«Yangiyo‘l Poligraf Servis» Toshkent – 2013 A. S. Sagdullayev, V. A. Kostetskiy t a r I x qadimgi dunyo
Download 5.4 Kb. Pdf ko'rish
|
|
Milodiy I –II asrlarda Kanishka hukmronligi dav- rida (milodiy 78 –123- yillar) Kushon podVKROLJL Rµ] taraqqiyotining cho‘qqisiga erishadi. Yangi-yangi sha- harlar bunyod etildi, Hindiston, Xitoy va Rim imperiya- si bilan savdo va elchilik munosabatlari yo‘lga qo‘yildi. Hunarmandchilik ham yuksak darajada taraqqiy etgan. Kushon davlati yodgorliklari bo‘lmish Xolcha- yon, Dalvarzintepa, Ayritom, Zartepa, Qoratepa va boshqalarni o‘rganish jarayonida aniqlangan topilma- lar ham buni tasdiqlaydi. Kushon davlati iqtisodiyotining asosini sug‘orma dehqonchilik, savdo-sotiq va hunarmandchilik tashkil qilgan. Kushon davlati davrida suv tegirmoni, chig‘ir tur- laridan keng foydalanildi, yerga ishlov berish qurollari takomillashtirildi. Kushon davlati yozuvi Kushon davlatida yashagan xalqODUQLQJ Rµ]DUR PDdaniy va sav- do-sotiq aloqDODUL WXID\OL 2µUWD 2VL- yoda qadLPJL RURPL\ \R]XYL NHQJ WDUqaladL %X \R]XY *µDUEL\ 2VL\Rda paydo bo‘lib, alifboga asoslangani WXID\OL Rµ]ODshtirish ancha oson bo‘lgan. Chang chalayotgan ayol tasviri Eslab qoling! Kushon davlatiga milodiy I asrda Kud- ]XOD .DG¿] WRPR- nidan asos solingan. Kushon podsholigi tangalari 139 QadLPJL 7HUPL] \Rdgorliklarini o‘rganish natijasi- dD RURPL\ \R]XYL DVRVLdagi kushon-baqtriya alifbosi- dDJL \R]XY QDPXQDODUL WRpilgan. Kushon mamlakatidD \DQD ELU [LO \R]XY ± NXVKRQ VKDNOOL \R]XYL PDYMXd bo‘lgan, bundD KDUÀDU EXUFKDN- li, to‘rtburchak va aylana shaklida bo‘lgan. Kushon podsholigidD \R]XY qadimdan mavjudli- gini Surxko‘tal (Afg‘onistondagi QundX] VKDKUL \Dqini- da) yodgorligidan topilgan yunon alifbosidagi kushon bitiklari ham tasdiqlaydi. Amudaryoning quyi oqimida, Zarafshon va Qash- qadaryo vohalarida oromiy alifbosi asosidagi xo- UD]PL\ YD VRµJµdL\ \R]XYODU KDP NHQJ WDUqalgan edi. keng ko‘lamdagi aloqalaridan guvohlik beradi. Diniy e’tiqod Kushon davlati tashkil topayot- ganda Baqtriya, So‘g‘diyonaning DVRVL\ DKROLVL ]DUdushtiylik dinida edi. Kanishka hukmronligi davrida Hindistonning bir qismi qo‘shib olinib, yaqindan aloqalar o‘rnatilgach, Kushon davlati hududiga kirib kela boshlagan bud- daviylik dLQL ]DUdushtiylik bilan birga milodiy VIII asr- JDFKD 2µUWD 2VL\Rda mavjud bo‘ldi. (VNL 7HUPL] $\ULWRP YD DDOYDU]LQWHpada muhta- sham buddaviylik ibodatxonalari bo‘lgan. Aynan shu yer- dan buddDYL\OLN 2µUWD 2VL\R ERµ\ODE tarqala boshladi. Me’morchilik va san’at Kushonlar davridD KR]LUJL 2µ] bekiston hududida binokorlik va me’morchilik yuksak darajada taraqqiy etgan. DDOYDU]LQWHSD YD (VNL 7HUPL] VLQJDUL shaharlar xom g‘ishtdan qurilgan mustahkam isteh- kom devorlari bilan o‘ralgan edi. Mudofaa devorlari ortida esa hukmdor qarorgohi joylashgan. Shahar- ODUQLQJ Rµ]L hunarmandlar mahallalariga va turar joy PDY]HODULJD DMUDWLOJDQ Ayol kishi bosh tuzilishining haykali. I-II asr Eslab qoling! Xolchayon, Dal- varzintepa, Ayri- tom, Zartepa, Qora- tepa Kushon davlat- ining madaniy yod- gorliklari hisobla- nadi. Chig‘ir – suv chiqa- radigan moslama. 