Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu
Download 3.88 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- *Kroton, İtaliyanın Güneyində şəhər olmuşdur, Pifaqor burada özünün fəlsəfə okulunu yaratmış, çoxsaylı ardıcılları ilə birgə, ayrıca bir topluq-icma qurmuşdur.
- Rus dilindən çevirəni: Araz Gündüz
- Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net
- S.Arran
- Tərcümə edəni: Sima Ənnağı
- "Paul Heyze: Yanlış ideyanın klassiki" Esse
|
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 392
Xalqın hansı qanacağın yiyəsi olduğunu bilmək istəyirsənsə, ilk öncə onun dilini öyrən.
Öz istəklərinin ölçüsünü, düşüncələrinin çəkisini, sözlərinin sayını bil. Özünün ağası ol: özünə böyüklük elə, özünə yaxşı buyuruqlar ver, onda sən özünü çox varlı da, böyük görəvli də saya bilərsən.
Yurdunun böyüklüyünü anlamaq üçün onun haradan başladığını ansan yaxşıdır: Yurdun– sənin Ata Ocağından başlayır.
Heyvanları öldürməkdən çəkinin. Onların qanını tökməkdən insanlar elə quduzlaşdılar, sonra da biri-birini öldürməyə başladılar.
Ölümdən qorxma: bu ancaq yaşadığın evi dəyişməkdir, yerin üstündən altına köçməkdir. Xanımı ilə yola getməyən adamı özünə arxadaş eləmə.
Gənclər! Öz istəklərinizi yerinə yetirməzdən öncə, onların nəyə yaradığını düşünüb daşının.
Krotonlular! Şəhərinizin yan-yörəsini uca hasarlarla bərkitməkdənsə, onu yaxşı yasalarla bərkidin.
Öz ömrünü elə yaşamağa çalış, ötən hər günün sonunda deyə biləsən: ―Mən bu günü yaşadım‖.
Öz dövlətçiliyini sevən xalq! Çalış, yaşadığın toplumda: yerinə yetirilməyən buyuruqlara, bacarıqsız dövlət başçısına, gen-bol bəzənmiş yemək masasına yer olmasın. Bu üç yaramazlıq, toplumu da, ocaqlarınızı da yoxluğa sürükləyəcəkdir.
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 393
Ey gənclik! Öyrəncəliyə qarşı dayanmağı bacar: öyrəncəlik elə güclü yaramazlıqdır, o adamları qul olmağa belə alışdıra bilir.
Ağgünlülük ardınca qaçma: o eyzən sənin yanındadır. Ona görə də çalış, gününün çoxunu öz evində keçirəsən.
Bütün görəcəyin işləri öncə vicdanına, sonra da arxadaşlarına genəş. Krotonlular! Sizdən soruşsalar: ―Tanrılardan qabaq nə olub?‖–deyərsiniz: ―Qorxu ilə umunclar‖.
Krotonlular! İstərsiniz özünüzə yarımtanrılar düzəldin, ancaq yarımyasalar düzəltməkdən çəkinin.
Dilsiz-ağızsız heyvanların bizm işlərimizdən baş açmadığını düşünməyin. Ah, onlar birdən danışa bilsəydilər, bizim üzümüzə, nələr, nələr deyərdilər!
Ruhunu düşünməyə alışdır, çox keçmədən onun da qartal kimi qanadları olacaq. *Kroton, İtaliyanın Güneyində şəhər olmuşdur, Pifaqor burada özünün fəlsəfə okulunu yaratmış, çoxsaylı ardıcılları ilə birgə, ayrıca bir topluq-icma qurmuşdur.
Полиграфиздат, Москва-2011 г. Rus dilindən çevirəni: Araz Gündüz
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 394
―Lolita‖ - bu, elə Vladimir Nabokov deməkdir ...
