Янги китоб

partiyali yoki aralash ishlov berish potok chiziqlariga bo’linadi.
7. Uzluksizligi jihatidan potoklar uzlukli va uzluksiz potoklarga bo’linadi.
Uzlukli potok potoklarga tegishli barcha belgilarga ega bo’lsada, ammo ish
joylarining unumdorliklari orasida muvofiqlik mavjud bo’lmaydi, har bir ish
joylari ritmi bilan berilgan potok ritmi orasida katta farq bor. Ish joylarining va
dastgohlarning ishlashi bir tekisda emas va bir qator ish joylarida ishchilarning va
dastgohlarning bekor turishiga sabab bo’ladi.
Shu bilan birgalikda uzlukli potok ishlab chiqarishning potoksiz shakliga
nisbatan bir qator afzalliklarga ega. Ushbu afzalliklar shundan iboratki, ya’ni, birin
ketin ishlab chiqarilayotgan ikki tayyor mahsulot (partiya) orasidagi vaqt keskin
qiskaradi.
Uzluksiz ishlab chiqarish potoki – potokli ishlab chiqarishni tashkil etishning
eng takomillashgan shaklidir. U potokning hamma ko’rsatkichlariga mos keladi va
unda hamma ish joylarining unumdorligi bir-biriga mos keladi. Ish joylarining ritmi
bir-biri bilan va potok ritmi bilan teng. Mehnat predmetlari bir ish joyidan
keyingisiga to’xtovsiz uzatiladi.
8. Ixtisoslashtirish darajasi bo’yicha potok chiziqlari: bir predmetli va ko’p
predmetli potok chiziqlariga bo’linadi.
Bir predmetli potok chiziqlarida bir turdagi bir xil mahsulot ishlab
chiqariladi, ko’p predmetli potok chiziqlarida har xil lekin texnologik jihatdan
o’xshash ko’p turdagi mahsulotlar ishlab chiqiladi.
9. Potok chiziqlarida jihozlarni joylashtirish shakliga qarab to’g’ri chiziqli
potok chiziqlari, yopiq potok chiziqlar, to’rtburchak shaklli potok chiziqlari, П-
shaklli va Г-shaklli potok chiziqlariga bo’linadi.
Uzlukli va uzluksiz potok.
Uzluksiz potok alohida ish joylarining va mashinalarning vaqt bo’yicha
ishining muvofiqlashtirilishi, operatsiyalarning sinxronligi, jihozlar va ishchilar
ishining uzluksizligi, ish joylarida mehnat predmetining to’xtovsiz harakati, ishlab
chiqarishning bir me’yorda bo’lishi bilan xarakterlanadi.

---

113
Uzluksiz potok mashinalari va ishchilari to’la yuklangan maksimal
unumdorlikdan foydalanishadi va tanaffussiz ishlashadi.
Uzluksiz potok uchun quyidagi nisbatlar xarakterli.
Mashina ishi ritmi bilan mehnat predmetlariga ishlov berish
davomiyligining tengligi:
r = t
i.b.
Ishlov berish davomiyligi va operatsiyalar ritmining tengligi:
t
i.b.
= S
 r
S - operatsiyalarda band bo’lgan mashinalar soni.
3. Har bir operatsiyada mehnat predmetlariga ishlov berish o’rtacha
davomiyligining potok bosh mashinalarida bajariladigan operatsiyalarga ishlov
berish o’rtacha davomiyligi tengligi.
Ishlab chiqarish ritmi ishlab chiqarish topshirig’iga, ya’ni r= Z va t=P ga
teng bo’lganligi sababli yuqoridagi nisbatlar quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi.
1. Alohida mashina ishlab chiqarish topshirig’ining uning unumdorligiga
tengligi:
Z
i
= P
i
;
2. Har bir operatsiya bo’yicha alohida mashina, unumdorligining shu
operatsiya bo’yicha ishlab chiqarish topshirig’iga tengligi:
P
i.j.
 S = Z;
3. Bir birlikka keltirilgan har bir operatsiyalar bo’yicha mashinalar
unumdorligining bosh mashina unumdorligiga tengligi.
Bu nisbatlarning to’la bajarilishi faqat ideal tashkil qilingan potoklarda
namoyon bo’lishi mumkin. Haqiqatda esa potok uzlukcizligini tahlil qilishda
quyidagi ko’rsatkichlardan foydalanish mumkin.
1. Potok mashinalari unumdorligining umumiy muvofiqlik koeffitsienti. U
quyidagi formula orqali aniqlanadi:
m
N
К
m
i
op
i
о



1
;
bu yerda:


m
i
op
i
1
– hamma operatsiyalar bo’yicha bir birlikka keltirilgan mashinalar
unumdorligining yig’indisi;
N – ishlab chiqarish dasturi;
m – operatsiyalar soni.
2. Potok operatsiyalari bo’yicha mashinalar unumdorligi muvofiqlik
koeffitsienti. U mashina unumdorligining ishlab chiqarish topshirig’iga bo’lgan
nisbati yoki operatsiyalar bo’yicha bir birlikka keltirilgan mashinalar

---

114
unumdorligining yig’indisining potok ishlab chiqarishga bo’lgan nisbati sifatida
aniqlanadi:
p
i
i
В
U
К

;
yoki
j
i
j
i
Z
U
К
.
.
.

