Xalqaro moliya bozorida sekyuritizatsiyalash amaliyoti va tendensiyalari Reja

3-rasm. 2000-2014 yillarda Yevropada ta’minlangan qimmatli qog’ozlar chiqarilishi, mlrd dol.⁷

Shuningdek, emissiya qilinadigan qimmatli qog’ozlar turlari ham farqlanadi, Yevropada eng katta ulush uy-joy ipoteka qimmatli qog’ozlariga (RMBS) to’g’ri kelgan, lekin inqirozdan keyingi davrda tijorat ipoteka qimmatli qog’ozlari (CMBS) va aktivlar bilan ta’minlangan qimmatli qog’ozlar raqobatchiga aylandi. Biroq, ular ikkilamchi ipoteka qimmatbaho qog’ozlari pasayishidan ko’ra sekinroq o’sib boradi, bu esa pasayish tendentsiyasi ustunligiga olib keladi.

Yevropa bozorida sekyuritizatsiya bitimlarida asosiy bazaviy aktivlar avtomobil kreditlari, kredit kartalari bo’yicha qarzlar va iste’mol kreditlari hisoblanadi.
Yevropada sekyuritizatsiya bozori uchun korporativ sekyuritizatsiya (kompaniya o’zi ta’minot bo’lib xizmat qiladi) hamda umumiy ulushi 20% ga etadigan kichik va o’rta korxonalarning ta’minlangan operatsiyalari muhim ahamiyat kasb etadi.
Yevropada sekyuritizatsiya jarayoni Buyuk Britaniyada (eng rivojlangan moliya bozoriga ega bo’lgan davlat sifatida) boshlandi va Buyuk Britaniyadan so’ng sekyuritizatsiya kontinental Yevropa bo’ylab – bir-biridan nafaqat iqtisodiy o’sish sur’atlari bilan, balki moliyaviy bozorlar rivojlanish darajasi bilan, shuningdek, huquqiy infratuzilma ham farq qiluvchi mamlakatlarga tarqaldi. Biroq, moliyaviy bozorlar rivojlanishining yo’nalishlari mos keladi, eng muhimi, bu mamlakatlarning normativ-huquqiy bazasi sekyuritizatsiyani taqiqlamaydi. Milliy moliya bozorining rivojlanishiga muvofiq, sekyuritizatsiya jarayoni Gollandiyada, Buyuk Britaniyada, Ispaniyada, Italiyada va Germaniyada eng faol tarzda amalga oshirilmoqda - ular Yevropa sekyuritizatsiya bozorining 45 foizdan ortiq qismini tashkil etadi.
Global inqiroz Yevropa moliya bozorining ushbu segmentiga salbiy ta’sir ko’rsatdi, 2007 yilda bozorda qariyb 10 mingta chiqarilishlar reytingi pasaydi, bu qimmatli qog’ozlarga nisbatan (xususan mezoniy ipoteka ta’minotidagi qimmatli qog’ozlar va ta’minlangan qarz majburiyatlari) professionallar va investorlar ishonchi pasayganini ko’rsatadi. Biroq, bu holat bir vaqtning o’zida bir nechta pul oqimiga tayanadigan agentliklar tomonidan reytinglarning yuqori bo’lishini yana bir bor tasdiqlaydi, amalda esa aslida bu oqimlar kutilgan oqimlar bilan mos kelmaydi.
Bundan tashqari, reyting agentliklari reyting hisoblash metodologiyasiga tuzatishlar kiritdilar. Natijada bugungi kunda ta’minlangan vositalarning katta qismi noinvestitsiya reytingiga ega, bu ayniqsa, noagentlik ipoteka qimmatli qog’ozlariga tegishli, aktivlar bilan ta’minlangan qimmatli qog’ozlarda esa investitsion reytingli qog’ozlar emissiyaning 3/4 qismidan ortiq, chunki ularning asosiy aktivlari inqirozdan keyingi ipoteka kreditlaridan ko’ra ishonchliroq hisoblanadi.
Vaqt o’tishi bilan Yevropada ham, AQShda ham ta’minlangan qimmatli qog’ozlarning sifati (va shunga mos ravishda, reytinglar) yaxshilanadi, chunki yildan-yilga inqirozdan oldin chiqarilgan, ularning reytinglari pastga qarab qayta ko’rib chiqiladigan sonli vositalar qaytarib beriladi. Asta-sekin bu pasayishlar miqdori kamayib bormoqda va hozirgi vaqtda reyting agentliklari reytinglarni baholashga nisbatan o’zlarining yondoshuvlarida ko’proq mas’ul ekanligi sababli asosiy aktivlarning sifati yaxshilanmoqda. Bu makroiqtisodiy vaziyatning umumiy yaxshilanishi - Amerika iqtisodiyotining iqtisodiy ko’rsatkichlari o’sishi, jismoniy shaxslarning bankrotligini kamayishi, qurilish (shu jumladan uy-joyni) faollashuvi sharoitlarida fonida sodir bo’ladi va ta’minot sifatida beriladigan aktivlarning sifatini oshirishga xizmat qiladi.

4.