Həyatı Vladimir Nabokov 1899-cu ildə Sankt-Peterburqda aristokrat ailəsində dünyaya göz açıb. Atası Dmitri Nabokov liberal bir siyasət adamı, vəkil və jurnalistlik fəaliyyəti ilə məşğul idi. Bu ailə ingilis mədəniyyətinin heyranı idi. Məhz buna görə balaca Vladimir ingilis dilini çox erkən öyrənmiş, hətta beş yaşında fransızca danışa bilirdi. Nabokov ilk təhsilini Piterin ən qabaqcıl məktəbi sayılan Tenişevdə alıb. 16 yaşındaykən Vladimirə əmisindən miras olaraq geniş bir ərazi qalır. Lakin tezliklə inqilab Rusiyanı bürüdüyündən mirasdan istifadə ona qismət olmur. Atası inqilab düşməni olaraq, qısamüddətli həbsdə yatmalı olur. Daha sonra onlar ailəvi olaraq Almaniyaya köşürlər. Vladimir isə təhsilini davam etdirmək üçün İngiltərənin Kembric kollecinə yollanır. 1922-ci ildə atası bir anarxist millətçi tərəfindən Berlində öldürüldüyündən, gələcək yazıçı Almaniyaya qayıdır. On beş il müddətində o, burada tərcüməçilik və pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olur. Bolşevik inqilabından qaçmış rus ziyalıları onun əsas mühitini təşkil edirdi və elə Nabokov yazıçı kimi onların əhatəsində məşhurlaşmağa başlayır. İlk yaradıcılığında daha çox ruhsal həyatın yaşantılarına aludə olan yazıçı tədricən cəmiyyət həyatını öz mövzusuna çevirir. Lakin ədəbiyyat meydanında o, ilk olaraq Henrix Heynenin əsərlərini mükəmməl surətdə ingilis dilinə çevirməklə şöhrət qazanır. Daha sonra şöhrət sırası onun müəllifi olduğu ―Ərməğan‖, ―Lolita‖, ―Çağrı‖ və sairə romanlarına gəlir. Hitler Nabokovun atasını öldürən anarxist qatili həbsdən buraxdıqdan sonra, yazıçı 1937-ci ildə Parisə köçməyi qərara alır. Burada məşhur irland romançısı Ceyms Coysla tanış olur. Bəstəkar Paxmaninovun maddi və mənəvi köməyi ilə 3 il sonra ABŞ-a gedə bilir. Burada o, ali təhsil ocaqlarında dünya ədəbiyyatından maraqlı mühazirələr oxuyur. Yazıçı 1977-ci ildə ABŞ-ın Lozanna ştatında vəfat edir. Yazıçı üslubu Bir nəşriyyat işçisi metaforalardan ibarət, cəmiyyət həyatından uzaq əsərlər yazmaqdan imtinasının səbəbini soruşanda, Nabokov belə cavab vermişdi: ―Cəmiyyət və oxucu qoyun deyil ki, onu yalançı oyunlarla aldadasan‖. 1923-40-cı illər arasında onun yazdığı roman və hekayələr rus dilində olmağına rəğmən xaricdə yaşayan ruslar arasında müvəffəqiyyət qazanmışdı. ―Lujinin müdafiəsi‖ (1929-30), ―Vergi‖ (1937), ―Qətlə dəvət‖ (antiutopiya; 1935-36) və digər əsərlərində istedad sahibi ilə saxtakar, xırdaçı, alçaq meşşan dünyası arasında mənəvi ziddiyyətlər əks olunur. Amma Nabokov məhdud sosial çərçivədə qalmır, müxtəlif dünyalar arasındakı ziddiyyətlərin metafizik qatlarına gedib çıxır. Bir-birinə qarşı duran bu dünyalar gerçək dünya və yazıçı aləmi, Berlin və Rusiya haqqındakı xatirələr, adi adamlar və şahmat adamlarının dünyasıdır. Bu dünyaların birindən digərinə sərbəst keçid yazıçının əsərlərinə məxsus modernist bir cəhət kimi meydana çıxır. Yenilik və azadlıq hissi Nabokovun əsərlərinə parlaq dil-üslub özəllikləri verir. Bunun hesabına o, öz stilini təkmilləşdirir. Hamıya tanış və məşhur əsər Nabokovun məşhur ―Lolita‖ (1955) bestselleri erotika, sevgi prozası və sosial-tənqidi didaktikanın birləşməsi təcrübəsi kimi meydana çıxıb. Əsər zərif estetizm və fəlsəfi dərinliklə şərtlənir. Romanda qoyulan əsas problemlərdən biri sevgini darmadağın eləyən eqoizm mövzusudur. Roman azyaşlı qıza qarşı xəstə bir ehtiras duyan avropalı ziyalının “Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 395