140 Asosiy e’tibor saroylar va ibodatxonalar qurilishiga qaratilgan. Xolchayondagi (Surxon vohasi) Kushon hukmdRUODUL VDUR\L (VNL 7HUPL] QoratepD )D\R]WH- pa) va DDOYDU]LQWHpadagi buddaviylik ibodatxonalari- da o‘sha davr devoriy tasvirlari va haykaltaroshlikning yuksak san’atkorona namunalari saqlanib qolingan. 6KDK]Rdalar, saroy a’yonlari, jangchilar tasviri, Budda haykali va Ayritomda topilgan do‘mbrachi hamda ud cholg‘u asbobini chalayotgan musiqachilar tasvirlari shu- lar jumlasidandir. O‘zingizni sinang! Chig‘ir – ... Kushon yozuvi – ... Buddaviylik – ... Oromiy yozuvi – ... Temir va suyak kandakorligi ham yuqori darajaga erishgan. DDOYDU]LQWHpadDQ ¿O VX\DJLdan yasalgan shaxmat donalari topilgan. Kushon san’atida mahalliy an’analar, Qadimgi Sharq va Qadimgi Yunoniston elli- QLVWLN VDQ¶DWL XVOXEODUL PXYR¿TODVKJDQ Tayanch konspekt mil. avv. 140–130- yillar – yuechjilar bosqini yuechjilar ĺ kushonlar Baqtriyaga joylashuvi DDOYDU]LQWHpa, Ayritom, Xolchayon Kud]XOD .Dd¿] Vima Kad¿] Kanishka \R]XYODU ]DUdushtiylik, buddaviylik Kushon d avlati (mil. I asr . – mil. III asr) o o o o o o o o o Savol va topshiriqlar 1. Yuechjilar Baqtriyaga qachon bostirib keldLODU" 2. Kanishka davrida Kushon podsholigida qandD\ Rµ]JDULVKODU ERµOJDQ" 3. Qaysi podsho davrida hukmdRU QRPL \R]LOJDQ WDQJDODU ]DUE qilina boshlandL" 4. Kushon davlatida hunarmandchilikning qaysi turlari rivojlandL" 5. Kushon podsholigida qaysi dinlar tarqalgan edL" Kushon shahzodasining tasviri Budda boshining tasviri. Dalvarzintepa. II–III asr boshlari Eslab qoling! Chig‘ir – suv chiqa- radigan moslama. 141 44-§. Buyuk Ipak yo‘li Vujudga kelishi va tarmoqlari Milodiy XVI asrga qadar Sharq bilan G‘arb xalqlari o‘rtasidagi tarixiy-madaniy va savdo muno- sabatlari taraqqiyotida qadimgi dunyoda mashhur bo‘lgan Buyuk Ipak yo‘li muhim o‘rin tutgan edi. Bu yo‘l miloddan avvalgi II asrda vujudga kelgan va «Buyuk meridianal yo‘l» deb atalgan. Bu yo‘lga «Ipak yo‘li» degan nom 1877-yildD QHPLV JHRJUD¿ )5L[WJRIHQ WR- monidan berilgan. Buyuk Ipak yo‘li tashkil topmasdDQ DYYDO 2µUWD 2VL\R YD Qadimgi Sharq hududida savdo va madaniy ayirboshlash uchun turli-tuman yo‘llar mavjud bo‘lgan. Eng qadimgi yo‘llardan biri miloddan avvalgi 3–2- mingyillikda vujudga kelgan «La’l yo‘li »dir. U Pomir tog‘laridDQ ERVKODQLE (URQ 2Od 2VL\R YD 0LVU RUqali o‘tgan. Pomirdan