X. N. Atabayeva, J. B. Xudayqulov

0„g„itlash.
Yerni shudgorlashdan oldin gektariga 40-60 t. chirigan 
go'ng, 90 kg fosfor va 60 kg kaliy solinadi. Ekish bilan bir vaqtda 20 kg/ga 
azot, birinchi va ikkinchi oziqlantirish davrida 100 kg/ga dan azot qoilash 
tavsiya etiladi. Sho„rlangan yerlarga kaliy o„g„iti solinmaydi. Fosforli o„g„it 
esa ekishga yerni tayyorlash vaqtida beriladi. 
Urug„chiligi.
Xashaki lavlagi urug„chiligi ildizmevasi yoki urug'i 
ekilib amalga oshiriladi. 
Xashaki lavlagi ildizmevasi ekilib, yuqori reproduksiyali elita urug
1
lari yetishtiriladi. Urugiik ildizmevaning ekilish muddati ozuqa uchun 
ekiladigan xashaki ildizmevadan I oy kech ekiladi. Yerni ekishga 
tayyorlash va mineral o„g„itlar solish me‟yori ozuqa uchun yetishtiriladigan 
xashaki lavlagi bilan bir xilda bo„ladi. 0„simliklar orasi 10-15 sm yoki 
gektarida 120-130 ming tup o„simlik, ildizmevalari massasi 500-1000 g 
boiadi. Ekish uchun onalik ildizmeva gektaridan ko„proq chiqishini 
ta‟minlaydi. 
Nihollar toiiq unib chiqqanidan so„ng yaganalanadi, kultivatsiya 
qilinadi, muntazam ravishda chopiq qilinib zarpechakdan tozalab turiladi. 
May oyining oxiri-iyunning boshlarida gektariga 100-120 kg azot va 50-60 
kg kaliy o„g„itlari solinib, sug'orish uchun egatlar olingan holda birinchi 
о„suv suvi beriladi. Suvdan keyin traktorda kultivatsiya va qoida chopiq 
qilinadi. 0„simliklarga keyingi ishlov berish ishlari о„suv suvlarini 
berishdan (iyun-avgustda 2-3 marta, sentabr va oktabrda bir martadan) 
iborat. 
Urugiik ildizmevalarni yigishtirishda, ayniqsa, diqqatni ildiz - 
mevalaming (asosiy aprobatsiya belgisi) shakli va rangiga qaratish talab 
etiladi. Etining rangi, moddasining konsentrat (refraktometr) shirasi 
aniqlanadi. Tipik holga ega boimaganlari, kasallangan, 
301 

---

shoxlab ketgan ildizmevalar chiqindiga chiqarib tashlanadi. Shun - dan so'ng 
maxsus aprobator bioknoti hamda urugiik ekini aprobat- siya va 
ildizmevalarni kuzda saralash aktlari toidiriladi. 
Ildizmevalarni bahorda tozalashda kurtaklar ko'karishi uchun 
ildizmeva boshchasida 1-2 sm barg bandlari qoldiriladi. Urugiik 
ildizmevalarni saqlash ozuqa uchun ildizmevalar saqlash bilan bir xilda 
boiib, faqat havo almashishi uchun qo'yiladigan shamollat- gichlar har 2-3 
metrga o'matiladi. Qishda saqlangan urugiik ildizmevalar bahorda saralanib, 
chirigan ildizmevalar ajratib tashlanadi. Shu paytda bahorgi saralash akti 
toidiriladi. 
Tuproqni ekishga tayyorlash-yemi kuzda (30-35 sm) haydash, bahorda 
tekislash, chizel hamda boronalashdan iborat. Shundan so'ng qator oralari 
60-70 sm qilib chuqur egatlar olinadi va qoida (urugiik ildizmevalarini 
ekadigan mashinalar boimaganligi uchun) har 50-60 sm/ga urugiik ildiz 
mevalar martning birinchi va ikkinchi o'n kunligida ekiladi. Bunda urugiik 
ildizmevalar 2-3 sm chuqurlikda tuproq bilan bekitiladi. Mumkin qadar 1-2 
marotaba traktorda kultivatsiya qilinib, 3 marta sug'oriladi. Gulpoya chiqa -
rish, gullashning boshida va toiiq pishish oldidan sug'oriladi. Gullash 
oldidan urugiiklar tekshirilib, akt toidiriladi. Mineral o'g'itlar kuzda 
haydashdan. oldin, azot birinchi sug'orishdan oldin beriladi. 
33-rasm: 1-xashaki lavlagi; 2-xashaki lavlagi. Gullash davri. 
ildizmeva; 
302 

---

Xo„jalikda 70% urug„lik tuganaklari jigarrangga kirganda hosilni 
yig„ishtirishga kirishiladi. 0„rilgan urugiiklar tezlikda asfalt- langan 
maydonlarga to„kiladi. UrugMiklar qurigandan so„ng don kombaynlari 
yordamida maydalanadi va konditsiyasiga yetkazilib, lavlagi urugi 
tozalaydigan OSG-0,5 da tozalanadi. Lavlagi urug'i (tuganaklari) 4,5-5,5 va 
3,5-4,5 mm fraksiyalarga ajratilib saralana- di. Urug'ni diametri 3,25 mm 
dan maydalari chiqarib tashlanadi. 
I klass ekish standartlariga ega urug'ning namligi 14%, tozaligi 97%, 
laboratoriyadagi unuvchanligi 80%, II klassniki esa 94% va 70% ga teng 
bo'lishi kerak. 
Ozuqa uchun xashaki lavlagining urug'ini ekib, urug' olish mumkin. 
Bu usul O'zbekiston chorvachilik ilmgohida ishlab chiqil- gan. В undan 
lavlagi urug'i yozda, ya‟ni avgustning birinchi dekada- sida yaxshi lab 
tayyorlangan yerga (1 pog. metr yerga 20 ta urug„ tuganaklari) qator orasi 
60, 70 sm qilib ekiladi. Nihollar to„liq unib chiqishi uchun sug„orilib, 
kultivatsiya qilinadi. Yagana qilinmaydi. Sovuq tushguncha chuqur 
kultivatsiya qilinadi. Qishda ekinni chorva mollari payhon qilishidan 
saqlanadi. Bahorda 1-2 marta kultivatsiya qilinib, oziqlantirilib, 3 marta 
sug„oriladi. Рад, K^o shudgorlashdan oldin, mineral o„g„itlar azot o„g„iti 
gulpoyalar chiqarishdan oldin beriladi. Bundan urugiik ildizmevalarni ekib 
urug„ olganga nisbatan 9-12 kun erta pishib yetiladi. Urug' hosildorligi esa 
deyarli bir xil boiadi. 
Takrerlash uchun savollar:
1. Xashaki lavlagidan foydalanish va uning to„yimligi?
2. Xashaki lavlagining ildizmeva shakllari qanday bo'ladi? 
3. Xashaki lavlagini yetishtirishda qand lavlagidan farqi nimada?
4. Xashaki lavlagining qanday navlari O'zbekistonda yetishtiriladi? 
6.3. Xashaki sabzi