dilindən danışılır və bu, onun intellektual fonunu müyyənləşdirir. Dünyaşöhrətli türk yazıçısı, Nobel mükafarçısı ORXAN PAMUK ―Lolita‖ haqqında belə yazır: ―Nabokovun Berlin dönemi romanlarından olan ―Lolita‖ bir araşdırmanın nətisəsi olan ―zalimanə bir şah əsərdir‖; bu əsər oxucunu ən ―fotoroman‖ bir durumdan, ―insanlıq komediyası‖ deyilən bir şeyin qaranlıq uçurumlarına yuvarlayır. Nabokov nəyi anladacağını başdan söylər ve necə anlatdığına baxmamızı istər. Duyacağımız heyranlığı başdan bilən bir insanın bütün şeytanlığıyla‖. Ümumiyyətlə, ―Lolita‖ Nabokova o qədər uğur qazandırıb ki, yazıçını xatırlayan hər kəs mütləq bu əsərdən bəhs edir. Oyun Nabokov ―Lujinin müdafiəsi‖ əsərində reallığın qeyri-reallıqla çulğalaşdığı bir dünya yaradır və oxucunu romanın bədii məkanına salır. Bu elə məkandır ki, oxucu onun illüzyorluğunu, qəhrəmanlar və onların həyatının şəffaflığını dərhal hiss edir. Buna ən bariz nümunə kimi şahmatçı Lujini göstərmək olar. Maraqlıdır ki, yazıçı qəhrəmanı bütün mətn boyu sadəcə familiyası ilə adlandırır. Hətta arvadı belə ona familiyasi ilə müraciət edir. Və yalnız romanın sonunda, özünü pəncərədən atanda adamlar onu adı ilə çağırıb qışqırmağa başlayırlar: ―Aleksandr İvanoviç! Aleksandr İvanoviç!‖ Lujin uşaqlıqdan mənəvi cəhətdən tənhadır. O, meylini şahmata salır və məşhur şahmatçı olur. Arvadı da onu sevmir, sadəcə olaraq, özünü belə maraqlı sənətə həsr etmiş adamla birlikdə yaşamaq onun üçün maraqlıdır. O, ərinə xəstəyə baxan kimi baxır və mərhəmət duyur. Əsərin kuliminasiyası Lujinin italyan şahmatçısı Turatiyə uduzub meşəyə qaçmaq istədiyi səhnələrdir. O, hamıya düşmən, həyata şahmat kimi baxır. Və bu oyundan çıxış yolu tapa bilmir. Əsər qallüsinasiya içində qalan qəhrəmanın intiharı ilə başa çatır. Əsərin məğzini bir cümləylə belə yekunlaşdırmaq olar. Şahmat insanı xilas edə bilmir. İnsan dünyadan və insanlardan xilas yolunu oyunda görür, amma xilas mümkünsüzdür. Və yeganə çıxış yolu ölümdür. Nostalji ―Yaddaş, danış‖ (1966) memuarında toplanmış hekayələr isə nostalji motivləriylə bağlı lirika nümunələridir. Bu hekayələrin qeyri-adi lirik gücü var. Kiçik miniatürlərdə yaradıcılığın böyük problemləri qoyulub: o biri dünya və onun fani aləmin ötəri, keçici, efemer problemləriylə çulğalaşması məsələsi. Bu mövzuya həsr olunan ən yaxşı əsərlər aşağıdakılardır: ―Şorbanın qayıtması‖, ―Fialtedə bahar‖, ―Milad‖, ―Bulud, göı, qüllə‖, ―Terra İnkoqnita‖. Nabokov nəsrinin əsas xüsusiyyəti realist və modernist elementlərin çulğalaşmasıdır. Modernist elementlər sırasına dil-üslub oyunları, hər şeyi özündə ehtiva edən parodiyalılığı, ötəri qallüsinasiyaları aid etmək olar. Prinsipial, qətiyyətli bir fərdiyyətçi olan Nabokov kütləvi psixologiya və qlobal ideyanın hər hansı formasına qarşı ironik mövqedən çıxış edir. Bu ironiyanı yazıçının marksizm və freydimzə münasibətində daha qabarıq görmək mümkündür. Kodlaşdırılmış, üstündə baş sındırılması tələb olunan sitatlar və reminissensiyalar da Nabokovun bədii nəsr üslubunun özünəməxsus cəhətlərindəndir. Nabokov özü və texnikası haqqında danışır. - Mənim yaradıcılığımda əhvali-ruhiyyə ön planda durur. Kefim var, yazıram, yoxdur, yazmıram. Romanlarımın ideyası gözlənilmədən doğulur. Bir dəqiqənin içində. Qələmi alıram əlimə, hər şey başlayır vərəqə axmağa. Roman əvvəlcə beynimdə yazılır, qalır texniki prosesi yerinə yetirib, onu vərəqə köçürmək. Zənnimcə, yazıçı qəhrəmanını addımbaaddım izləyib