olinadigan yarim nodir la’l toshi (lo- juvard) Qadimgi Sharq PDPODNDWODUL ]DUJDUODUL WRPR- nidan yuksak baholangan. Badaxshon la’li ishlatilgan EX\XPODU 0LVU ¿U¶DYQODUL PDqbaralaridan ham topil- gan. Boshqa bir karvon yo‘li Eron Ahamoniylari sulo- lasining yo‘li bo‘lib, «Shoh yo‘li» deb atalgan. U mi- loddan avvalgi VI –IV asrlardD 2µUWD\HU dHQJL]L bo‘yidagi Efes shahrini qadimgi Fors davlati poytaxt- lari – Suza va Persepol bilan bog‘lab turgan. Yana bir yo‘l Eron, Baqtriya orqali So‘g‘diyona, Toshkent vohasi va QR]RJµLVWRQ KXdudidDQ RµWLE 2OWR\JDFKD ERUJDQ Buyuk IpDN \RµOL PLQJ NLORPHWUJDFKD X]XQOLNda bo‘lgan. U Sariq dHQJL] VRKLOLdan boshlanib, Sharqiy 7XUNLVWRQ 2µUWD 2VL\R (URQ 0HVRpotamiya orqali 2µUWD\HU dHQJL]L VRKLOODULJDFKD ERUJDQ %X \RµOda Sian, Dunxuan, Yorkent, Samarqand, Buxoro, Termiz, Marv va boshqa bir qancha qadimiy shaharlar joylashgan. Do‘mbirachi. Ayritom yodgorligidan namuna Tuyadagi chavandoz haykalchasi Eslab qoling! Buyuk Ipak yo‘li Sariq dHQJL] VRKLOL- dDQ 2µUWD\HU dHQJL]L VRKLOLJDFKD FKRµ]LOLE ketgan. Bu yo‘l 12 PLQJ NP X]XQOLNda bo‘lgan. 142 So‘g‘diyonadDQ ;LWR\JD MXQ JD]ODPD JLODP ]HE ]L\QDW EX\XPODUL YD qimmatbaho toshlar olib borilgan; Baqtriyadan tuyalar, Farg‘onadDQ ]RWOL RWODU %Ddax- shondan la’l; HindistondDQ 2µUWD 2VL\R YLOR\DWODULJD ipJD]ODPD YD paxta chigiti ortilgan karvonlar kelgan; Buyuk Ipak yo‘li Sopol idishlar Fil suyagidan ishlangan shaxmat donalari Eslab qoling! Buyuk Ipak yo‘li mil. avv. II asrda vujudga kel- gan. U «Buyuk meridia- nal yo‘l» deb atalgan. Bu yo‘lga «Ipak yo‘li» degan nom 1877-yilda nemis JHRJUD¿ F.Rixtgofen to- monidan berilgan. XitoydDQ JXUXFK NHOWLULOJDQ 2µUWD 2VL\R YLOR\DWODULdan ;LWR\JD X]XP \RQJµRq, anor va boshqa dehqonchilik mahsulotlari tashilgan. O‘zingizni sinang! )5L[WJRIHQ ± ©/D¶O \RµOLª ± «Shoh yo‘li» – ... Buyuk Ipak yo‘li – ... Buyuk Ipak yo‘li Chjan Syan WDYVL¿da Miloddan avvalgi 138-yili Xitoy imperatori U-Di elchi Chjan Syan- ni ko‘chmanchi xunn qabila- lariga qarshi kurashda ittifoqchi va hamkorlar topish uchun jo‘natadi. Xunnlar Xitoy- ning shimoliy tumanlarini talon-taroj qilar edilar. Elchi xunnlar qo‘liga asir tushadi va o‘n yilcha hibsda yota- di. U asirlikdan qRFKLE 0DUND]L\ 7\DQ6KDQ dovon- lari orqali Issiqko‘lga chiqadi. Norin daryosi bo‘ylab Farg‘ona vodiysiga keladi. Bu yerdD Rµ]L XFKXQ YRdiy- dagi shaharlarni kashf qiladi. Bu shaharlar Farg‘ona davlatiga qarashli ekanligini bilib oladi. Tabiiyki, elchi Rim Edessa Dunxuan Chayan Pataliputra Baqtra Persepol Salavkiya Arabiston 0HP¿V 143 Xitoyning xunnlarga qarshi kurashida Farg‘ona hukm- doridan yordam so‘raydi. Lekin Farg‘ona hukmdori faqat savdo-sotiq aloqalarini o‘rnatish istagini bildira- di. Chjan Syan janub sari sayohatini davom ettiradi. 