Xalqaro moliya bozorida sekyuritizatsiyalash amaliyoti va tendensiyalari Reja

4-rasm. 2004-2013 yillarda Rossiya sekyuritizatsiya bozori dinamikasi, mlrd dol.⁹
2012 yilda Rossiya sekyuritizatsiya bozori, ayniqsa, uning ipoteka segmenti qayta tiklandi. Sekyuritizatsiya operatsiyalari hajmi oshdi va ularning soni o’sdi. Keyinchalik o’sish tendentsiyasi davom etdi, chunki 2013 yil Rossiyada qonunchilikda sekyuritizatsiyani rag’batlantiradigan o’zgarishlar qabul qilindi. Biroq, moliyaviy inqiroz xavfini potentsial tashuvchisi sifatida sekyuritizatsiyani har qanday rag’batlantirish shaffoflikning oshishi (ayniqsa, buxgalteriya hisobi moliya hisoboti) va qat’iy tartibga solish bilan birga amalga oshirilishi kerak. Moliyaviy axborotni nafaqat moliyaviy institutlar – tartibga solish organlari darajasida, balki milliy (mega) tartibga soluvchilar darajasida almashinish xalqaro amaliyoti maqbul bo’lib ko’rinadi.
Umuman, 2014 yilga kelib Rossiyada 100 ga yaqin ipoteka aktivlari sekyuritizatsiyalash bitimi amalga oshirilib, ularning 83 tasi mahalliy, 17 tasi transchegaraviy sekyuritizatsiya edi. 2014 yilda sekyuritizatsiya jarayoni (asosan, ipoteka kreditlari uchun) keskin ko’tarildi, shu jumladan AIJK ishtirokida o’sish kuzatildi. Rossiya moliya bozorining ushbu segmentidagi bitimlar sonining o’sishining sabablari uy-joy mulklarini kreditlash bozorida yuqori tendentsiya va me’yoriy-huquqiy bazani tartibga solishdan iborat. Shunga qaramay, Rossiya sekyuritizatsiya bozori hali ham juda markazlashgan (etakchi pozitsiyalar ettita investitsiya banklariga tegishli), bu esa, Rossiya moliyaviy bozorining ushbu segmentinin etishmayotgan darajasini ko’rsatadi.
Rossiyada sekyuritizatsiya bozorining rivojlanishiga «Ipoteka qimmatli qog’ozlari to’g’risida»gi Federal qonun qabul qilinishi (11 noyabr 2003 y.) xizmat qildi. U Rossiya moliya bozorining ushbu sektorga va uning vositalariga o’tishi va qimmatli qog’ozlar bilan ta’minlanganlik institutining faoliyati uchun zarur bo’lgan asosiy qoidalarni belgilashga tayyorligini rasman tasdiqladi. Qonunda ipoteka kreditlarini ajratish jarayonida qo’llaniladigan asosiy mexanizmlar ko’rsatilgan, sekyuritizatsiya uchun ruxsat etiladigan qimmatli qog’ozlarning turlari, "valyuta agenti" tushunchasi (chet ellik valyutani tartibga solish amaliyotida qo’llaniladigan "maxsus tashkil qilingan yuridik shaxs" kontseptsiyasiga mos keladi) aktsionerlik jamiyatining yuridik shakli va umumiy ma’suliyati cheklangan jamiyat).
Qonunda ipoteka bilan ta’minlangan qarz majburiyatlariga quyidagi talablarni qo’yilgan - bir ob’ekt uchun keyinchalik almashtirish yoki begonalashtirish imkoniyatisiz 80% dan ko’p bo’lmagan miqdor, sug’urta qilish majburiyligi qilinadi va boshqalar.
Ushbu Qonunning 2-moddasiga muvofiq, ipoteka qimmatli qog’ozlari quyidagilar hisoblanadi: tizimli qoplanadigan obligatsiyalar; ishtirok etish ipoteka sertifikatlari. Bularning birinchisi jahon moliya bozorining ipoteka ta’minotiga asoslangan qimmatli qog’ozlarga o’xshash, ikkinchisi esa Amerika o’tkazma sertifikatlarga o’xshaydi, chunki ular pul oqimiga va ipoteka ta’minotini qoplash talablariga javob berishadi. Ammo, ipoteka ishtirokidagi sertifikatlar investitsion, xususiy va nodavlat pensiya fondlarini boshqaradigan kredit tashkilotlari (ishonchli shaxslar) tomonidan asoslanishi mumkin, garovga qo’yilgan obligatsiyalarni ipoteka agenti taqlid qiladi.
