейнасць па перадачы пачатковых эстэтычных ведаў, развіццю 
здольнасцей эмацыйна-пачуццёвага ўспрымання і эстэтычнай ацэнкі, 
назапашванню вопыту эмацыйна-пачуццёвых перажыванняў, фарміраванню 
эстэтычных інтарэсаў, элементарных уменняў і навыкаў дзейнасці эстэці. У 
адпаведнасці са структурна-змястоўнымі кампанентамі вылучаюцца і задачы 
эстэтычнага выхавання: 
– узбагачэнне і ўдакладненне пачатковых эстэтычных уяўленняў аб 
прадметах і з'явах навакольнай рэчаіснасці, творах мастацтва; 
– фарміраванне эстэтычных (мастацкіх) паняццяў, меркаванняў, адзнак 
(здольнасці разумення прыгожага ў мастацтве, прыродзе, з'явах грамадскага 
жыцця, побыце); 
– развіццё эстэтычнай успрымальнасці, пашырэнне дыяпазону 
эмацыйна-эстэтычных рэакцый, дыферэнцыяванне эстэтычных перажыванняў 
і пачуццяў; 
- выхаванне эстэтычнага густу; 
– фармаванне эстэтычнага запатрабавання; 
– выяўленне і развіццё здольнасцей; 
– фармаванне ўменняў і навыкаў эстэтыка-прадметнай творчай 
дзейнасці і развіццё творчай актыўнасці; 
– выхаванне эстэтычных якасцей асобы і культуры паводзін [8, c. 15] 
Рашэнню задач эстэтычна выхавання малодшых школьнікаў садзейнічае 
рэалізацыя зацверджаных у педагагічнай навуцы канцэптуальных падыходаў 
да ажыццяўлення дадзенага працэсу: сістэмнага, асобай арыентаванага, 
дзейнаснага, 
культуралагічнага, 
этнапедагагічнага, 
аксіялагічнага, 
антрапалагічнага і інш. 
Такім чынам, пад эстэтычным выхаваннем разумеюць мэтанакіраванае 
фармаванне ў чалавеку яго эстэтычных адносін да рэчаіснасці. Гэта 
спецыфічны від грамадска значнай дзейнасці, якая ажыццяўляецца суб'ектам 
(грамадства і яго спецыялізаваныя інстытуты) па стаўленні да аб'екта (індывід, 
асоба, група, калектыў, агульнасць) з мэтай выпрацоўкі ў апошняга сістэмы 
арыентацыі ў свеце эстэтычных каштоўнасцяў у адпаведнасці з якія склаліся ў 
дадзеным канкрэтным грамадстве. уяўленнямі аб іх характары і прызначэнні.