Xill tenglamasi uchun teskari masalalar va ularning tatbiqlari
Download 1.14 Mb. Pdf ko'rish
|
xill tenglamasi uchun teskari ma
γ
k = λ 2k − λ 2k−1 . Isbot. Zaririyligi. Faraz qilaylik, q(x) ∈ ˜ W n 2 [0, π] haqiqiy funksiya berilgan bo‘lsin. U holda (3.1.1), (3.1.2) davriy va (3.1.1), (3.1.3) yarimdavriy chegaraviy masalalarning xos qiymatlari uchun (3.4.35) tenglik o‘rinli bo‘ladi. Bundan foy- dalanib, quyidagi p λ 2k − p λ 2k−1 = 2|e n (2k)| (2k) n+1 + β k k n+2 , p λ 2k + p λ 2k−1 = 2k + O µ 1 k ¶ , β k = γ + k − γ − k tengliklarni topamiz. Oxirgi formulalardan foydalanib k – lakunaning uzunligi uchun ushbu k n γ k = 1 2 n−1 |e n (2k)| + β k k munosabatni hosil qilamiz. Bu tenglikning har ikkala tomonini kvadratga ko‘tarib, so‘ngra quyidagi ∞ X k=1 |e n (2k)| 2 < ∞, ∞ X k=1 β 2 k < ∞ qatorlarning yaqinlashuvchiligidan foydalansak va k −1 ≤ 1, k ∈ N tengsizlikn- ing bajarilishini inobatga olsak, (3.4.40) qatorning yaqinlashishiga ishonch hosil qilamiz. 170 Yetarliligi. Teskarisini faraz qilamiz. Aytaylik, q(x) ∈ ˜ W m 2 [0, π] bo‘lib, q(x) / ∈ ˜ W m+1 2 [0, π] bo‘lsin. Bunda m + 1 ≤ n. U holda (3.4.38) va (3.4.39) tengliklar o‘rinli bo‘ladi. Bu ikkala tengliklardan foydalanib k – lakunaning uzunligi uchun ushbu k m+1 γ k = 1 2 m (2k|e m (2k)|) + β k formulani keltirib chiqaramiz. Oxirgi tenglikdan 2k|e m (2k)| = 2 m (k m+1 γ k + ˜ β k ), ˜ β k = −β k (3.4.41) bo‘lishini topamiz. Yuqoridagi (3.4.40) shartdan va k −2 ≤ 1, k ∈ N tengsizlikdan quyidagi ∞ X k=1 k 2(m+1) γ 2 k = ∞ X k=1 k 2n γ 2 k k −2[n−(m+1)] ≤ ∞ X k=1 k 2n γ 2 k < ∞ qatorning yaqinlashishi kelib chiqadi. Bundan va (3.4.41) tenglikdan foydalanib, ushbu ∞ X k=1 (2k|e m (2k)|) 2 < ∞ qatorning yaqinlashuvchiligini ko‘rsatish mumkin. Bu esa (q (m) (x)) 0 = q (m+1) (x) hosilaning mavjudligini va π Z 0 ¯ ¯ ¯q (m+1) (x) ¯ ¯ ¯ 2 dx = ∞ X k=1 (2k|e m (2k)|) 2 tenglikning bajarilishini ko‘rsatadi. Chunki e m (2k) funksiya q (m) (x) funksiyaning e 2ikx ortogonal sistema bo‘yicha tuzilgan Furye koeffitsiyentini bildiradi. Shuning uchun q(x) ∈ ˜ W m+1 2 [0, π] bo‘ladi. Bu esa yuqoridagi qilgan farazimizga zid keladi. Demak, q(x) ∈ ˜ W n 2 [0, π] bo‘lar ekan. 5-§. Xill tenglamasining potensiali cheksiz differensiallanuvchi funksiya bo‘lgan hol Ushbu −y 00 + q(x)y = λy, x ∈ R (3.5.1) Xill tenglamasini qaraylik. Bunda q(x) - haqiqiy π davrli cheksiz differensiallanu- vchi funksiya, ya’ni q(x + π) = q(x) ∈ C ∞ (R). (3.5.2) 171 (3.5.1) tenglamaning yechimini y(x, λ) = exp iµx + x Z 0 σ(t, µ)dt , µ = √ λ (3.5.3) ko‘rinishda izlaymiz. Bu ifodani (3.5.1) tenglamaga qo‘yib, σ(x, µ) funksiyaga nisbatan σ 0 + 2iµσ + σ 2 − q(x) = 0 (3.5.4) nochiziqli birinchi tartibli differensial tenglamani keltirib chiqaramiz. Aytaylik, σ(x, µ) funksiya quyidagi σ(x, µ) = ∞ X k=1 σ k (x) (2iµ) k (3.5.5) darajali qator