Yodgorliklarini

2 .3 . Yodgorliklarni o ‘ lchash
(У ichovlarning vazifasi va aham iyati. H ayotda b iro r buyum - 
ning u qanday m aterialdan tashkil topgan va qanday shaklga ega 
boMishidan q a t’iy nazar uning aniq oMchami va asl holatini 
aniqlashda o'lchov m uhim o ‘rin tutadi. OMchov ishlari turli 
m utaxassisliklarbo‘yicha joylarda turli uslublarda am alga oshir- 
iladi. M asalan: yer uchastkasi sathining o ‘lchovi, stanok, as- 
bob-uskunalarning o ‘lchovi, biror m exanizm va ularning qism - 
lari o ‘lchovi, muhandislik va arxitekturaviy o ‘lchovlar, arxeologik 
qazilm alar, geologiya va boshqa turdagi o ‘lchovlar shular ju m - 
la sid an d ir. K o ‘p h o llard a c h izm a aso sd a b iro r m aqsadga 
yo‘naltirilgan jadval ko‘rinishidagi hisob-kitob ishlari va m ate- 
rialg a ketgan s a rf-x a ra ja tla rin in g m iq d o rin in g o ‘lch o v lari 
ko‘rsatiladi va bu oUchovlar asosida ish yuritiladi (kubatura, 
m 2, so‘m).
O ic h o v chizmalarmi qogkozda aks ettirishda o'Icham lar to ‘liq 
b o kiib, aniq masshtab asosida ko ‘rsatilishi talab etiladi.

---

Biror predm etni to 'liq ta sa w u r etish uchun uning rasm ini 
chizish va suratga tushirish eng qulay usullardan hisoblanadi.
Turli xil bino va inshootlarning o ‘lchov ishlari qurilish h a y o - 
tida va arxitektura sohasida amalda ko‘p qollaniladi va bu arxitek- 
turaviy o ‘lchovr deb yuritiladi.
Arxitekturaviy o ic h o v turli maqsadlarda amalga oshirilishi 
mumkin: binoning um um iy gabarit olchovlari asosida uning q a n - 
cha kubatura m aterial ketganligini hisoblash, bosh ta rh d a b in o
0‘rnini belgilash, qo‘shimcha qurilgan binoning chizma o 'lc h a m - 
larini aw alg i bino holati o ich am larig a kiritish va hokazolar.
O ic h o v chizm alari asosiy hujjat hisoblanib, undan fo y d ala­
nish, egalik qilish yoki davlat muhofazasidagi badiiy q im m atg a 
ega bo'lgan tarixiy binolarning vaqti-vaqti bilan ta ’m ir ishlarini 
amalga oshirishda asos b o iib xizmat qiladi.
Binoning holatini aks ettirishda tarh, tarz, qirqim va d etallar- 
ni arxitekturaviy o ic h o v orqali uning aw algi o ic h o v c h izm a- 
larining takroriy nusxasini tiklab k o krsatish mum kin.
A rxitekturaviy o ‘lchov qadim dan mavjud b o iib , ayniqsa, 
bu jarayon Uyg‘onish davrida italyan arxitektorlari to m o n id a n
ko‘plab tarixiy bino va inshootlarda olib borilib, arxitekturaviy 
o ic h o v chizm alari yordam ida ta ’mirlash va qayta tiklash, n a z a - 
riy, ilm iy jih a tla rn i o ‘rganish kabi ishlar am alga o sh irilg an . 
0 ‘zlarining boy tajribalari bilan birgalikda ilm iy-nazariy b ilim - 
larini o ic h o v ishlari orqali boyitib borganlar va buning n a tija - 
sida buyuk arxitektorlar “arxitekturaviy orderlar sistemasi" va q u r i­
lish uslubining qonun-qoidalarini ishlab chiqdilar. Bu uslub va 
qonuniyatlardan keng foydalangan boshqa Yevropa davlatlari a r ­
xitektura rivojini yuksaltirdilar.
Vaqt o 'tish i bilan ko'plab yodgorliklar, tabiiyki, o ‘z - o ‘z id a n
yemirilib, b a'zi joylar o ‘zgartirilib, o ‘zining asl holatini yo ‘q o ta
boradi. Binoning asl holatini qaytarish: talafot yetgan jo y la rin i 
m ustahkam lash, un i ilm iy-nazariy jihatlarini chuqur o ‘rganishda, 
albatta, o ‘lchov chizm alariga m urojaat etiladi.
XV asr boshlaridan to XVII asr oxirlariga qadar antik dav rg a 
oid yodgorliklarda o ic h o v ishlari amalga oshirilib, Rim sh a h rid a
yodgorliklarning o ‘lchov chizm alari uvraj tariqasida keng y o ri-

---

tilib borildi. Turli davr va uslublarni o ‘zida aks ettirgan aibom
chizm alari keng xalq ommasiga kirib bordi va foydalanildi.
Yodgorliklarning qurilish uslubi, kompozitsion yechimlarining 
qonun-qoidasi, ularning proporsiyalarini aniqlash, ilm iy-badiiy 
jihatlarini o'rganishda arxitekturaviy uvraj chizm alar asosiy huj- 
jat hisoblangan.
Diyorim izda Ikkinchi Jahon urushidan keyin o ‘Jchov chiz­
m alari ilmiy-badiiy yoki m adaniy-tarixiy noyob hujjatlar sifatida 
asos b o lib xizmat qilgan. H ujjatlarning ba'zilari yo‘qolib ket- 
ganligiga qaram ay, qayta tiklash va ta ’m ir ishlarini amalga oshi- 
rishda foydalanilgan.
Hozirga kelib arxitekturaviy o ‘lchov ishlari asosan tarixiy 
yodgorliklarda va arxeologik qazilma ishlarida sistematik ravishda 
olib boriladi.
Arxitektorlar o'zlarining kokp yillik ish tajribalariga tayanib 
mavjud binolarda arxitekturaviy o 'lch o v chizm alari yordam ida 
ish yuritadilar.