2OR\ YRdiysidan o‘tib, yana xunnlar qo‘liga tushib qoladi va bir yildan keyin vataniga qaytadi. Elchi Xi- toy impHUDWRULJD NRµUJDQELOJDQODULQL VRµ]ODE EHUDdi. U Xitoyga Farg‘ona otlaridan birini va beda urug‘idan olib kelgan edi. Bu otni xitoyliklar «samoviy» deb ata- ganlar. Imperator U-DL Rµ] VDUR\L \Dqinida beda ek- tiradi. Keyinchalik u Xitoyning butun shimoli bo‘ylab ekiladigan bo‘ladL ;LWR\OLNODU DQRU X]XP ERdring va yong‘oq ekishni ham yo‘lga qo‘yadilar. Chjan Syan yurgan yo‘l bo‘ylab miloddan avvalgi II–I asrlardD ;LWR\ PDPODNDWLQL 0DUND]L\ YD *µDUEL\ 2VL\R ELODQ ERJµORYFKL MDKRQ DKDPL\DWLJD HJD %X\XN Ipak yo‘li deb ataluvchi karvon yo‘li o‘tadigan bo‘ldi. Farg‘ona vodiysida Ipak yo‘li ikki tarmoqqa bo‘lingan. Birinchisi O‘zgandan Axsi shahri, Qamchiq dovoni orqDOL \R]da) Eloq vohasi va Toshkentga kelgan. Ik- kinchisi janubiy tarmoq ERµOLE 2µ]JDQdDQ 2µVK Quva, Marg‘ilon, Qo‘qon orqali Xo‘jand, Samarqand, Bu- xoro orqali o‘tgan. Buyuk Ipak yo‘lining ahamiyati Buyuk Ipak yo‘lining tarixi Sharq va G‘arb xalqlarining keng miqyosdagi madaniy alo- qalari va savdo ayirboshlashi tarixidLU %X WDUL[ Rµ]DUR hamkorlik va madaniyatlar boyitilishi tarixi bo‘lib, tinch- lik va taraqqL\RW DVRVLQL WDVKNLO HWJDQ 0DPODNDWLPL] hududi bu yo‘lning chorrahasida joylashgan. 2µUWD 2VL\R [DOqlari Buyuk Ipak yo‘li tufayli Sharq va G‘arb mamlakatlari iqtisodiyoti va madaniyati bi- lan oshno bo‘lganlar. G‘arb mamlakatlari xalqlari esa 2µUWD 2VL\R [DOqlarining yuqori darajada rivojlangan madDQL\DWLQL Rµ]ODUL XFKXQ NDVKI qildLODU 2µUWD 2VL\R aholisi Xitoy shoyisini qadrlasa, XitoydD 2µUWD 2VL\R Cho‘ldagi qum tepaliklar Buyuk Ipak yo‘li bo‘ylab Eslab qoling! ɋKMDQ 6\DQQLQJ yurgan yo‘li Buyuk Ipak yo‘liga asos bo‘ldi. 144 JLODPODUL MXQ JD]ODPDODUL KXQDUdmandchilik buyum- lariga talab katta bo‘lgan. Buyuk Ipak yo‘li Sharq va G‘arb mamlakatlari xalqODULQL Rµ]DUR PDdaniy aloqalaridan bahramand bo‘lish imkonini berdi. 2µUWD 2VL\R EX \RµOQLQJ DVRVL\ \RµQDOLVKODUL NHVLE o‘tadLJDQ PDUND]Lda joylashgan. Bu yerga turli mam- lakatlardan savdogarlar, hunarmandlar, olimlar va musiqachilar tashrif buyurar edilar. Buyuk IpDN \RµOL VKDURIDWL ELODQ 2µUWD 2VL\R [DOqlari G‘arb va Sharqning iqtisodiy va madaniy yutuqlari bi- lan tanishdilar. 1877 – F. Rixtgofen 12 ming km. ;LWR\ 2µUWD 2VL\R (URQ 0HVRpRWDPL\D 2Od 2VL\R Sian – Dunxuan – Yorkend – Samarqand – Buxoro – Marv yo‘nalishlar Rµ]DUR DORqalar: madaniy va savdo Buyuk I p ak yo‘li (mil. avv . II asr - XVI asr) Tayanch konspekt o Marv ĺ Bag‘dod ĺ Damashq Samarqand ĺ 7HUPL] ĺ Balx ĺ Hindiston o o o o o Savol va topshiriqlar 1. Jahonning ko‘plab mamlakatlarini bog‘lab turuvchi karvon yo‘llari tarmog‘ini birinchi bo‘lib