Xalqaro moliya bozorida sekyuritizatsiyalash amaliyoti va tendensiyalari Reja

Kurs ishining dolzarbligi. Ushbu kurs ishida xalqaro moliya bozorida sekyurizatsiyalash amaliyotining qo’llanlishi, uning ahamiyadi va ishlash mexanizmlari xorijiy mamlakatlar moliya bozorida qo’llanilishi misolida yoritib berilgan. Garchi sekyurizatsiya amaliyoti O’zbekistonda hali rivojlanmagan bo’lsada ilmiy tadqiqotchi va amaliyotchi mutaxassislar tomonidan amaliyotga tadbiq etish masalalari ko’rib chiqilmoqda.
Kurs ishining predmeti va obyekti. Ushbu kurs ishining predmeti xalqaro moliya bozorida sekyurizatsiyaning qo’llashni tashkil etish va rivojlanish tensdensiyalarini o’rganib chiqish bo’lsa, obyekti xalqaro moliya bozori ishtirokchilari hisoblanadi.
Kurs ishining maqsadi va vazifalari.

• 
  Sekyurizatsiyaning vujudga kelishi va rivojlanishini o’rganish;
  

• 
  Sekyurizatsiyani tashkiliy asoslarini tahlil qilish;
  
• 
  Sekyurizatsiya amaliyoti ishtirokchilarining o’rnini o’rganib chiqish;
  
• 
  Sekyurizatsiya moliya bozorida sekyurizatsiya bozori amal qilishining zamonaviy tendensiyalari tahlili
  
• 
  Sekyuritizatsiyalash amaliyoti qo'llanilishining xorij tajribasi asosida o’rganib chiqish;
  
• 
  Sekyurizatsiyalash amaliyotining O’zbekistonda tadbiq qilish imkoniyatlarini o’rganib chiqish.
  

Ushbu kurs ishi tuzilmasi kirish, 4ta asosiy qism, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan tashkil topgan.

1. 
   Xalqaro moliya bozorida sekyuritizatsiyalash amaliyotining iqtisodiy mohiyati, o’ziga xos xususiyatlari va zaruriyati
   