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 396
özünü onun vəziyyətinə gətirirsə, uduzur. Qəhrəmanı rahat buraxmaq lazımdır. Qoy öz bildiyini eləsin. Elə yazıçılar var ki, bu işə sənət kimi baxırlar, hər gün əyləşib 5-10 vərəq yazmağı borc bilirlər özlərinə. Məsələn, mən bəzən 12 saat oturub yazıram, bəzən də aylarla yazdıqlarımı düzəldirəm. Bir az tənbəlliyim də var. Amma bu düzəliş məsələsi ki, var, o işdə qoçağam. Lujin obrazını yaratmaq üçün aylarla şahmatla məşğul olmuşam. Şahmat üzrə dünya çempionu Alyoxin mənə deyirdi ki, sən şahmatçı Tartakoveri yaradırsan. Açığı, heç bilmirəm kimdi bu adam. Yazmaq mənim üçün əzabverici bir işdir. Amma bu iş olmasa, mənim həyatımda Kembricdə öyrəndiyim zoologiya elmindən, roman dillərindən, tennisdən, boks və futboldan savayı heç nə qalmaz. Özünü tərifləmək olmasın, bir vaxtlar əla qapıçı olmuşam. Deyirlər, mən alman yazıçılarından təsirlənmişəm. Bunlara başa sala bilmirəm ki, mən almanca çox bərbad yazır və oxuyuram. Desəydilər ki, fransızlardan təsirlənmişəm, bəlkə də bu bir az inandırıcı səslənərdi: gizlətməyəcəm, Flober və Prust mənim üçün əvəzolunmaz şəxslərdir. Qəribə orasındadır ki, Rusiyada olanda Qərb ədəbiyyatının təsirini daha çox hiss edirdim, nəinki burda. Burdasa əksinə, Qoqolun, Çexovun təsirindəymişəm kimi hiss edirəm özümü. Deyəsən, insan iztirab içində vurnuxarkən onun həyatı daha mənalı və maraqlı olur. Sakit yaşasa, kimin nəyinə gərək o neynir? Əgər birisi həyatla əməlli-başlı ölüm-dirim mübarizəsinə qalxıbsa, onun bütün \"həyat əzaları\" görünür. İnsanın təbiəti belədir. Həmişə iztirablarda maraqlı və cəlbedici nəsə olur. Nabokovla daha bir görüş olacaq Vladimir Nabokovun yarımçıq qalmış \"Lauranın əsli\" əsəri özünün qadağasına baxmayaraq, oğlunun qərarına əsasən işıq üzü görəcək. Dmitri Nabokov 2008-ci ildə bu qərarı qəbul edib. Kitabın nəşri hüququ \"Knopf\" nəşriyyatındadır. Bununla yanaşı, \"Playboy\" dərgisinin redaktoru Emi Qreys Loyd \"Lauranın əsli\"nin bir hissəsinin kitab işıq üzü görənə qədər jurnalda nəşrinə icazə ala bilib. Əsərin əlyazması ilə cəmi bir neçə nəfər ədəbiyyatşünas tanış idi. Nabokovun sonuncu əsəri ətrafında son illər saysız söz- söhbətlər gedirdi. Nəhayət, bu ilin sonuna kimi kitab oxucuların mühakiməsinə veriləcək. Rusiyada \"Lauranın əsli\" ingilis versiyası ilə bir vaxtda çıxacaq. Lakin layiqli tərcüməçi hələ ki tapılmayıb. Bu işlə D.Nabokovun özü məşğul olur. Deməli, unudulmaz yazıçının daha bir əsərini oxumaq imkanı qazanacağıq. Əsər yarımçıq olsa da, Nabokovu tanıyan oxucu məcazi mənada desək, əsərinin sonluğunu özü yazmalı olacaq. Və bu o deməkdir ki, bizlər hamımız yazıçının mətnində birləşəcəyik. Oxucularımızı azacıq da olsa, Nabokovla tanış etmək istədik. Baxmayaraq ki, bu yazıçının dünya şöhrəti var, bir də onun əsərlərinin tərcüməsi dağınıq və ya yox dərəcəsindədir. Fikrimcə, öz həyatı və yaradıcılığı ilə 20-ci əsrin ilk onilliklərini, prosesləri, hadisələri yaşadan yazıçının dilimizdə oxunmasına ehtiyac var.