"Ipoteka qimmatli qog’ozlari to’g’risida" gi federal qonunga binoan, sekyuritizatsiya faqat ta’minlangan ipoteka qimmatli qog’ozlari bilan cheklangan, bu esa sekyuritizatsiya faoliyatini "Rossiya Federatsiyasining ayrim qonun hujjatlariga o’zgartish va qo’shimchalar to’g’risida" gi federal qonunlarga muvofiq boshqa yurisdiktsiyaga qayta yo’naltiruvchi ipoteka ta’minotiga yo’naltirilgan qimmatli qog’ozlar bilan cheklangan va vakolatli asosiy aktivlar ro’yxatini kengaytirgan - endi ular barqaror pul oqimi bilan deyarli har qanday asosiy pul talablari bo’lishi mumkin.
Rossiyadagi ipoteka ta’minotining sekyuritizatsiyasini rivojlantirish ipoteka qimmatli qog’ozlari chiqarish va sekyuritizatsiya bitimlariga xizmat ko’rsatish bilan shug’ullanadigan Ipoteka uy-joy kreditlash bo’yicha agentlik tomonidan qo’llab-quvvatlanadi. AIJKning asosiy vazifalaridan biri bu ipoteka qimmatli qog’ozlarining to’g’ridan-to’g’ri chiqarilishidir. 2007 yildan boshlab 2014 yilgacha AIJK maxsus ipoteka agentliklari yordamida qimmatli qog’ozlarni qayta moliyalashtirish asosida qayta tiklanadigan ipoteka kreditlari asosida sakkizta emissiya chiqardi va ular uchun maxsus standartlar ishlab chiqildi. Bundan tashqari, AIJK zaxira va asosiy servis agenti funktsiyalarini bajarib, infratuzilma xizmatlari taqdim etadi, kafil va sug’urtalovchi vazifasini bajaradi, garov ta’minotini boshqaradi va nazorat qiladi. "To’liq servis" xizmatini taqdim etar ekan, AIJK ipoteka «pul»ini sekyuritizatsiya qilish jarayonini professional qo’llab-quvvatlashni ta’minlaydi va «Master-servic» xizmatini taqdim etganda agentlik vazifasini bajaradi.
Xulosa
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, bugungi kunda jahon moliya bozorlarida aktivlarni sekyurizatsiya qilish moliya bozorining muhim segmentlaridan biri bo’lib xizmat qilmoqda. Sekyuritizatsiya bu barqaror pul oqimlarini yaratadigan aktivlar bilan ta’minlangan qimmatli qog’ozlarni chiqarish orqali mablag’larni jalb qilishning bir shakli, likvidligi past moliyaviy aktivlarni keyinchalik sotish mumkin bo’lgan kapital bozori vositalariga aylantirish hisoblanadi. Ushbu kurs ishida sekyurizatsiya ishtirokchilari, ularning vazifalarini o’rganib chiqdik. Bundan tashqari sekyurizatsiyalash amaliyoti xalqaro moliya bozorida ham yangi rivojlanayotgan yo’nalish bo’lsada jahonning yirik moliya bozorida ahamiyati, o’rni va qo’llash usullarini ko’rib chiqdik. O’rganishlar shuni ko’rsatadiki, milliy sekyuritizatsiya bozorlari orasida AQSh bozori birinchi navbatda uning ko’lami bilan ajralib turadi, uning tendentsiyalari boshqa mamlakatlarga ko’chirilganligi sababli, ekspertlar hamjamiyati aynan uni xalqaro deb hisoblaydi. Shu bilan birga, Amerika sekyuritizatsiya bozori eng uzoq tarixga ega, chunki sekyuritizatsiya AQShda paydo bo’lgan. U erda boshqa mamlakatlardan ko’ra kuchliroq normativ yordam olgan.
Rossiya Federatsiyasining ham jahon sekyuritizatsiya bozoriga integratsiya qilishga Xalqaro moliyaviy korporatsiya xizmat qilgan. U mazkur masala bo’yicha ishchi guruh tashkil qilib, sekyuritizatsiya Rossiya moliya bozoriga keltiradigan bir qator ijobiy jihatlarni ko’rsatib bergan.
Zamonaviy bozor iqtisodiyoti pragmatizmi sababli, risklarni minimallashtirish uchun yaratilgan bu vositalar daromadni maksimal darajada kengaytirish uchun foydalanila boshladi va ularning mashhurligini tez o’sishi bozor barqarorligining o’sishini emas, balki bitta ta’minotning o’zidan bir necha marta foydalaniladigan va ularning sifatini biroz pasayishi bilan berilgan emissiyaviy qimmatli qog’ozlarning sonini ko’paytiradigan spekulyativ operatsiyalar o’sishini aks ettirdi.
Sekyurizatsiyalangan qimmatli qog'ozlar investorlar uchun yuqori daromad past xavf va boshqa risklarni taqdim etishi mumkin. Qimmatli qog'ozlar vositalarining past xavfi ularning garovi bilan bog'liq moliyaviy aktivlar va ba'zi kredit qo'shimchalari, masalan, sug'urta tashabbuskor tomonidan qo'llaniladigan anderrayting kafolatlanadi. Bu ayniqsa ipoteka bilan ta’minlangan qimmatli qog’ozlarda juda muhim ahamiyat kasb qiladi.