kim «Ipak yo‘li» deb atadL" 2. Buyuk IpDN \RµOLQLQJ X]XQOLJL qDQFKD" 2µ]EHNLVWRQQLQJ qaysi shaharlari Buyuk Ipak yo‘lida joylash- gan edL" 5. Savdogarlar Buyuk Ipak yo‘li bo‘ylab qaysi mamlakatlardan QLPDODUQL NHOWLULVKJDQ" 6. Buyuk Ipak yo‘li jahon mamlakatlari va ayniqVD 2µUWD 2VL\R tarixida qandD\ DKDPL\DW NDVE HWJDQ" Eslab qoling! Buyuk Ipak yo‘li Sharq va G‘arb mam- lakatlari xalqlari- QL Rµ]DUR PDdaniy aloqalaridan bahra- mand bo‘lish imkoni- ni berdi. Ipak qurti pillasi 145 45-§. Italiya va uning aholisi Tabiiy sharoiti va qadimgi aholisi Apennin yarimorolida iqlim iliq bo‘lib, yil bo‘yi o‘rtacha yomg‘ir yog‘ar edi. Yarimorolni to‘liq egallagan Italiya ]DPLQLda qurg‘oqchilik ham, qattiq sovuq ham bo‘lmasdi. Yegulik mahsulotlar mo‘l-ko‘lligi va tuproq unumdorligi tufayli ko‘p asrlar da- vomida qadimgi Ita- liya aholisining asosiy mashg‘uloti dehqon- chilik va chorvachilik bo‘lgan. QadLP ]DPRQ- lardan boshlab Apennin yarimorolida turli xil qa- bilalar yashagan. Liqur- lar Italiyaning qadimgi qabilalaridan biri bo‘lib, chorvachilik bilan shug‘ullanganlar. ©,WDOL\Dª VRµ]LQLQJ Rµ]L HVD \XQRQFKDdan «buzoq- chalar o‘lkasiª WDU]Lda tarjima qilinadi. Mil. avv. VIII- VI asrlarda Italiya sohillarida koloniyalarga asos sol- gan yunonlar bu mamlakatda sigirlarni o‘tlatish uchun ajoyib o‘tloqlarni topganlar. Apennin yarimorolidagi eng katta daryo Po daryo- sidir. Yarimorolning qabilalari italiklar deb nomlangan. Ular orasida lotinlar, samniylar va sabinlar ko‘pchilikni tashkil etib, mil. avv. I-mingyilikning boshlaridan Italiyaning turli tumanlarida joylashganlar. Italiyaning shimoli-g‘arbiy qismida etrusklar yashagan. Ularning BO‘LIM V QADIMGI RIM Rimliklarning qadimiy manzilgohi Eslab qoling! Yarimorolning qabi- lalari italiklar deb nom- langan. Ular orasida lotinlar, samniylar va sabinlar ko‘pchilikni tashkil etgan. 10 – Tarix, 6-sinf. Qadimgi Italiya RIM PL]D Neapol Messana 6LUDNX]D Sitsiliya o. 2µUWD\HU dHQJL]L Sardiniya o. A pennin Y a. A driatika dHQJL]L Korsika o. 146 asosiy mashg‘uloti dehqonchilik bo‘lgan. Mil. avv. VIII asrda etrusklar Italiyada 12 ta shahar-dDYODW WX]L- shadi. Mil. avv. VII asrda ular Sharq mamlakatlari bi- lan erkin savdo-sotiq qilish uchun yunon koloniyalari bilan kurash boshladilar. Afrikaning shimoliy sohi- lida joylashgan Finikiya koloniyasi Karfagen shahar- davlati ham ularga qo‘shildi. Avvaliga karfagenliklar va etrusklar g‘alaba qR]RQLVKdi, ammo ko‘p o‘tmay yunon qo‘shini ularni quruqlik va dHQJL]da tor-mor qil- di. Shunday qLOLE HWUXVN VLYLOL]DWVL\DVL ]DYROJD \X] WXW- gan. Etrrusklar madaniyati Rim madaniyatining rivo- jiga katta ta’sir ko‘rsatgan. O‘zingizni sinang! Italiklar – ... Etrusklar – ... ©,WDOL\DªQLQJ PD¶QRVL ± Rimga