Янги таҳрирдаги Конституциянинг фуқаролар учун энг аҳамиятли қоидалари бўйича шарҳлар 1

16. 
Ҳеч ким ўзига ва яқин қариндошларига қарши гувоҳлик 
беришга мажбур эмас (28-модда).
Жиноят иши бўйича шахс ўзига ёки яқин қариндошларига қарши 
гувоҳлик беришга мажбур эмаслиги оддий инсонга нима беради? 
Биринчидан, бу кафолат шахсга нисбатан гумон ёки айблов кўриб 
чиқилаётганда тергов органлари томонидан унга ҳар қандай босим 
ўтказишдан ҳимоялайди, иккинчидан, шахс ўз айбига иқрор бўлишига 
мажбурланиши ҳолатларини олдини олади, учинчидан, жиноий таъқиб 
остидаги шахснинг яқинларидан унга қарши гувоҳлик бериш мажбуран эмас, 
фақат ва фақат ихтиёрий бўлиши кераклигини кафолатлайди.
Шунингдек, Жиноят процессуал кодексининг 116-моддасида шахснинг 
ўз қариндошларига қарши кўрсатма беришдаги эркинлиги белгиланган 
бўлиб, гумон қилинувчининг, айбланувчининг, судланувчининг яқин 
қариндошлари гувоҳ ёки жабрланувчи тариқасида фақат ўзларининг 
розиликлари билан сўроқ қилинишлари мумкин. 
Ушбу қоида суд ва ҳуқуқ-тартибот органлари сўроқ қилишидан олдин 
шахс ўзига ва яқин қариндошларига қарши кўрсатма бермаслик ҳуқуқи 
тўғрисида огоҳлантириши лозимлигини ҳам англатади. Ўз-ўзини 
айбламаслик ҳуқуқи фақатгина жиноятга иқрор бўлишга мажбурлашни 
тақиқлаш билан чекланиб қолмайди. Бу қоида жиноий таъқиб остидаги ҳар 
қандай шахсга ёки унинг яқин қариндошларига руҳий босим, турли 
таҳдидлар ўтказиш, шаъни ва қадр-қимматни камситиш каби бошқа 
ноқонуний усуллар қўлланишини олдини олишга хизмат қилади. 
17. 
Гумон қилинувчи, айбланувчи ёки судланувчи ўзининг 
айбсизлигини исботлаши шарт эмас ва исталган вақтда сукут сақлаш 
ҳуқуқидан фойдаланиши мумкин (28-модда). 
Жиноят ва уни тергови ҳақида сўз борганда одамларимиз орасида 
шундай гап кенг тарқалган “Тергов органларига кунинг тушмасин, тушса 
тамом, қутула олмайсан, тергов нима деса шуни қилишга мажбур 
бўласан”. Энди эса тасаввур қилинг, жиноятда гумонланаётган ёки 

---

11 
айбланаётган шахс терговчига қараб “Айбдор ёки айбсизлигимни исботлашга 
мажбур эмасман, бу сизнинг мажбуриятингиз!” деб турса. Тан олайлик, 
бундай вазиятни тасаввур қилишимиз ҳам қийин. Аслида эса айбсизлик 
презумпцияси ҳар бир шахсга айнан шундай дадил позицияда бўлишни 
кафолатлайди!
Хусусан, айбсизлик презумпциясига биноан, гумон қилинувчи, 
айбланувчи ёки судланувчи ўзининг айбсизлигини исботлаб бериши шарт 
эмас ва исталган вақтда сукут сақлаш ҳуқуқидан фойдаланиши мумкин. 
Одатда, шахсга нисбатан жиноят иши бошланганда у оғир руҳий ҳолатга 
тушади, ўзини йўқотиб қўяди, ана шу пайтда у ўз ҳуқуқларини тўлиқ англай 
олмайди. Айнан шундай руҳий ҳолатда оддий инсон айбдорлигини исботлаш 
унинг эмас, тергов органларининг вазифаси эканлигини тушунмасдан ўзига 
қарши кўрсатмалар бериши, афсуски, ҳаётимизда учрайдиган амалиёт.
Шахс ўзининг айблови исботида иштирок этишга мажбур эмаслиги ва 
исталган вақтда сукут сақлаш ҳуқуқидан фойдаланиши қоидасининг 
конституциявий даражада мустаҳкамланиши тергов органлари томонидан 
мажбурлаш ёки унга ҳар қандай босим ўтказиш каби қонунга хилоф 
ҳаракатлардан шахсни ҳимоя қилади.