Xonalarilting

Maeіsburiyaіplari: ep maydonidan shartnomada kursatilgan maksadda va іiartlarda, samarali va okilona foydalanishini ta’minlash, ekologii talablarga va atrof—muxitni ximoya kilish koidalariga rioya etish, ep maydonlarini asrash, uning unumdorli— gini oshirish yuzasidan sarf—xarajatlar kilish, ijaraga olingan yerlarni bir yilda uzlashtirish, agrotexnika koidalariga va servi- tutlarga rioya kilish, davlat extiyojlari uchun shartnomada kuzda tutilgan xajmda maxsulot yetkazib berishni ta’minlash, za va don ekinlarini navlar buyicha joylashtirish, suv limiti buyicha undan foydalanish, usimlik zararkunandalari va kasalliklariga karshi kurashish, agrotexnik talablarga rioya etish, karzlarga tulik javob berish, solik, ijtimoiy ta’minot va pensiya ›kamgarmasiga majburiy badallar tulash, xodimlarining mexnat faoliyatining xisobini yuritish va ular uchun xavfsiz mexnat sharoitlarini ta’minlaіi.
Fermer xujaligi a’zolari foydadan uz ulushini olish, ij- timoiy sugurta va ijtimoiy ta’minlanish, ijtimoiy mexnatga shaxsiy ulushi bilan katnashish xukukiga ega, shuningdek ular mexnat tartibiga buysunishga majburdirlar.
Ta’kidlash joizki, yangi taxrirdagi konunda eng katta etibor uning umumiy—tashkiliy tomonlariga karatilgan. Fermer xujaliklarini ruyxatdan utkazish uchun tuman xokimligiga kuyidagi x.ujjatlar takdim etiladi:

• 
  tuman xokimligiga ariza;
  
• 
  fermer xujaligining nizomi va biznes rejasi;
  
• 
  fermer xujaligiga tegishli yerni ijaraga berish dalolatno- masi;
  
• 
  ajratilgan yerning x.olati (kartogrammasi), kadastr balli;
  
• 
  fermer xujaligini tashkil etish va ep tugrisida shirkat xujaliklari azolarining umumiy yigilish fiayonnomasidan kuchirma.
  