ko‘rinishida ifodalansin. U holda bu yoyilmani (3.5.4) tenglamaga qo‘yib, σ k (x) koeffitsiyentlar uchun σ 1 (x) = q(x), σ 2 (x) = − 1 2 q 0 (x), σ m (x) = −σ 0 m−1 (x) − m−2 X j=1 σ m−j−1 (x)σ j (x), m = 3, 4, ... (3.5.6) rekurrent bog‘lanishlarni topamiz. Bu formulalardan, xususan σ 3 (x) = q 00 (x) − q 2 (x), σ 4 (x) = q 000 (x) + 4q(x)q 0 (x), σ 5 (x) = q (IV ) (x) − 5q 02 (x) − 6q(x)q 00 (x) + 2q 3 (x),. . . (3.5.7) ifodalarni aniqlashimiz mumkin. (3.5.5)-(3.5.6) formulalardan ko‘rinadiki, agar q(x) haqiqiy funksiya bo‘lsa, u holda σ k (x) koeffitsiyentlarning barchasi haqiqiy bo‘ladi. Agar q(x) silliq davriy funksiya bo‘lsa, u holda σ k (x) koeffitsiyentlarning barchasi davriy funksiya bo‘ladi. Demak, (3.5.2) shart bajarilganda σ j (x + π) = σ j (x), j ≥ 1 tenglik o‘rinli bo‘ladi. Quyidagi y 1 (x, λ) = exp iµx + x Z 0 σ(t, µ)dt , (3.5.8) y 2 (x, λ) = exp −iµx + x Z 0 σ(t, −µ)dt , µ = √ λ (3.5.9) 172 funksiyalar λ 6= 0 bo‘lganda (3.5.1) tenglamaning chiziqli erkli yechimlaridan iborat bo‘ladi. Ushbu √ λ ildizning qiymatini quyidagicha aniqlaymiz: Agar λ < 0 bo‘lsa, u holda √ λ = µ = iτ , τ > 0. Qolgan λ larda √ λ ildizning qiymati analitik davom qildirish orqali aniqlanadi. Endi, (3.5.1) tenglamaga qo‘yilgan y(0) = 0, y(π) = 0 (3.5.10) Dirixle chegaraviy masalasining λ = ξ k ξ 1 < ξ 2 < ξ 3 < ... < ξ n < ... xos qiymatlarini o‘rganish bilan shug‘ullanamiz. (3.5.1) tenglamaning (3.5.7) va (3.5.8) ko‘rinishdagi yechimlari uchun y 1 (0, λ) = y 2 (0, λ) = 1 munosabatlar o‘rinli bo‘ladi. Bundan ushbu z(x, λ) = y 1 (x, λ) − y 2 (x, λ) funksiya (3.5.1) tenglamani va (3.5.9) chegaraviy shartlarning birinchisini, ya’ni z(0) = 0 shartni qanoatlantirishi kelib chiqadi. Shuning uchun z(x, λ) = y 1 (x, λ) − y 2 (x, λ) funksiyani (3.5.9) chegaraviy shartlarning ikkinchisiga, ya’ni z(π) = 0 shartga qo‘yib, Dirixle chegaraviy masalasining y 1 (π, λ) − y 2 (π, λ) = 0 (3.5.11) xarakteristik tenglamasini keltirib chiqaramiz. (3.5.7)-(3.5.8) tengliklardan foy- dalanib, (3.5.10) tenglamani quyidagi ko‘rinishda yozib olamiz: exp 2iπµ + π Z 0 [σ(t, µ) − σ(t, −µ)]dt = 1. (3.5.12) Bu tenglamaga (3.5.1), (3.5.9) Dirixle chegaraviy masalasining µ = µ k , µ k = √ ξ k , ξ k = λ k xos qiymatlarini qo‘yib, µ k − k + 1 2iπ π Z 0 [σ(t, µ k ) − σ(t, −µ k )]dt = 0 (3.5.13) tenglikni hosil qilamiz. Yuqoridagi (3.5.4) yoyilmadan foydalanib, 1 2iπ π Z 0 [σ(t, µ k ) − σ(t, −µ k )]dt = − 1 π ∞ X j=0 (−1) j a 2j+1 (2µ k ) 2j+1 (3.5.14) 173 ekanini topamiz. Bu yerda a 2j+1 = π Z 0 σ 2j+1 (x)dx. (3.5.15) (3.5.13) tenglikdan foydalanib, (3.5.12) tenglamani µ k = k + 1 π ∞ X j=0 (−1) j a 2j+1 (2µ k ) 2j+1 (3.5.16) ko‘rinishda yozib olamiz. Bu tenglikdan, avvalo, µ k = k + ε k , ε k = O µ 1 k ¶ (3.5.17) tenglikni hosil qilamiz. Chunki µ k → ∞. Oxirgi ifodani (3.5.15) tenglikning ikkala