Xalqaro moliya bozorining eng jadal sur’atlar bilan rivojlanayotgan segmentlaridan biri – aktivlarni sekyuritizatsiya qilish bozoridir. Garchi ushbu segment eng yosh segment bo’lsada, u shiddat bilan rivojlanib, xalqaro moliya bozori tizimida o’z o’rnini egalladi.
Dastlab, sekyuritizatsiya risklarni boshqarish mexanizmini takomillashtirish yo’li bilan ularni minimallashtirish, pool aktivlari (aslida, bu aktivlarning birikuvi) yaratish va ular uchun qimmatli qog’ozlarni chiqarish sxemalarini qo’llash orqali amalga oshiriladigan juda oddiy jarayon edi.
Sekyuritizatsiya bo’yicha klassik qo’llanmaga aylangan «Aktivlar sekyuritizatsiyasi» monografiyasining muallifi X.P.Ber, rassmatrivaet sekyuritizatsiyani tushuncha to’liqligi nuqtai nazaridan ko’rib chiqadi. Keng ma’noda atama ostida u sekyuritizatsiyani yirik kompaniyalarni moliya-kredit muassasalaridan to’g’ridan-to’g’ri qarz olishdan pul mablag’lari jalb qilishning asosiy usuli sifatida qimmatli qog’ozlar chiqarishga yo’naltirish jarayoni sifatida tushungan. Tor ma’noda – aktivlardan foydalangan holda moliyalashtirish texnikasis sifatida.
Umumlashtirgan holda sekyuritizatsiyani ta’minot ostida qimmatli qog’ozlar yaratish mexanizmi sifatida ta’riflaymiz.³
Sekyuritizatsiya to’liq ta’rifi quyidagicha ifodalanishi mumkin. Sekyuritizatsiya - barqaror pul oqimlarini yaratadigan aktivlar bilan ta’minlangan qimmatli qog’ozlarni chiqarish orqali mablag’larni jalb qilishning bir shakli; likvidligi past moliyaviy aktivlarni keyinchalik sotish mumkin bo’lgan kapital bozori vositalariga aylantirish hisoblanadi.
Ushbu sxema ilk bor 1970 yil AQShda qo’llanilgan, ko’chmas mulk garovi ostidagi ipoteka kreditlari sekyuritizatsiya operatsiyalari ob’ekti bo’lgan. O’zini yaxshi tomondan namoyish etgan sekyuritizatsiya mexanizmlari turar-joy ipotekasi kabi, yangi chiqarilgan qimmatli qog’ozlar uchun ta’minot bo’lib xizmat qilgan boshqa aktivlar uchun ham qo’llanila boshlandi.
Hatto iste’molchi kreditlari ham sekyuritizatsiya qilina boshladi, bu esa xalqaro moliyaviy bozorning ushbu segmentining hajmini, birinchi navbatda, AQShda, so’ngra boshqa rivojlangan mamlakatlarda (va rivojlanayotgan mamlakatlarda - ma’lum vaqt oralig’ida) jadal o’sishiga olib keldi.
Biroq, zamonaviy bozor iqtisodiyoti pragmatizmi sababli, risklarni minimallashtirish uchun yaratilgan bu vositalar daromadni maksimal darajada kengaytirish uchun foydalanila boshladi va ularning mashhurligini tez o’sishi bozor barqarorligining o’sishini emas, balki bitta ta’minotning o’zidan bir necha marta foydalaniladigan va ularning sifatini biroz pasayishi bilan berilgan emissiyaviy qimmatli qog’ozlarning sonini ko’paytiradigan spekulyativ operatsiyalar o’sishini aks ettirdi. Bularning barchasi dastlab AQShda ikkinchi darajali ipoteka kreditlari segmentida inqirozga olib keldi, keyinchalik esa milliy va xalqaro moliya bozorlarining boshqa segmentlariga tarqaldi. Bozordagi vaziyatni barqarorlashtirishi ko’za tutilgan hosilaviy moliyaviy vosita natijada butun jahon iqtisodiyotida turg’unlik holatini keltirib chiqardi.
Yangi asrning birinchi o’n yilligi oxirida deyarli qulagach, ikkinchi o’n yillikda xalqaro moliya bozorining ushbu segmenti asosan AQSh va Yevropaning rivojlangan mamlakatlarida ko’tarila boshladi. Rossiyada aktivlarni sekyuritizatsiya qilish bozori hali ham shakllanish bosqichida. 2008-2009 yillardagi inqirozdan oldin Rossiya moliya bozorining ushbu sektori nisbatan muvaffaqiyatli rivojlandi. Normativ bazani yaratish va davlat tomonidan rag’batlantirishni nazarda tutgan holda, Rossiyada aktivlarni sekyuritizatsiya qilish bozori istiqbolga ega bo’lib ko’rinadi. Albatta, 2000 yillar oxirida inqirozli holatlarning rivojlanishi, ularning taqsimlanish dinamikasi aktivlar sekyuritizatsiya tizimining samaradorligi to’g’risida shubha uyg’otdi va uning barqarorligini tekshirishni talab qildi. Ammo hatto inqiroz davrida ham sekyuritizatsiya sxemalari jumladan, hosilaviy moliyaviy vositalar uchun risklarni kamaytirish orqali xalqaro moliya bozorining o’zgaruvchanligini yumshatgan, shuningdek, qo’shimcha moliyalashtirishni ta’minlagan, likvidlikni yaxshilagan holda, ijobiy ta’sir ko’rsatdi.
Aktivlar bilan ta’minlangan qimmatli qog’ozlar dastlabki uyushmagan emissiyalari AQShda o’tgan asrlar kesishuvida qayd etildi, biroq ularni tizimlashtirgan holda chiqarish haqida faqat 1970-yillarda gapirila boshladi, axir buning uchun moliya bozori rivojlanishi ma’lum bir darajaga erishishi lozim edi. Jahon valyuta tizimining Yamayka tizimiga o’tishi va shu bilan bog’liq holda AQShning dollarni oltinga bog’lab qo’yishdan bosh tortishi, Yevrovalyutalar va Yevrovalyuta vositalariga bo’lgan talabning tez o’sishi, shuningdek, mintaqaviylashtirish jarayonlarini (birinchi navbatda Yevropa valyuta tizimida) tezlashtirish globallashuv tendentsiyalari, ayniqsa, moliyaviy globallashuv paydo bo’lishiga yordam berdi. O’z navbatida, globallashuv transchegaraviy moliyaviy operatsiyalarni to’sqinliksiz amalga oshirish imkoniyatini anglatadi, bu esa moliyaviy liberallashtirish jarayonlarining o’sishiga mos keladi. Qimmatli qog’ozlar savdosiga bo’lgan innovatsion yondashuvlarni (sekyuritizatsiya shaklida) rivojlantirishning yana bir stimuli - xalqaro moliya bozorini global qayta tartibga solish bo’ldi, dezitermediatsiya ham oxirgi vosita emas.
Xalqaro moliya bozorida umumiy e’tirof etilgan moliyalashtirish sxemasi tub o’zgarishlari sharoitlarida korxonalarning joriy operatsiyalarini ta’minlash uchun mablag’lar jalb qilishning asosiy usuliga qimmatli qog’ozlar chiqarilishi aylanadi. Bu erda birinchi o’rinda turadigan AQShda bu jarayon bitta moliyaviy institutning bir nechta faoliyat turini olib borishini taqiqlaydigan Glass-Stigol qonunidan rasman chekinish natijasida tezlashdi (Federal zaxira tizimi boshqaruvilar kengashining «Ti» qoidasi). 1970-yillar oxirlarida FZT istalgan turdagi institutsional investorlar uchun emissiyaivy fond operatsiyalarini aktseptladi, xususan, tijorat banklari ipoteka kreditlari bilan ta’minlangan moliyaviy vositalarni xususiy joylashtirish mkoniga ega bo’ldi. Bu birlamchi boorni va ipoteka kreditlarining o’zini rivojlantirishga turtki berib, reversiv ta’sir ko’rsatdi. Bunga davlatning liberal siyosati ham ta’sir ko’rsatdi. Boshqa pul oqimlari ham sekyuritizatsiya qilina boshladi, jarayon rivojlandi va shaklan o’zgardi.

2.