Fermer xujaligi uz faoliyatini Uspyua asosida shakllanti— radi. Ustavda fermer xujaligining nomi, boshligining ismi—sha—
rifi, yashash manzili, joylashgan yeri, pochta manzili, ixtisosla- shuvi, asosiy faoliyat turlari, ustav fondining mi1;dori kursatiladi.
Fermer xujaliklari k aysi yerlarda ttiashrun eіpilshii xam yangi ishlab chikarish munosabatlarini joriy etishda uta dolzarb masalalardan biri sifatida karaladi. Yozbekiston Respublika- sining «Fermer xujaligi tugrisida»gi (yangi taxrirda) konunining 10—moddasiga binoan fermer xujaliklarini zaxira yerlarda, respublikaning maxsus ep fondlarida, mexnat resurslari yetarli bulmagan xujaliklarda va yangi sugoriladigan manzillardagi yerlarda va zarar kurib ishlayotgan yoki past renta- belli kishlok xujaligi korxonalarining yerlarida tashkil etish kuzda tutilgan.
Ep uchastkasini ijaraga olish shartnomasi fermer xujaligining boshligi va tuman xokimi tomonidan imzolanadi.
Chorvachilik maxsuloti yetishtirishga ixtisoslashgan fermer xujaligi kamida 30 shartli bosh chorva moli bulgan takdirda tash— kil etiladi. Fermer xujaligiga ijaraga beriladigan ep maydon— larining eng kam ulchami bir shartli bosh chorva molga xisoblaganda Andijon, Namangan, Fargona, Toshkent, Samarkand va Xorazm viloyatlardagi sugoriladigan yerlarda kamida 0,3 gektar, Korakalpogiston Respublikasi va boshka viloyatlardagi sugoriladigan yerlarda kamida 0,45 gektar, sugorilmaydigan (lal- mikor) yerlarda esa kamida 2 gektarni tashkil etadi.
Dexkonchilik maxsulotlari yetishtirishga ixtisoslashgan fer— mer xujaliklariga ijaraga beriladigan ep maydonlarining eng kam ulchami paxtachilik va gallachilik uchun kamida 10 gektar, bogdorchilik, uzumchilik, sabzavotchilik va boshka ekinlar yetishti- rish uchun kamida I gektarni tashkil etadi.
Ep maydonlari berilganda fermer xujaligi uz zimmasiga kishlok. xujalik ekinlarining xosildorligini(uch yil uchun urtacha yillik xosil xisobida), yerning kadastr baxosidan kam bulmasligini ta’minlash, majburiyatini oladi va ijara shartno- masida kayd k.ilinadi.
Fermer xujaligiga berilgan ep maydonidan foydalan- ganligi uchun ijara xaki, ep maydonining sifatiga, joylashgan manziliga va suv bilan ta’minlanganlik darajasiga karab, uning kadastr baxosini xisobga olgan xolda belgilanadigan yagona ep soligi meyori mikdorida undiriladi (14—modda).
Davlat ruyxatiga olingan paytdan e’tiboran dastlabki ikki yil davomida fermer xujaligi ep maydonidan foydalanganlik uchun x.as. tulayudan ozod etiladi.
Fermer xujaligi yerni uz x.isobidan uzlashtirayotgan davrda va uzlashtirib bulgandan keyin besh yil davomida yerning mazkur uzlashtirilgan kismi uchun yagona ep soligi tulashdan ozod kilinadi.
Bozor iktisodiga utishda fermerlar uchun uta dolzarb mu- ammo, bu - mulkka bulgan munosabatdir. Yangi tax.rirdagi k.onunning 18-moddasida mulkiy j uiosabaіtіlar uz yechimini topgan.
Fermer xujaligining Ucmnv fonbp — xujalik boshligi to- monidan belgilanib, unga pul, kimmatli kogozlar, binolar, insho- otlar, boshka mol-mulk yoki pul bilan baxolanadigan mulkiy xukuklar kiritiladi. Fermer xujaligining Ustav fondiga xissa bulib, fermer oilasi a’zolari uchun umumiy x.isoblanadigan mol— mulk kushilayotgan bulsa, ushbu mol-mulkning barcha mulkdorlari- dan notarial tasdiklangan rozilik xati olinishi talab etiladi.
Fermer xujaligining mulk xukyk.i davlat tomonidan ximoyalanadi va konun xujjatlariga muvofix meros kilib koldiriladi.
Fermer p-ujaligiiing jol-julki va ularning manbalariga — fermerga karashli uy-n‹oylar, xujalik imoratlari, ekinzorlar va kuchatzorlar, dov-daraxtlar, maxsuldor chorva mollari, ishchi xayvonlar, parrandalar, texnika vositalari, inventar, asbob—usku- nalar, transport vositalari, pul va moddiy mablaglar, intelektual mulk obektlari, ishlab chikarilgan maxsulotlar, olingan daromad (foyda) va boshka mol—mulk xisoblanib, ularning yuzaga keliyu manbalariga fermerlarning pul va moddiy mablaglari, tovar sotishdan, ish bajarishdan, xizmat kursatishdan va boshka turli manbalardan olinadigan daromadlar, kimmatbaxo kogozlarni sotishdan olinadigan daromadlar, kreditlar, yuridik va jismoniy shaxslarning xayriya va exsonlari, turli xil badallar, konuniy xujatlarda takiklanmagan boshka manbalar kiritiladi.
Iktisodiy isloxotlarning bugungi boskichida, eng muxim va dolzarb vazifa mexnatga bulgan munosabatlarni tubdan uzgartirishdir. Shu maksadda konunda - «mexnatni tashkil kilish xujalik a’zolarining shaxsiy mexnatiga asoslanishi, boshka iuaxc-
lar esa mexnat shartnomasi asosida ishga ›kalb etilishi mumkin» — deb aloxida uktirib utilgan. Fermer xu›kaligida mexnat shartno— masi asosida ishlayotgan shaxslarning mexnatiga xak tulash, eng kam oylik ish xakidan oz bulmagan mikdorda, tomonlarning kelishuviga binoan xam pul tarzida, xam natura shaklida tulanadi. Shuningdek shartnoma asosida ishlovchilar xujalik boshligining roziligiga asosan fermerlar mol-mulkiga pul yoki boshka xil ulush kushib, mutanosib ravishda ularning daromadi (foydasi) taksimotida katnashishga xaklidir. Fermerlar xam, shartnoma asosida ishlovchi shaxslar xam, davlat ijtimoiy sugurtasidan utkazilishi va ularning ishlagan vakti sugurta badallarini tulagan takdirda mexnat stajiga kushilishi mumkin. Natijada ularga davlat nafakalari va pensiyalari tulanishi konuniy asosda amalga oshiriladi.
Bozor iktisodiyoti sharoitida barcha shakldagi korxonalar
katori, fermer xujaligi xam foyda kurib ishlashi kerak. Aks xolda ular tugatiladi yoki kayta tashkil etiladi. Fermer xujaliklari ustavida inkirozga uchragan fermer xu›kaliklarini kayta tashkil etish va tugatish shartlari kuyidagicha ifodalangan: fermer xu›kaligini yurituvchi a’zosi va merosxuri kolmaganda, yerni ijara xukukidan ixtiyoriy ravishda voz kechganda, i›kara mud- dati tugab, yerdan foydalanish xukukini tiklash imkoniyati bulmaganda, yerdan belgilangan maksadda va okilona foydalanmas- lik, olingan xosildorlik, meyoriy kadastr baxosidan doimiy ra— vishda (uch yil mobaynida) past bulishi, yerning ekologik xolati yomonlashganda, ep maydoni konuniy ravishda olib kuyilganda, fer- mer bankrotga uchraganda, ijara xakini uz vaktida tulamaganda, ep maydonini i›karaga olib bir yil davomida ishlatmaganida, «Fer- merlar grisida»gi konun kupol ravishda buzilganda, shartnoma shartlari buzilganda va boshka xolatlarda xu›kalik a’zolari va sudning karoriga binoan tugatiladi. Fermer xujaligi tugatilganda uning a’zolari uz mol-mulklariga va tomorka ep maydoniga bulgan xukukni saklab koladilar.
Fermer xujaligini kayta tashkil etish (kushib yuborish, ajratib chikarish, uzgartirish) konun xuj›katlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi.

4.