Yodgorliklarini

jarayonida tanlangan binoning me’moriy yechimi, uning kon- 
struksiyasi va tarixiy hamda badiiy jihatlariga alohida e’tibor 
bilan qarash talab etiladi. О ‘Ichov ishlari etapma-etap, birin- 
sirin amalga oshiriladi.
Eng aw alo , bino qayerda va qanday joylashganligi, uning 
funksiyasi va m e’m oriy yechim lari o‘rganiladi, so‘ngra binoning 
tarh i, tarz, qirqim, bosh tarh kabi rasm ko‘rinishidagi xomaki 
chizm alar oq qog‘ozga tushiriladi. Binoning aniq o'lcham larini 
o ‘lchash uchun unga + - 0,00 (nol) balandlik chizig‘i to rtib bel- 
gilanadi. Bu ishni amalga oshirishda ikki uchiga shisha nay o ‘matil- 
gan rezina shlangning ichiga suv to ‘ldirilgan shayton vositasida 
+ - 0,00 chiziq belgilab chiqiladi va ana shu nol chiziq belgisiga 
nisbatan o ‘lcham lar olinadi. Nol chiziqning pastki qism i minus 
(—), yuqori qismi esa plyus (+ ) deb hisoblanildi va b u chiziq 
1,30 m yoki 1,50 m balandlikda belgilanadi.
Binoning yer sathida gorizontal holatdagi joyiashuvi da, ya’ni 
tarh id a binoning ichki xonalari, eshik va deraza, to k ch a, tuynuk 
kabilam ing tartib bilan joylashuvini oq qog‘ozga m usaw ada qilib 
chiziladi. N ol chizigidan bo‘ylab kesilayotgan shakllar o^rni qalin 
ch iziq bilan chiziladi, kesilmayotgan shakllar o ‘m i ingichka 
chiziqlar bilan kokrsatiladi. Tarh oMchamlarini o ‘lchashda ichki 
yoki tashqi devor burchagiga ruletkaning 0 (nol) nuqtasi m ah- 
kam o ‘rnatilib, ketm a-ket zanjir usulida ikkinchi devor burcha- 
gi yoki qirrasigacha o ‘lchab chiqiladi. Shu tariqa tarhdagi barcha 
o ‘lcham lar zanjir usuli qonunga rioya qilingan holda am alga oshi-

---

riladi. Binoning ichki diagonallari ham o lc h a n ib olinadi, tarh - 
n in g o lch am larin i yanada aniqlashtirish u chun xona o ‘rtasidan 
k a n o p ip + - 0,00 balandligida o lk azilib , tashqi tom ondan 
h a m biror bino yoki daraxtga tortiladi. Ana shu tortilgan kanop 
ip yordam ida barcha o lc h a m la r o ‘lchab chiqiladi.
Bino old ko‘rinishidagi asosiy tarz chizm asida barcha shakl- 
lar: eshik, deraza, zina, karniz, to m lar va devor yuzasidagi 
bezaklar chizib olinadi. Binodagi arxitekturaviy shakllarning joy- 
lashish tartibi, badiiy va konstruktiv jihatlarini yaxlit bir butun- 
likka keltirib aks ettirilishi o ic h o v ishida m uhim o ‘rin tutadi. 
B ino atrofida joylashgan boshqa inshoot va tevarak atrofidagi shakl- 
lar bilan bog lab , ularning oraliq o ic h a m la ri ham o lc h a b oli­
n ad i. Binoning peshtoq va ravoqdor tokchaband qismlaridagi 
o icham lari ham triangulatsiya uslubida olchanadi. Ya’ni ravoqlarda 
bir n ech a nuqtalar belgilanib, kanop ip tortilgan nol chiziglga 
nisbatan o lch o v lar olinadi. Olingan o lc h o v la r yordam ida ravoq 
yoki ichki gumbazning shakllari nuqtalarga asoslanib, egri sirt 
shakl chizm asi aniqlashtirilib chiziladi. Asosiy old tarz bilan bir 
qatorda yon tarz va orqa tarz ko‘rinishiari ham chizilib, o lch am lar 
o lc h a b chiqiladi. Talafot ko‘rgan joylar, yorilgan, tushib ketgan 
jo y la r belgilanib chizib ko‘rsatiladi.
Q irqim kesilayotgan asosiy devor konstruksiyasi va undagi 
fundam ent, sokol, deraza, tokchalar, eshik va karnizlam ing profil 
kesm a ko'rinishlari. ichki tom ondagi pol qismi, shift kabilar 
qalin chiziqlar bilan chiziladi. Qirqimga tushm aydigan ba'zi shak- 
Ilar z in a . ustun, tokcha, devor yuzasidagi bezak, ravoq, toqi 
k ab ilar ingichka chiziqlar bilan chizib ko‘rsatiladi. Binoning qir- 
qim in i binoga kiraverishdagi zina joylashgan yerdan ko‘rsatish 
m aqsadga muvofiq, chunki zina orqali bino yer sathidan qancha 
balandlikda joylashgani aniq ko'rinadi. Qavatlararo binoning kon­
struktiv holati ichki zinalar bilan b o g lan g an holda chizm alarda 
yaqqol ko‘rinadi. O ic h o v ishlarida barcha o lc h a m la r + -0,00 
c h iz ig l binoning qayerida belgilangan bo Isa , o ‘sha belgilangan 
jo y d a n barcha o lc h a m la r olinishi shart.
S h ift tarh i chizmasi bino tarh i bilan bir xil o lc h a m g a ega, 
b u n d a shiftda joylashgan konstruktiv shakllar ustun to 'sin , qosh.