;
bu yerda:
B
p
- potok ishlab chiqarishi.
3. Qo’shni (aralash) operatsiyalar bo’yicha mashinalar unumdorligining
muvofiqlik koeffitsienti. U keyingi operatsiyadagi mashinaning keltirilgan
unumdorligini oldingi operatsiyadagi mashina unumdorligiga bo’lgan nisbati orqali
aniqlanadi:
1


i
i
а
i
U
U
K
;
bu yerda:
U
i-1
– oldingi mashina unumdorligi;
U
i
– keyingi mashina unumdorligi.
4. Har bir operatsiya bo’yicha mashinalar unumdorligining bosh mashina
unumdorligi bilan muvofiqlik koeffitsienti quyidagicha aniqlanadi:
b
op
i
b
o
U
U
К

;
bu yerda:
U
b
- bosh mashina unumdorligi
Agar bu koeffitsientlar miqdoridagi farqlar 3-5% dan ko’p bo’lsa, potoklar
uzluksiz hisoblanadi.
5. Parallellik koeffitsienti. U hamma operatsiyalarda ishni bajarish vaqtini
ayrim operatsiyalarda mehnat buyumlarining to’xtab qolish vaqtlarini qo’shib
operatsiyalar vaqtlariga bo’lish bilan aniqlanadi.
6. Potokning umumiy uzluksizligini aniqlash uchun uning uzluksizlik
koeffitsienti aniqlanadi.
Uzlukli potok
Uzlukli potok ishlab chiqarishning hamma asosiy belgilariga javob beradi.
Lekin mashinalar o’rtasida muvofiqlashtirish bo’lmasligi va operatsiyalarga ishlov
berish davomiyligi bilan ritm o’rtasida farq bo’lishi mumkin. Shuning uchun
uzlukli potokda operatsiyalar oralig’ida mehnat predmetlarining to’planib qolishi
jihozlarning to’xtashi va ularning to’la yuklanmasligi mumkin. Ammo hech
bo’lmaganda bitta mashina to’xtovsiz ishlab to’la unumdorlikda ishlaydi, bu bosh
mashina. Bu potok ishlab chiqarish turi uchun quyidagilar taalluqli:
1. Bir qism mashinalar uchun mashinalar ritmi va mehnat predmetlariga
ishlov berish davomiyligining tengsizligi.
r
i
 t
i
ob

---

115
2. Operatsiyalarning bir qismi uchun mehnat predmetlariga ishlov berish
davomiyligi va operatsiyalar ritmi tengsizligi hamda shu operatsiya ishlab chiqarish
topshirig’i va mashina unumdorligi tengsizligi.
p
i
p
i
U
Z

3. Operatsiyalar bir qismi uchun bir-birlikka keltirilgan mehnat
predmetlariga ishlov berish davomiyligi va ritmi tengsizligi hamda bir-birlikka
keltirilgan mashinalar unumdorligi yig’indisining tengsizligi.
0
i
i
оb
i
R
S
t


Uzlukli potok ikki xil tashkil qilinishi mumkin:
11-chizma. Uzlukli potok turlari
1. Hisoblangan ritmli uzlukli potok.
Bunda har bir mashina taxminan hisoblangan ritmga teng o’z ritmiga mos
holda ishlaydi. Ishlov berish davomiyligi ritmdan kichik bo’lsa operatsiyalar, ishlov
berish tugallangandan keyin mashina to’xtatiladi, mehnat predmetlari to’planadi.
To’xtash vaqti hisoblangan ritm va ishlov berish davomiyligi o’rtasidagi farq
sifatida aniqlanadi. Bunday potokda to’xtashlar ko’p, lekin uzoq bo’lmagan bo’ladi
va to’planishlar ko’p bo’ladi.
2. Tezlashtirilgan ish ritmli uzlukli potok.
Bunday potokda har bir mashina ma’lum hisoblangan vaqt davomida, ya’ni
tezlashtirilgan ritmda to’xtovsiz ishlaydi, so’ng uzoq muddatli tanaffus bo’ladi.
Bunda jihozlar, ish joylari to’xtaydi, ishchilar esa boshqa operatsiyalarga jalb
qilinadi, so’ng yana jarayon takrorlanadi.
Bunda to’planishlar katta bo’ladi. Bunday potok uslubi jihozlar to’xtashi
vaqtini kamaytirmaydi, lekin ko’p stanokli xizmat qilish uslubini qo’llashga imkon
beradi. Buning yana bir kamchiligi katta to’planishga ishlab chiqarish maydoni
zarur.
Bir predmetli potoklar ommaviy ishlab chiqarishga taalluqli. Lekin seriyali
ishlab chiqarishni alohida uchastkalarida qo’llanishi mumkin. Har bir bunday
chiziqqa faqat bir mahsulot ishlab chiqarish yoki faqat bir xom ashyoga ishlov
berish biriktirib qo’yiladi. Ish joylari faqat operatsiyani bajarishga ixtisoslashgan,