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 397
Herman Hesse Tanınmamış yazarlar (sorğuya cavab)
ustasıdır. 1946-cı ildə Nobel mükafatını alıb. “Noye sürher saytunq” isveçrə qəzeti “Aramızdakı tanınmamış yazarlar” sorğusunu keçirirdi. H.Hessenin cavabı həmin qəzetdə 1926-cı ildə çap edilmişdi. Tanınmamış yazarlar haqqında sualınıza qənaətbəxş cavab verməsəm, məni qınamayın. Bir neçə saat hafizəmi zorlasam da, lazım olan adları xatırlaya bilmədim. Sonra tarixi yada saldım, keçmişin nə indi, nə də öz dövründə tanınmayan yazarlarını – Jan Polu, Brentanonu, Arnimi – düşündüm və anladım ki, yalnız tanınmamış yazarlar var, başqa cür ola da bilməz. İnsan kütləsində tanınmayan yazarın, yəqin ki, missiyasının mənası elə budur. Əlbəttə, bu missiya çardağda acından ölən, ya da dəli olmuş tənha yazarın bəsit fiqurundan ibarət deyil. Elə yazarlar var ki, (onlara bütün böyük alman yazıçılarını aid etmək olar) onların kitablarını oxumurlar və buna görə tanımırlar. Elələri də var ki, on və yüz minlik tirajlarla çap olunur, amma yenə də tanınmırlar. Çünki adi adamlar yazarları həqiqi mənada tanıya bilmirlər, bu ədəbiyyat tarixinin uydurmasıdır. Bilsə də, bilməsə də yazar həmişə metafizikdir. Onun missiyası, əsil işi - təsadüfdə və dəyişkənlikdə insanı dərk etmək, insan həyatının reallığını və dəyişkənliyini öz xəyalları ilə əvəzləmək, insanın vəzifəsini müəyyən etməkdir. Dante də, Höte və Hölderlin də belə ediblər və istəsə də, istəməsə də, hər yazar belə edir. Ona görə yazarlığın məğzini anlayan və bununla da saflığını itirən yazıçı bu incə vəziyyətdən iki yolla çıxa bilər: ya faciəvi son, insan dünyasından təcrid olmaq, ya da yumorda xilasını axtarmaq. Bütün böyük yazarlar bu iki yoldan keçib. Üçüncüsü yoxdur. İnsan həyatının dərin faciəsi həm də ondadır ki, bir tərəfdən, insaniyyət yazarlara ehtiyac duyur, onları qiymətləndirir (bəzən ifrata vararaq), digər tərəfdən isə yazarların dediyini anlamır, onların çağırışlarına cavab vermir, işinə ciddi yanaşmır. Əgər yazarlar olmasaydı, həyat oyunları mənasını və cəzbini itirərdi. İnsaniyyət yazarları anlasaydı, onları ciddi qəbul etsəydi, dedikləriylə razılaşsaydı, qəzaya uğrayardı. İnsan statusunu saxlamaq və onu davam etdirmək üçün məhdudiyyətlər, səthi idealizm, əxlaq və dayazfikirlilik olmalıdır. Bununla barışmayan yazarlara intihar etmək, ya da dəli olmaq qalır. Yazar olmayan çoxsaylı yazarlar da var. Elələri də var ki, onlarda yazarlıqdan cəmi bircə damla var. Amma onlar tanınsalar da, acından ölsələr də - əslində, elə tanınmamış qalırlar
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 398
