Ximiya tálim baǵdari 2-g kurs studenti Jalg’asbaeva Dildara Fizikaliq ximiya páninen

1. 1 GALVANIK ELEMENTLER
GALVANIK ELEMENTLER— elektr tokı derekleriniń ulıwma atı ; elektrolit hám oǵan batırılǵan eki hár qıylı metall plastinka (elektrod) lardan ibarat. Bunday elementlerdiń jaratılıwına italyan alımı, fiziolog L. Galvani haywanlar ústinde ótkergen tájiriybeler tiykarǵı sebep boldı (atı sonnan). Galvanik elementlerde ximiyalıq reaksiya nátiyjesinde payda bolǵan energiya tikkeley elektr energiyasına aylanadı.
A. Volta jaratqan Volta ústini birinshi Galvanik elementler bolǵan. 19 – ásir ortalarına shekem Galvanik elementler birden – bir elektr tokı deregi esaplanǵan. Elektrodlardan biri (ońı) anod, ekinshisi (terisi) katod dep ataladı. Reaksiya nátiyjesinde elektrodlarda potensiallar parqı payda boladı. Bul elektrodlardı tutastirip turatuǵın simda elektr tokı payda boladı.
Eń kóp tarqalǵan Galvanik elementlerde oń elektrod ornında kómir tayaqsha, teris elektrod ornında cink tayaqsha, elektrod ornında bolsa novshadil eritpesi isletiledi. Suyıq elektrolit ornında gewek pastalar qollanilsa, «qurģaq» element (Leklanshe elementi) payda boladı. Galvanik elementlerde reagentlar sarplanıp (zaryadsızlanip) bolǵanınan keyin ol jumısqa jaramsız halǵa keledi, yaǵnıy olardı qayta zaryadlap bolmaydı. Galvanik elementler oylap tabıliwi menen tok qásiyetlerin úyreniw hám odan paydalanıw múmkinshiligi júzege keldi, elektrotexnikanıń pán retinde qáliplesiwine tiykar salındı.
Galvanik element. Ol túrli baraeleflar (naǵıs), háykelsheler nusqasın tayarlawda, kredit kartochkaları hám basqa qaǵazlardı shıǵarıw ushın kiley tayarlawda paydalanıladı. Eger eritpege metall elektrod túsirilse, ol jaǵdayda elektroddıń teris ionları metal sırtına kelip kristall pánjeredegi oń ionlardı suwırıp aladı. Usınıń menen birge teris process, metal ionlarınıń elektrodta jabısıp qalıwı da júz beredi. Eger elektrolittıń kationlari elektrod metalınıń ionı bolsa awırı jaqsı boladı.

Metall ionlarınıń eritpege ótiwi nátiyjesinde, metal - teris, eritpe bolsa oń zaryadlanıp qaladı, yaǵnıy eritpeden metalǵa jónelgen elektr maydanı payda boladı hám ol metaldıń taǵı eriwine tosqınlıq etedi. Dáslep teris process eritpe ionlarınıń elektrodta jabılip qalıwı jedellew júz bersa, ol jaǵdayda elektrod oń zaryadlanıp qaladı.

Hár eki halda da, metal hám eritpe arasında payda bolǵan potenciallar parqı elektrod – dıń jemiriliw hám kristallanıw tezligin teńlestirip turadı. Bul potenciallar parqı usı metaldıń usı eritpedegi elektrolitik potencialı dep ataladı. Eger eritpege túrli metallardan jasalǵan eki elektrod batırılsa, olardıń elektrolitik potencialları parqına teń bolǵan potenciallar parqı payda boladı. Sonday etip, metal hám elektrolitlardıń ximiyalıq tásir energiyası elektr maydan energiyasına aylanadı. Ximiyalıq reakciya energiyasın tikkeley elektr energiyaǵa aylandırıp baratuǵın apparatqa galvanik elementler dep ataladı

Galvanik elementtiń dúzilisine, jabıq shınjırda elektr togin payda etetuǵın metal hám elektrolit ortasındaǵı óz-ara tásir tiykar etip alınǵan. Bul hádiyse XVIII ásir aqırında Italiyalıq alım L. Galvani tárepinen ashılǵanlıǵı sebepli, jańa tok derekleri onıń húrmetine galvanik elementler dep atalǵan. Galvanik elementler qandayda bir elektrolitqa túsirilgen eki túrli metallardan jasalǵan elektrodlardan ibarat boladı. Italiyalıq fizik A. Volta mıs hám cink plastinkalardı sulfat kislota eritpesine túsirip birinshi galvanik elementti jasaǵan. Volta elementiniń EJK 1, 1 v bolǵan. Volta elementi islegende onıń oń polyusında vodorod ajraladi`, terisinde bolsa cinktıń eriwi júz beredi.

Ámelde, elektrodları hám elektroliti menen Volta elementinen parıq etetuǵın basqa elementlerden kòbirek paydalanıladı. Mısalı, 1, 09 v EJK Daniel elementinde oń elektrod mıs kóp arasına batırılǵan mıs, teris elektrod bolsa, cink kóp arası yamasa sulfat kislotaǵa batırılǵan cink.

Galvanik elementlerdiń kóbisinde uzaq paydalanılǵanda EJK azayadı hám tok bere almay qaladı. Buǵan sebep elektrodlardıń polyarlanıwı bolıp tabıladı.

Volta elementiniń jumıs principinde úlken kemshilik bar. Mıs elektrodta ajıralıp atırǵan vodorodlar málim waqıttan keyin elektrodtı qorshap aladı hám vodoroddıń jańa ionları keliwine tosqınlıq etedi. Nátiyjede elektrodlardıń elektrolitik potencialı hám sonday eken olardıń parqı da ózgeredi. Bul hádiysege elektrolitlardıń polyarlanıwı dep ataladı. Elektrodlardıń polyarlanıwı elementte bolǵanday keri EJK payda etedi hám odaǵı júzimdi azaytadı. Elementtiń polyarlanıwın joytıw ushın, ajralatuǵın gaz benen birigiwshi oksidleytuǵın element kiritiledi. Bunday oksidlewshilerge quwatlanıwshı joǵaltıwshılar, polyustı joǵaltıwshı elementlerge bolsa polyarlanbaytuģinlar dep ataladı hám olar talay uzaq waqıt isleydi. Polyarlanbaytuģin galvanik elementlerdiń júdá kóp túrleri ámeldegi bolsada olardıń jumıs principi birdey. Olardıń eń kóp tarqalǵanlarınan biri Leklanshe elementi bolıp EJK 1, 5 v ni quraydı.