---

karniz va boshqa shakllam ing ichki va tashqi proyeksiyasi chizib 
ko‘rsatiladi.
Torn tarhi h am asosiy bino tarhi kabi chizib olin ad i, to m - 
ning asosiy tashqi devorlardan tu rtib chiqqan shakU ar ham
o ‘lchanib, uning nishabi strelka orqali ko'rsatiladi. Y om gkir suv- 
lari b ir joyga t o kplanib oqib chiqib ketish u ch u n m o ‘ljallab 
o ‘rnatilgan tarn o v o ‘rni ham chizm ada ko ‘rsatiladi. Shifer, 
cherepitsa, tunuka kabi m ateriallar yopilmasi grafik uslubda rang 
yoki tu sh bilan k o ‘rsatilishi m um kin, chizm aning um um iy 
o klcham lari mm da ko‘rsatiladi.
Bino tom i egri sirtli yoki gum baz shaklida yopilgan bo ‘lsa, 
bu holda + -0 ,0 0 (nol) chiziq belgisi tom ning ustki qism ida bel- 
gilanib, gum baz asosiga reyka vertikal o km atilib. reyka b ir necha 
bo ‘laklarga bo'linib chiqiladi va b o ‘lak oraliqlari o ‘lch ab olinadi, 
so‘ngra tashqi gum bazning egri sirt oraliq masofalari o ‘lch ab oli­
nadi. Shu tartibda gumbaz ichki o'lcham lari ham + -0 ,0 0 nuqtaga 
nisbatan o ‘lchov!ar aniqlanadi, bunda triangulatsiya, y a ’ni uch- 
burchak usulda o4cham lar o ‘lchanadi.
B inoning bosh tarhi M l: 100; M 1:200; kabi m asshtablarda 
ko‘rsatilishi mumkin.
Binoning badiiy bezak qismidan olingan lavhalarini yupqa kalka 
qog‘ozga qora qog‘oz yordam ida ko‘chirm a nusxasi olinadi, yoki 
ustidan chizib olish m um kin. Bezaklar o ‘yma, b o 'rtm a yoki de- 
vor yuzasida silliq koshinkor bilan ishlangan n aq sh lar bo'lishi 
mumkin. Bezaklar hajmi va ranglarining asl holati k o 'ch irm a nus- 
xaga yozib olinadi. Masshtabga solinib oq qogLozga chizilgan chiz­
m alar planshetda kom ponovka qilinib, qalam da chiziladi. Bino 
chizm alari t o i i q chizib b o klingandan so‘ng ustidan q o ra tush 
yuritiladi. Soyalar qurilib, tu sh yoki rang bilan u n in g hajmi 
ko‘rsatiladi. Binoning asl holatini ranglar bilan ko‘rsatish maqsadga 
muvofiq, chunki binoning ichki va tashqi holati y aq q al nam oy- 
o n bo'ladi. C hizm alardagi tarh va bosh tarhlari m m d a , asosiy 
tarz yon tarz va qirqim chizm a o ‘lchamlari m da yoziladi.