Yer bozori va yer rentasi. Qishloq xo’jaligida narx shakllanishi

Absolyut yer rentasi,
2
“Iqtisodiyot nazariyasi” Shodmonov S. 
D
S
D
1
E
1
P
1
P E Q
E
1
1
0
 
D
3
P
1
P
3
0
3
3
P E Q
E
0
2
P EQ
E

---

12 
Differensial renta I va II,
Monopol renta, 
Qazilma boyliklar, qurilishlar joylashgan yerlardan olinadigan renta 
Endi bularning har biriga alohida- alohida tarif keltiramiz. 
Absolyut yer rentasi-yer uchastkalarining sifati va joylashuvidan qat’i nazar undan 
foydalanilganligi uchun yer egasi tomonidan olinadigan renta turi. Absolyut renta 
K.Marks tomonidan kiritilgan bo’lib, Bunga vaqf va cherkov yerlaridan undiriladigan 
rentani misol qilib keltirishimiz mumkin. Agar yer ijara berilganda unda biror inshoot 
qurilgan bo’lsa, ulardan ham alohida ijara haqi olinadi. 
Yer rentasini tahlil qilish uchun quyidagi shartlar bajarilgan deb faraz qilinadi: 
1. ishlab chiqarilgan barcha mahsulot bozor uchun ishlab chiqariladi; 
2. barcha yerlar mukammallashgan bozor sharoitida ijaraga beriladi; 
3. barcha yerlardan asosiy oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish uchun 
foydalaniladi; 
4. barcha yerlarning unumdorligi bir xil. 
Differensial renta I- bu renta turini hisoblashda asosan yerning tabiiy 
unumdorligi, shaharlar, sanoat markazlari, transport(aloqa) yo’llari va bozorlarga yaqin 
joylashganligi, yerning sifati va unumdorligi etiborga olinadi. Yerlarning bozorlar va 
transport yo’llariga yaqin joylashganligi yetishtirilgan mahsulotlarning istemolchilarga 
yetkazilishida va boshqa hollarda vujudga keluvchi transport xarajatlarini qisqartiradi. 
Differensial renta I ning hosil bo’lishini shartli misolda ko’rib chiqamiz (1-Jadval). 
Jadvalda bir xil miqdorga ega, ammo hosildorligi turlicha uch xil yer uchastkasi misol 
sifatida keltirilgan.
Faqat qishloq xo'jaligida emas, balki undirma sanoatda ham qo'shimcha 
daromad olinadi. Ma'lumki, foydali qazilma konlari joylashuvi (qazilma boyliklar 
sifati, kon chuqurligi, ishlash uchun qulayligi) jihatidan ham, konning boyligi jihatidan 
ham bir-biridan farq qiladi. Masalan Quvaytda neft 500 metr chuqurlikda bo’lib, 1 
barrel neft qazib olish xarajati 1$ ni tashkil qiladi, AQSh da esa bu ancha qimmatga 

---

13 
tushadi. Xuddi qishloq xo'jaligidagi singari, o'rta va yaxshi konlardagi korxonalar 
qo'shimcha foyda oladilar, u ham differensial rentaga aylanadi. 
1-jadval 
Yer 
uchastkasi 
Ishlab 
chiqarish 
xarajatlari 
(so’m) 
O’rtacha 
foyda 
(so’m) 
Ijtimoiy 
qiymat 
(so’m) 
Yalpi 
mahsulot 
(tonna) 
Mahsulotning 
Individual 
Qiymati 
(so’m) 
Ijtimoiy 
Qiymat 
(so’m) 
Yalpi 
Sotilgan 
Mahsulot 
(so’m) 
Differensial 
Renta I 
(so’m) 
A 
8000 
2000 
10000 
20 
500 
500 
10000 
- 
B 
8000 
2000 
10000 
25 
400 
500 
12500 
2500 
V 
8000 
2000 
10000 
30 
333 
500 
15000 
5000