qismiga qo‘yib, ε k uchun ε k = 1 π ∞ X j=0 (−1) j a 2j+1 [2(k + ε k )] 2j+1 (3.5.17) ifodani topamiz. Endi, quyidagi f (z) = 1 π ∞ X j=0 (−1) j a 2j+1 z 2j+1 yordamchi funksiyani tuzib olamiz. Bu funksiya ushbu f (0) = 0, f 0 (0) = a 1 π 6= 0, f (−z) = −f (z) shartlarni qanoatlantiradi. f (z) funksiyaning aniqlanishidan foydalanib, (3.5.17) tenglamani ε k = f µ 1 2k + 2ε k ¶ shaklda yozish mumkin. Agar y = 1 2k belgilashni kiritsak, u holda yuqoridagi funksional tenglama ushbu ε k = f µ y 1 + 2yε k ¶ ko‘rinishni oladi. Aytaylik, ε(y) funksiya quyidagi ε(y) = f µ y 1 + 2yε(y) ¶ (3.5.18) 174 tenglamaning ε(0) = 0, ε 0 (0) = a 1 π 6= 0 shartlarni qanoatlantiruvchi analitik yechimi bo‘lsin. U holda −ε(−y) funksiya ham (3.5.18) tenglamani qanoatlanti- radi. Analitik yechimning yagonaligidan ε(y) = −ε(−y) bo‘ladi. Bundan ε(y) = ∞ X j=0 b 2j+1 y 2j+1 , (|y| < r, ∃r > 0) munosabat kelib chiqadi. Endi f (z) va ε(y) funksiyalarning ko‘rinishlaridan foy- dalanib ε k ∼ = ε µ 1 2k ¶ ekanligini ko‘rsatamiz. Buning uchun ε µ 1 2k ¶ = O µ 1 k ¶ , ε k = O µ 1 k ¶ tengliklarni e’tiborga olib, quyidagi limitni hisoblaymiz: lim k→∞ ε k ε((2k) −1 ) = lim k→∞ f ³ (2k + 2ε k ) −1 ´ f ³¡ 2k + 2ε ¡ 1 2k ¢¢ −1 ´ = lim k→∞ 2k + 2ε ¡ (2k) −1 ¢ 2k + 2ε k = 1. Yuqoridagi mulohazalardan foydalansak, µ k lar uchun ushbu µ k ∼ = k + ∞ X j=0 c 2j+1 k 2j+1 asimptotik yoyilma kelib chiqadi. Bunda c 2j+1 koeffitsientlar a 2j+1 sonlarga nis- batan ko‘phaddan iborat. Shunday qilib, (3.5.1) va (3.5.9) Dirixle chegeraviy masalasining xos qiymatlar ketma-ketligi uchun p ξ k ∼ = k + ∞ X j=0 c 2j+1 k 2j+1 (3.5.19) asimptotik yoyilma o‘rinli ekan. Endi, ushbu −y 00 + q(x + t)y = λy, t ∈ R, y(0, t) = 0, y(π, t) = 0 (3.5.20) Dirixle chegaraviy masalasining ξ j (t), t ∈ R xos qiymatlari ketma-ketligining asimptotikasini o‘rganish bilan shug‘ullanamiz. Silliq davriy potensial holida π Z 0 σ 2j+1 (x + t)dx = π Z 0 σ 2j+1 (x)dx = a 2j+1 175 tenglik o‘rinli bo‘ladi. Shuning uchun, (3.5.19) asimptotikaning o‘ng tomoni t parametrga bog‘liq bo‘lmaydi, chunki c 2j+1 lar a 2j+1 larga nisbatan ko‘phad. De- mak, (3.5.20) siljigan argumentli Xill tenglamasiga qo‘yilgan Dirixle chegaraviy masalasining xos qiymatlari ketma-ketligi uchun ham p ξ k (t) ∼ = k + ∞ X j=0 c 2j+1 k 2j+1 (3.5.21) asimptotik yoyilma o‘rinli bo‘ladi. Bundan foydalanib, (3.5.1) tenglamaga qo‘yilgan davriy va yarimdavriy chegaraviy masalalarning xos qiymatlari ketma- ketligi uchun ham asimptotik formula keltirib chiqarish mumkin. Agar (3.5.1) tenglamaga qo‘yilgan davriy va yarimdavriy chegaraviy masalan- ing xos qiymatlari ketma-ketligini λ j , j ≥ 0 orqali belgilasak, u holda birinchi bobning uchinchi paragrafidagi lemma 1.3.5 ga asosan ξ j (t) funksiyaning qiy- matlari [λ 2j−1 , λ 2j ], j ≥ 1 lakunalarni to‘la to‘ldiradi. Shuning