İlham Abbasov "Paul Heyze: Yanlış ideyanın klassiki" Esse
1910-cu ilin ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı ―lirik şair, dramaturq, romançı və novellalar müəllfi kimi uzunmüddətli və məhsuldar yaradıcılığı ərzində nümayiş etdirdiyi gözəl istedada, yüksək bədiyyata və idealizmə görə‖ alman yazıçısı Paul Heyzeyə verildi. O, bu mükafatın laureatları sırasında Almaniyanın üçüncü nümayəndəsi olsa da, əslində Nobel mükafatı alan ilk alman yazıçısı idi. Ondan əvvəl ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı almış Almaniya təmsilçiləri - Teodor Mommzen (1902) böyük tarixçi, Rudolf Eyken (1908) isə ortabab filosof idi. Paul Yohann Lüdviq fon Heyze 15 mart 1830-cu ildə Berlində doğulmuşdu. Məşhur zadəgan nəslindən olan atası tanınmış filoloq alim, Berlin Universitetinin professoru idi. P. Heyzenin uşaqlığı evlərində tez-tez qonaq olan Almaniyanın o zamankı görkəmli elm və mədəniyyət xadimlərinin əhatəsində keçmişdi. Orta məktəbi bitirdikdən sonra 1847-1851-ci illərdə Berlin və Bonn universitetlərində, 1852-1853-cü illərdə isə İsveçrə və İtaliyada filoloji təhsil alır, klassik ədəbiyyatı, bir çox Avropa dillərini, o cümlədən qədim yunan və latın dillərini öyrənir. 1852-ci ildə, 22 yaşında ikən fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi alır. Bədii yaradıcılığa İtaliyada yaşayarkən lirik şeirlərlə başlayan P. Heyze 1854-cü ildə incəsənət adamlarına qayğıkeş münasibəti ilə ad çıxarmış Bavariya kralı 2-ci Maksimilian tərəfindən yenidən Almaniyaya dəvət olunur. Bu dəvəti qəbul edərək Münhenə köçən şair ömrünün sonuna qədər burada yaşayıb-yaradır. Kralın xüsusi fərmanı ilə ömürlük təqaüdlə təltif olunan P. Heyze burada ― Münhen dərnəyi‖ adlandırılan ədəbi birliyə qoşulur. Sakit, maddi cəhətdən təminatlı həyat tərzi ona bütün ömrünü ədəbi yaradıcılığa həsr etmək imkanı verir. 1855- ci ildə ― Arrabiata‖ adlı ilk hekayələr kitabı nəşr edilir. Sonrakı dörd ildə onun beş kitabı çap olunur. ― Münhen dərnəyi‖nə P. Heyzedən başqa E. Heybel, A.fon Şak, G. Linqq və adı Mirzə Şəfi Vazehin şeirlərinin oğrusu kimi Azərbaycan oxucusuna yaxşı tanış olan Fridrix fon Bodenştedt kimi şairlər də daxil idi. Kralın verdiyi yüksək məbləğli təqaüd onları maddi qayğılardan və qazanc xatirinə yazmaq məcburiyyətindən xilas etməklə yanaşı müxalif baxışlardan da ― azad edirdi‖. ― Münhen dərnəyi‖nə toplaşmış şairlər üçün həyat reallıqlarından uzaqlaşaraq ülvi gözəlliklər və mükəmməl formalar aləminə baş vurmaq xarakterik idi. Onlar real dünyanın yox, xəyali ədəbi dünyanın nəğməkarları idilər və
“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.