asos solinishi Rim shahri Tibr daryosi bo‘yidagi deh- qRQFKLOLN PDQ]LOJRKODULdan boshlan- gan. Tibr bo‘ylab joylashgan kichik PDQ]LOJRKODU ELUODVKLE NDWWD VKDKDUJD D\ODQdi. Rim yettita tepalikdD MR\ODVKJDQ 7LEU WRVKJDQ NH]ODUda te- paliklar o‘rtasidagi vodiy odam o‘tolmaydigan botqo- qlikka aylanib qolar edi. Shahar joylashishi harbiy nuqWDL QD]DUdan juda ham qulay bo‘lgan. Daryo va botqoqlik lotinlarni qo‘shni qabilalar hujumlaridan hi- moya qilar edi. Rivoyatga qaraganda, miloddan avvalgi 753- yil- da Rim shahriga aka-uka Romul va Rem tomonidan asos solingan. Dunyoga kelganlaridan so‘ng chaqa- loqlarni savatga solib, Tibr daryosi bo‘yiga tashlab ketadilar. Daryo bo‘yidD XODUQL 2QD ERµUL WRpib olib, HPL]Ddi va boqadi. Keyin aka-ukalarni bir cho‘pon topib olib tarbiyalaydi. Voyaga yetganlarida esa ular Rem va Romulni topib olgan Ona bo‘ri tasviri Qadimgi Rim aholisi. Pompeya shahridagi devorga ishlangan tasvir Eslab qoling! Mil. avv. 753- yil Rimga asos solin- gan sana deb qabul qilingan. 147 Tibr bo‘yida shahar barpo etishga ahd qilishadi. Aka- ukalar janjallashib qROLE 5RPXO Rµ] LQLVLQL RµOdirib qo‘yadL VKDKDUJD HVD Rµ] QRPLQL EHUDdi. Bugungi kunda, afsonada aytilganidHN HJL]DNODUQL HPL]JDQ 2QD ERµUL 5LPQLQJ WLPVROL KLVREODQDdi. Miloddan avvalgi VI asrda Rim katta shaharga aylanadi. Kapitoliy tepaligida dushmanlardan himoya- lanish uchun qal’a bunyod etiladi. Qadimgi Rimda boshqaruv ,OJDUL ULPOLNODU Rµ] KXNPdorlarini saylashardi. Hukmdorlar ham har- biy boshliq, ham sudya, ham ko- hin bo‘lishgan. Miloddan avvalgi 509-yilga qadar shu taxlit davom etdi. Laqabi Mag‘rur Tarkviniy degan kishi mamlakatga saylab qo‘yilgan hukmdorni o‘ldirib, hokimiyatni egallab oldi. Bundan dDUJµD]DE ERµOJDQ aholi qRµ]JµRORQ NRµWDULE 7DUNYLQL\QL VKDKDUdan haydab yubordi. Shahar ahli butun hokimiyat bir ki- shi qo‘lida jamlanishiga yo‘l qo‘ymaydigan boshqaruv shakliga o‘tishga qaror qilishadi. Podsho hokimiyati- ning ag‘darilishi Rim respublikasi asosini yaratdi. Tayanch konspekt Apennin yarimoroli ,WDOL\D ± ©EX]Rqchalar o‘lkasi» lotinlar, samniylar, sabinlar, etrusklar mil. avv. VIII asr – 12 shahar-davlat ittifoqi mil. avv. 753- yil – Tibr daryosi bo‘yida Rim shahriga asos solinishi o o o o o Savol va topshiriqlar 1. Xaritadan Italiya hududLQL NRµUVDWLQJ YD XQLQJ JHRJUD¿N [X- VXVL\DWODULQL VRµ]ODE EHULQJ 2. Italiyaning aholisi qandD\ DWDOJDQ" ©,WDOL\Dª VRµ]L qay tariqa vujudJD NHOJDQ" %X VRµ] qanday ma’noni anglatadL" 1LPD XFKXQ 2QD ERµUL 5LPQLQJ WLPVROL KLVREODQDdL" 5. Qadimgi Rimda boshqaruv qD\ WDU]dD DPDOJD RVKLULOJDQ" Tarkviniyning shahardan quvg‘in qilinishi Eslab qoling! Mag‘rur Tarkviniy quvg‘in qilingani- dan keyin, mil. avv. 509-yilda Rim respublika deb e’lon