Xvi bob. 0 ‘smirlik davri reja

16.4. Kattalar bilan muloqotning xususiyatlari
0 ‘smirlik davrida kattalardan masofa saqlash va begonala- 
shish ro‘y beradi. Haqiqatan ham o‘zini kattalarga qarshi qo‘yish, 
mustaqil subyekt sifatida o‘zinikini, o‘z fikrini ajratish yaqqol 
namoyon bo‘ladi. 0 ‘sm irning kattalarga munosabati m urakkab- 
dir. 0 ‘sm ir bir tom ondan kattalar bilan huquqlardan teng ekan­
ligini prinsipial jihatdan talab qiladi, ikkinchi tom ondan katta-
1 Davletshin M .G . «Yosh va pedagogik psixologiya» . — Т., 2004
2 Дадажанов М. Ф ормирование пространственных представлений у 
учащихся V класса в процессе изучения географической карты. Автореф... 
..к. пс .н .— Т., 1974. Ц 35с.
343

---

lam ing yordamiga, qo‘llab-quvvatlashiga, himoyasiga, bahosiga 
ehtiyoj sezadi. K attalar o ‘sm ir uchun m uhim , o‘sm irda ham kat- 
talarga nisbatan empatiya kuchli, lekin am alda nazoratning «bola- 
larcha» shakli saqlanib qolganligiga, haddan tashqari g‘am xo‘rlik 
qilishlariga qarshi chiqadi.
O ta-onalar bilan o‘zaro 
munosabatlardagi 
muammolar, 
o‘qituvchilar bilan nizolashishlar — 
0‘smirlik davri uchun oda- 
tiy hoi bo‘lsa-da, bunday holatlarning namoyon bo‘lish tezligi 
kattalarning unga bo‘lgan munosabatiga, oilaviy tarbiya uslubiga, 
o‘sm ir xulq-atvoriga nisbatan hurm at bilan m unosabatda bo‘lish 
ko‘nikmasiga bog‘liq. 0 ‘sm ir va kattalar orasida qulay m unosa- 
batlarni o‘rnatishning zaruriy sharti kattalarning tashabbusi bilan 
ular hayotida umum iylikni yaratish, hamkorlik sohalarini ken- 
gaytirish, m azm unli aloqalarni amalga oshirish, o‘zaro yordam 
va ishonch m uhitini yaratishdan iborat1.
0 ‘sm irlar kattalarning ularga bildiradigan ishonchlariga katta 
ehtiyoj sezadilar. K attalarning o‘sm ir yoshdagilarga ta ’sir ko‘rsati- 
shi, tarbiya berishi uchun eng qulay sharoit — bu umumiy m ehnat 
bilan shug‘ullanishdir. Agar kichik yoshdagi bolalar yordamchi 
bo‘lish rollaridan qoniqsalar, o‘smirlar, ayniqsa katta o‘smirlar 
kattalar bilan teng ravishda faoliyat ko‘rsatayotganlaridan, lozim 
bo‘lganda ularning o‘rnilariga ham ishlay olishlaridan qoniqa- 
dilar. K attalar o‘sm irlar bilan do‘stona, uni to ‘la tushungan holda 
va aql bilan rahbarlik qilsalar, bunga o ‘sm irlar ijobiy qaraydilar, 
lekin bu rahbarlik kattaning xohish-istagi ustunligida kechsa, u n ­
day holda ular to‘la qarshilik ko‘rsatadilar. Bu qarshilik ko‘pincha 
salbiy natijalarga, ba’zan depressiya holatini ham yuzaga keltiri- 
shi m umkin. Bu holat ko‘pincha ota-onasi avtoritar m unosabatda 
bo‘luvchi o ‘sm irlarning oilalarida uchraydi. Bunday oilalarda tar- 
biyalanayotgan o‘sm irlar hayotda mustaqil holda harakat qilish-