Xalqaro huquq

'1CJ Reports 1974. - P 268
odat normalari va shartnomalarini yaratish, joriy qilish va joriy qilinishini to‘xtatish bilan bog'liq munosabatlar hisoblanadi. Davlatlar va xalqaro huquqning boshqa subyektlari tegishli xalqaro huquqiy shartnoma va odat normalariga rioya etilishini ralab qilish huquqiga egadirlar; ularda ishtiroki yuzasidan manfaat topishlari, ularda belgilangan ko‘rsatmalarni zaruriy amalga oshirilishini himoya qilishlari; huquqi buzilgan davlatlarga yordam ko'rsatish; ba'zi hollarda xalqaro huquqqa muvofiq davlatlar odat normalari via shartnoma shartlaridan kelib chiqib vaziyatni o'zgartirish yoki uni bir tomonlama bekor qilishlari ham mumkin.
Mazkur prinsipga asosan davlatlarning majburiyati xalqaro qonun ijodkorligi sohasida bir-birlarining huquq subyektililigini o‘zaro hurmat qilishlari; milliy huquqqa nisbatan xalqaro huquq bo‘yicha majburiyatlarning ustunligini tan olish; milliy qonunchilikni o‘z zimmasiga olgan xalqaro majburiyatiarga muvofiq keltirish: xalqaro yurish-turish qoidalari va shartnomalarini tuzish va qo‘llash jarayonida vujudga keladigan nizolarni faqat tinch yo'l bilan hal etishdan iborat.
0‘zbekiston Respublikasi qonunchiligida xalqaro sbartnomalarga so'zsiz amal qilish prinsipi ham mustahkamlangan: “O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalariga Ozbekiston Respublikasi xalqaro huquq normalariga muvofiq qat’iy va majburiy ravishda rioya etmog'i lozim”¹².
Quyida keltirilgan misol asosida nizolarni tinch yo‘l biJan hal etish prinsipining mohiyaliui yoritib boring.
1990-yil Xavfsizlik kengashi BMT Nizomining 39-moddasiga muvofiq Iroq davlatining xalti- harakatlarini “Iroq qurofti kuchlarini Quvayt davlatiga hostirib kinsh” deb baholadi hamda shu munosabat bilan mini ^;txalqaro (inchlik va xavfsizlik buzilishi alomatlari mavjud” deb hisobladi. Shundan keyin Xavfsizlik kengashi mazkur vaziyatni “Iroqning Quvaytga nisbatan qurolli hujumi va QuvayLni zabt etish”, “Quvaytning bosib olinishi’ va bk. deb baholadi. Izcliillik bilan harakat qila boshlagan Xavfsizlik kengashi BMT Nizomining 40-moddasi (vaziyatni barlarat etishga qaratilgan vaqtinchalik choralar)ni bajarish maqsadida Iroq davlatidan o‘z qo'shinlarini Quvayt hududidan olib chiqib ketishni talab qildi hamda lomonlarni vaziyatni hal etish uchun muzokaralami olib borishga chaqirdi. Shu tarzda ushbu vaqtinchalik choral ami bajarilmasligmi hisobga olgan holda Xavfsizlik kengashi BMT Nizomining 41-moddasiga tayanmasdan (havola qilmasdan) Iroq davlatiga qarshi iqlisodiy sanksiyalami qo'llash to'g risida qaror qabul qildi. Oqibatda ushbu sanksiyalar dengiz va havo blokadasi (boshqa davlat bilan aloqasini uzib qo’yish) kabi choralar bilan to'ldirildi.
Mzsalan, Scrbiya polilsiyasi 2001-yil 1-aprel kuni sobiq Yugoslaviya prezidenti Slobodan Miloshevichni hibsga oldi va uni poytaxi qamoqxonasiga joylashtirdi Bunga oldingi Belgrad rahhariyatiga nisbatan bo'lgan qudratli tashqi pressing sababdir. 3 I-mart Vashington tomonidan “X kuni’* deb e’lon qilinib, unda bir qalur ultimatum talablari bajarilishi. shulardan asosiysi Miloshevichni hibsga olish edi Faqaigina ushbu taJablami bajarilishi evaziga Kosovadagi separatizm muammolari bilan to'qnash kelayotgan Belgrad tashqaridan qo'llab-quwatlashning davom etishiga “yashil chiroq” bo’Jishi mumkin edi.
AQSHning ushbu harakaii davl at laming ichki ishlariga araJashmaslik prinsipini buzilisbi deb hisoblanishi mumkinmi?