Xi bob. Sotish siyosati

Diler – shartnoma asosida tovarni sotib oladi va to‘liq to‘lovni 
amalga oshirgandan so‘ng tovar egasiga aylanadi. Shartnoma shartiga 
ko‘ra barcha vazifalar bajarilgandan so‘ng diler va ishlab chiqaruvchi 
firma o‘rtasida munosabatlar to‘xtatiladi. 
Distribyutor – ishlab chiqaruvchidan ma’lum muddatda ma’lum 
joyda mahsulotlarni sotish bo‘yicha huquqqa ega bo‘ladi. Distribyutor 
mulk egasi bo‘lmaydi, sotish uchun shartnoma tuziladi. U o‘z nomidan 
faoliyat olib boradi. 
Komissioner – sotiladigan mahsulotga egalik qilolmaydi, lekin 
mahsulot sotish bo‘yicha o‘z nomidan shartnoma tuzadi. Mahsulotni 
butligini, zarar yetmasligini komissioner o‘z bo‘yniga oladi. 
Komitent – ma’lum bitim tuzish orqali komissioner nomidan bir 
qancha ayirboshlash operatsiyasini amalga oshiradigan jismoniy shaxs. 
Bu ishlarni o‘z moliyaviy mablag‘lari hisobiga bajaradi. 
Agentlar – vosutachilar bo‘lib, yuridik shaxs hisoblanadilar. O‘z 
nomlaridan bitim haqida shartnoma tuzib, ishlab chiqaruvchi shartnoma 
hisobiga mahsulotlarni olib so‘ng sotadi. Agent bitimda ko‘rsatilgan 
sotuv summasining foizi miqdorida rag‘batlantiriladi. 
Brokerlar – vositachilar bo‘lib, diler va distribyutorlar kabi mulkka 
(tovarga)egalik qilish huquqiga ega emas va o‘z xohishiga ko‘ra tovarni 
taqsimlashi, lekin sotishi mumkin emas. Brokerning foydasi faqat 
vositachilik bo‘lib u alohida vazifalarni, topshiriqlarni bajaradi. Sotish 
va sotib olish bitimi shartlariga ko‘ra broker hech bir tomon bilan 
shartnoma munosabatlariga kiritilmaydi. Uning daromadi sotilgan 
tovarlarni har bir birligi uchun oldindan kelishilgan summaga qarab 
belgilanadi. Tashkilotchi – ulgurji savdo qiluvchi yuklarni tarasiz tashish 
tarmoqlariga yetkazib beradi (yog‘och materiallar, og‘ir yuklar va b.). 
Broker va agentlar tovarga egalik huquqini olmaydilar, asosan, oldi 
– sotdida ishtirok etadilar va o‘z xizmatlari uchun komission haq bilan 
rag‘batlantiriladilar. 
Brokerlik savdo - vositachilik ishlari vositachi — broker orqali 
sotuvchi va xaridor (sug‘urtachi bilan sug‘urta qildiruvchi, kema egasi 
bilan kemani ijaraga oluvchi) o‘rtasida aloqa o‘rnatishdan iborat. 
Brokerning qaysi yo‘nalishda faoliyat olib borishidan va u kimning 
nomidan ish ko‘rishdan qat’iy nazar, u hamisha faqat tor yuridik 
ma’nodagi vositachi tarzida ish olib boradi. Broker hech qachon 

---

294 
shartnomadagi tomonlardan biri bo‘la olmaydi, faqat tomonlarni o‘zaro 
uchrashtirish, shartnoma tuzishga yordamlashish vazifasini bajaradi.