Ə
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu – www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 399
yaratdıqları əsərlərin ictimai funksiya daşımaq vəzifəsindən könüllü və şüurlu şəkildə imtina edirdilər. Halbuki, həmin dövrdə Almaniyada gedən ictimai proseslər ədəbiyyatdan daha ciddi vətəndaşlıq mövqeyi tələb edirdi. 1849- cu il inqilabi hərəkatının acınacaqlı məğlubiyyəti cəmiyyətin bütün siyasi və mənəvi həyatında, o cümlədən də ədəbiyyatda əsaslı dəyişikliklərə stimul vermişdi. Bürgerlərin demokratik dairələrinin ümid və illüziyaları inqilabi hərəkatın vüsətindən qorxaraq geri çəkilmiş burjuaziyanın iqdisadi maraqları ilə toqquşaraq çiliklənmişdi. Burjuaziyanın inqilab ideallarına xəyanət edərək bütün millətin mənafeyini ifadə etməyə qadir olmadığnı göstərməsi, yeni tarixi dövrün mahiyyətini anlamaması, onun qarşıya qoyduğu tarixi vəzifələrin öhdəsindən gələ bilməməsi demokratik və liberal baxışlı ziyalılar tərəfindən məyusluqla, ürək ağrısı ilə qarşılanırdı. Çünki nəticədə Almaniya öz ictimai və iqtisadi inkişafında qonşu Avropa ölkələrindən getdikcə daha çox geri qalmağa başlamışdı. Maarifçilik dövründən bəri humanist idealların həyata keçəcəyinə bəslənilən nikbin ümidlər öz yerini dərin pessimizmə, taleyin amansız hökmünə boyun əymək, tabe olmaq məhkumluğuna verməkdə idi. Belə bir zamanda P. Heyzenin müasir cəmiyyət nümayəndələrinin cahilliyinə, zövqsüzlüyünə, savadsızlığına qarşı barışmaz mövqeyi dövrün aparıcı ədəbi-estetik normaları ilə üst-üstə düşməsə də, bir çox hallarda cəmiyyətin mövcud həyat qaydalarının tənqidi kimi qiymətləndirilirdi. Hərçənd ki, onun konkret ictimai hadisələrə biganəliyi, həyat gerçəkliklərinin ifadə edilməsindən qaçmağı, insan münasibətlərinin təsvirində sosial amildən çəkinərək etik və psixoloji çərçivələrdən kənara çıxmamağı fəal ictimai mövqe tutan ziyalıları qıcıqlandırır, qeyzləndirirdi. P. Heyze insan xislətini, insanın daxili aləmini, mənəvi portretini sosial şəraitdən, ictimai mühitdən asılı olmayaraq, yalnız psixoloji amillər möqeyindən əks etdirməyi vacib sayırdı. Həmin dövrdə daha çox nəsr əsərləri yazan, ― Marion ― (1855), ― Trepili qız‖ (1858), ―Anamın portreti‖ (1859) povestləri ilə məşhurlaşan P. Heyze savadlı burjua dairələrinin sevimli yazıçısına çevrilmişdi. Onlar P. Heyzeni keçmişin mütəfəkkir şairlərinin ədəbi ənənələrinin davamçısı sayırdılar. Onun estetik idealı, harmoniya axtarışları liberal burjuaziyanın mənəvi tələbatına cavab verirdi. O, fərdin şəxsi həyat sərbəstliyini ictimai azadlıq ideallarından daha üstün tutaraq vəsf edir, qəlb rahatlığını cəmiyyətdən kənarda axtarırdı. Sonrakı illərdə P. Heyze iri həcmli nəsr əsərlərini – ― Əsrin övladları ―(1873) , ― Cənnətdə ― (1875) , ― Merilin ― (1892) romanlarını yazır. Bu əsərlərdə də o, ictimai məzmun və ictimai ideyadan imtina edirdi, lakin, bununla belə, onun real həyatın eybəcərliklərinə ironik münasibətini, həyatın maddi gözəlliklərinin böyük ustalıqla təsvir edilməsini, yaşadığı dövrün insanı mənəvi yoxsulluğa düçar etdiyini açıb göstərməsini də qeyd etməmək olmaz. Həmin dövrdə yazılmış novellalarında və dram əsərlərində P.
|
