X. N. Atabayeva, J. B. Xudayqulov

Navlar.
Davlat reestriga moshning Radost, Durdona, Zilola, 
Qahrabo, Marjon, Navro'z, Turon navlari kiritilgan.
Takrorlash uchun savollar: 
1. Loviyaning kelib chiqish markazlari?
2. Loviya urugi unib chiqish uchun maqbul harorat?
3. Moshning amal davri necha kun boiadi?
4. Foydali harorat yigindisi qancha boiadi?
7. Loviya qanday changlanadi?
8. Mosh uchun yaxshi o„tmishdosh ekin turlari?
9. Ekish me‟yori qanday aniqlanadi?
10. Moshni ekish me‟yori qancha?
3.4. Soya 
Ahamiyati.
Soya o„simligi oziq-ovqatda, texnikada, konserva 
tayyorlashda, sut, qandolat mahsulotlari ishlab chiqarishda, yem- 
xashak sifatida ishlatiiadi. Soyaning bunday ishlatilishi donning sifatiga 
bogiiq, tarkibida 30-52% oqsil, 17-27% moy boiadi hamda 2.0% 
karbon suvlari mavjud. Soyaning oqsili yuqori sifatli, suvda toia eriydi, 
yaxshi hazm boiadi. Glitsin aminokislotasi ko„p boiib, bu achitishda 
ishtirok etib, sut-qatiq mahsulotlari ishlab chiqarish
199

---

mumkin boiadi. Soya donidan moy, margarin, pishloq, sut, un, qandolat 
mahsuloti, konservalar ishlab chiqiladi. Moyi lak bo'yog„ sanoatida, 
sovun ishlab chiqarishda qoilaniladi, yer yuzida ishlab chiqarilayotgan 
0
„simlik moyining 40% ni soya moyi tashkil qiladi.
Har xil mahsulotda aminokislotalarning miqdori, oqsil tarkibida, 
% hisobida _________ __ _________ ___________ 37-
jadval
Aminokislotalar
Soya
Tuxum
Makkajo'xori
Arginin
5,8
6,4
4,0
Gistidin
2.3
2,1
2,4
Lizin
5,4
7,2
2,5
Triptofan
1,6
1,5
0,6
Fenilalanm
5,7
6,3
4,5
Treonin
4,0
4,9
3,6
Leysin
6,6
2,9
21,5
Izoleysin
4,7
8,0
3,6
Valin
4,2
7,3
4,6
Umuman soya quyidagi maqsadlarda ekiladi:
- Insonni ovqatlanishini yaxshilash uchun. Ko„pchilik davlatlarda 
soya oqsilning yagona manbasi boiib qoimoqda,
- Chorvaning mahsuldorligini oshirish. Soya bilan muntazam 
boqilsa, tez semiradi, sutkalik o„sishi yuqori boiadi.
- Sanoat mahsulotini ishlab chiqarish - oziq-ovqat va chor-
vachilikda qoilanmagan soyadan har xil mahsulot ishlab chiqarila - di: 
qurilish mahsuloti, gazmollar, sun‟iy o„g„it,
- 0„zbekistonda soya oziq-ovqatda, chorvani boqishda va go„sht, 
sut, moy, qandolat mahsuloti ishlab chiqarilmoqda. Soyani bunday 
serqirrali ishlatish donining tarkibiga bogiiqdir. Amino- kislotlarning 
tarkibi bo'yicha go„sht oqsiliga yaqin.
Tarixi
Soya qadimdan ekib kelingan. Olimlaming fikri bo„- yicha 
soya uchta markazda shakllangan: Janubiy-Sharqiy Osiyo, Avstraliya va 
Sharqiy Afrika. Ammo aksariyat olimlar soyani kelib chiqish markazi 
deb Xitoy markazini hisoblashadi: Xitoy, Koreya, Hindiston, Yaponiya. 
Yevropa va AQSH ga soya ilk bor 1712-yili
200

---

keltirilgan. Hozirgi vaqtda soya yer yuzida keng tarqalgan ekin. FAO 
ning 2016 y. maiumotlari 38-jadvalda keltirilgan.
25