qilindi. Rim ibodatxonasi. Tiklangan 148 46-§. Rim respublikasi Respublikani boshqarish Rim hukmdorlari muhim masala- larni muhokama qilish uchun Xalq majlisini chaqirganlar. Xalq majlisi urush e’lon qLODU VXOK WX]DU qonunlarni tasdiqlar va be- kor qilar, barcha muhim mansabdor shaxslarni tayin- lar edi. Bu majlisning qarorini Senat tasdiqlagan, lotinchadan tarjima qilingandD ©VHQDWª VRµ]L ©oqso- qollar kengashi» degan ma’noni anglatadi. Rimning tub aholisi patritsiylar, Rimga ko‘chib kelgan odam- lar va ularning avlodlari plebeylar deb atalgan. Rim boshqaruvida faqat patritsiylar ishtirok eta olar edi. Mil. avv. VI asr oxiridan Rim davlati respublika deb yuritila boshlangan. Lotinchadan tarjima qilganda «respXEOLNDª VRµ]L «xalq ishi, umumiy ish» degan ma’nolarni anglatadi («res» – ish, «publika» – xalq). Xalq majlisi patritsiy- lardan ikki kishini bir yil muddatga hokim qilib sayla- gan. Ular konsullar deb atalgan. DDYODWJD [L]PDW qLOLVK HYD]LJD KDq to‘lanmagan- ligi sababli qashshoq kishi konsul bo‘la olmasdi. Say- lovlarni tashkillashtirish uchun katta pul talab etilardi. Badavlat quldRUODU WXUOL \RµOODU ELODQ VD\ORYFKLODUQL Rµ] WDUD¿JD RJµdirib, bepul tushlik uyushtirishgan, sovg‘a- salom tarqatishgan va shunga o‘xshash ishlarni amal- ga oshirishgan. 6D\ORY NXQL NRQVXOOLNND Rµ] QRP]Rdini qo‘ygan badavlat quldorlar «kandida» deb ataluvchi oq-harir OLERV NL\LE ROLVKJDQ +R]LUJL ©NDQdidat», ya’ni qan- daydLU ODYR]LPQL HJDOODVKJD KDUDNDW qLOXYFKL QRP]Rd VKD[V PD¶QRVLQL EHUXYFKL VRµ] KDP ©NDQdida»dan ke- lib chiqqDQ 2q UDQJ QRP]Rdning vijdoni ham uning libosidek beg‘ubor va pRNL]D HNDQOLJLQL ELOdirgan. Lotinchadan tarji- ma qilinganda «se- nat» VRµ]L ©Rqsoqol- lar kengashi» degan ma’noni anglatadi. Eslab qoling! Mil. avv. VI asr- ning oxiridan bosh- lab Rim davlati res- publika deb atala boshlangan. Eslab qoling! Rimning markaziy qismi 149 O‘zingizni sinang! Senat – ... Plebeylar – ... Patritsiylar – ... Respublika – ... Senat mamlakatda katta hokimiyatga ega bo‘lgan. Birorta ham qonun Senatda muhokama etilmasdan turib, Xalq majlisi tomonidan qabul qilinmas edi. Asosiy mansabdor shaxslar – konsullar esa bevosita davlatni boshqarar edilar. Qadimda eng tajribali va hurmatli kishilar Senatda o‘rin egallagan bo‘lsa, vaqt RµWLVKL ELODQ NRQVXOODU KHFK ELU VD\ORYVL] 6HQDWda o‘rin egallab oladigan va uning umrbod D¶]RVLJD ± sena- torga aylanadigan mavqega erishdilar. Urush bosh- langan taqdirda yoki xalq qRµ]JµRORQL URµ\ EHUJDQda diktator va uning o‘rinbosari – otliq qo‘shinlar boshlig‘i etib tayinlanar edi. Diktator cheklanmagan hokimiyat- ga ega bo‘lgan. Ammo u hokimiyatda olti oydan ko‘p tura olmas edi. Download 5.4 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|