uchun, quyidagi asimptotik formulalar o‘rinli bo‘ladi: p λ 2k−1 , p λ 2k ∼ = k + ∞ X j=0 c 2j+1 (k) 2j+1 . (3.5.22) Endi, ixtiyoriy n-natural son uchun £ n−1 2 ¤ = p sonni topib olamiz. U holda (3.5.22) asimptotik yoyilmani quyidagi k n à p λ 2k − k − p X j=0 c 2j+1 k 2j+1 ! = c 2p+3 k 2p−n+3 + c 2p+5 k 2p−n+5 + ... (3.5.23) ko‘rinishda yozish mumkin. Bunda 2p − n + 3 = 2 deb, p = £ n−1 2 ¤ ni topamiz. Bu holda (3.5.23) tenglikning o‘ng tomoni O ¡ 1 k 2 ¢ bo‘lgani uchun p λ 2k−1 , p λ 2k = k + p X j=0 c 2j+1 k 2j+1 + O µ 1 k n+2 ¶ (3.5.24) asimptotika o‘rinli bo‘ladi. Bu asimptotik formuladan foydalanib, (3.5.1) Xill tenglamasi lakunalarining uzunliklari γ k = λ 2k − λ 2k−1 uchun, ushbu γ k = ( p λ 2k − p λ 2k−1 )( p λ 2k + p λ 2k−1 ) = O µ 1 k n+2 ¶ µ 2k + O µ 1 k n ¶¶ = O µ 1 k n+1 ¶ asimptotikani topamiz. Xill tenglamasi lakunalarining uzunliklari γ k = λ 2k − λ 2k−1 ketma- ketliklarining asimptotikasini o‘rganish jarayonida olingan yuqoridagi natijani teorema shaklida bayon qilamiz. 176 Teorema 3.5.1. Agar (3.5.1) Xill tenglamasining q(x) ∈ C ∞ (R) potensiali cheksiz differensiallanuvchi, haqiqiy π davrli funksiya bo‘lsa, u holda γ k ≡ λ 2k − λ 2k−1 = O µ 1 k n+1 ¶ , ∀n ∈ N baholash o‘rinli. Agar yuqoridagi teoremada q(x + π) = q(x) ∈ C m (R) bo‘lsa, u holda ushbu γ k ≡ λ 2k − λ 2k−1 = o µ 1 k m−1 ¶ bahoning o‘rinli bo‘lishi ilk bor 1963–yilda X. Xoxshtadt [339] tomonidan isbot- langan. 177 IV BOB Teskari spektral masalalar 1-§. Teskari spektral masala yechimining yagonaligi Quyidagi Hy ≡ −y 00 + q(x)y = λy, x ∈ R. (4.1.1) Xill tenglamasini ko‘rib chiqamiz. Bu yerda q(x) ∈ L 2 [0, π] - haqiqiy, π-davrli funksiya, λ esa kompleks parametr. c(x, λ) va s(x, λ) funksiyalar orqali (4.1.1) tenglamaning c(0, λ) = 1, c 0 (0, λ) = 0 va s(0, λ) = 0, s 0 (0, λ) = 1 boshlang‘ich shartlarni qanoatlantiruvchi yechimlarini belgilaymiz. Bu xolda (4.1.1) tenglama uchun Veyl-Titchmarsh funksiyasi ushbu m ± (λ) = s 0 (π, λ) − c(π, λ) ∓ p ∆ 2 (λ) − 4 2s(π, λ) (4.1.2) tenglik bilan aniqlanishi oldingi paragraflardan bizga ma’lum. Bu yerda ∆(λ) ≡ c(π, λ) + s 0 (π, λ). (4.1.1) Xill operatorining spektri σ(H) Liyapunov ∆(λ) funksiyasi yordamida aniqlanishini ko‘rgan edik: σ(H) = E = {λ ∈ R 1 : −2 ≤ ∆(λ) ≤ 2 } = ∞ [ n=0 [λ 2n , λ 2n+1 ]. Bunda spektr zonali strukturaga ega bo‘lib, u [λ 2n , λ 2n+1 ], n ≥ 0 kesmalarning birlashmasidan iborat. Bu kesmalarning chetki nuqtalari −∞ < λ 0 < λ 1 ≤ λ 2 < λ 3 ≤ λ 4 < λ 5 ≤ λ 6 < ... < λ 2n−1 ≤ λ 2n < ... tengsizliklarni qanoatlantiradi. Ush- bu (−∞, λ 0 ), (λ 2n−1 , λ 2n ), n = 1, 2, ... intervallarga (4.1.1) Xill tenglamasining (H opetatorning) lakunalari deyiladi, (−∞, λ 0 ) intervalga esa trivial lakuna deb atash qabul qilingan. Shu bilan bir qatorda Download 1.14 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling