Yodgorliklarini

M E ’ M O R IY TA’ M IR ASOSLARI
III BOB. TA ’ MIRLASH LOYIHALARI
3 .1 T a ’m ir usulini tanlash
M e 'm o riy y od go rlik lam i ta ’m irlash uni o ‘z holida saqlash 
yoki yangilash sifatid a tu sh uniladi. Bu y an a bir m arta m e ’m oriy 
t a ’m ir nazariyasi va fanining hali h am am aliyotga keng kirib bor- 
m aganligini va u n in g natijalaridan u nu m li foydalanilm ayotgan- 
ligini k o ‘rsatadi.
K uzatishlar sh u n i k o ‘rsatadiki, b u n d ay holat ko‘pgina katta 
talafot ko‘rgan in sh o otlam i ta ’m irlashda yuzaga keladi. Y odgorlik 
k o ‘p sh ik astlan m ag a n h o liard a, o d a td a , u n in g p u tu r y etg an
qism ini tiklash m u a m m o si katta boMmaganligi tufayli te zd a b a r­
ta ra f etiladi. B iroq shikastlanish darajasi katta b o ‘lgan o b id alar 
o ld id a bu ju m b o q keskinlashadi. Ju m la d a n , arxeologik yo d g o r­
liklar qay h o la td a yangi zam o n g a yetib kelgan b o ‘lsa, shu tarzd a 
saqlanadi. Lekin b a ’zi holiarda ularni ochiq atm osferaning yem i- 
ruvchi ta 'sirid a n saqlash u c h u n yoki m axsus konservatsiyalov- 
ch i, yoki ustki qism i va atrofin i m uhofaza qiluvchi yoki o ‘sha 
b uzilishini sekinlashtiruvchi kichikroq ta 'm ir ishlari o ktkaziladi. 
B a'zida bu ishlar katta su r'a tn i qam rab oladi. K atta talafot k o kigan 
m e ’m oriy yodgorliklar oldida h am shunga o 'x sh ash ju m b o q p ay ­
do bo‘ladi. 0 ‘ylanm ay-netm ay bunday yodgorliklami to kla tiklashga 
intilish arxeologik t a ’m irlash deb tushuniladi.
Bugungi kunga kelib ja h o n ta ’m irchilik ilmida m a’lum um um iy 
fikrlar shakllandi. Ju m la d a n , ta ’m irlash d eg an d a bugun y o d g o r­
liklar jism oniy holatini yangilashga qaratilgan kichik texnik m asala- 
la rd a n boshlab, y uq o ri saviyadagi m uhandislik tadbirlari, yuksak 
m e ’m oriy bilim natijalari va shaharsozlikning kom pleks ju m b o q - 
larini hal etish m u am m o si tushuniladi. S huning u ch u n m e ’m oriy 
y o d g o rlik lam i t a ’m irlash usulini tan lash kom pleks ta d q iq d a n
so ‘ng tan lan ish i lozim . Bu ju d a h am keng kechadigan ja ra y o n
b o ‘lib, b ir kishi yoki b irgina om ilga bo g ‘liq em as. C h u n o n c h i,

---

eng 
birinchi shart
yodgorlikning ush b u qism ini tiklash zaruriya- 
tini isb o tfa b berishdan iborat. B unda olib borilgan ioyihaoldi tad - 
q iq o tla r natijasida o lsha q ism lar tik lan m asa, m e 'm o riy yodgor­
lik n in g buzilib ketish xavfi keskinligi isbotlab berilishi kerak. 
D e m a k , tiklanadigan qism yodgorlikni jism o n iy h o la tin i yax- 
s h ila b , badiiy ifodasini to ‘ldirishi kerak. 
Jkkinchi shart
bu — tikla- 
n ad i g an qism ning hujjat, dalil va isb otlar asosida haqiqiyligi yoki 
haqi q atg a yaqiniigi e ’tiro f etilishidir. 
Uchinchi shart —
m oddiy 
im k o n iy a tn in g m avjudligini, y a ’ni shunga yarasha m oliyaviy. 
im k o n iy a tla rn i izlab to p ish . N ih o y at, oxirgi shart — tik lanad ig an
im o r a t yoki u ning qismi tik lan ish in in g ijtim oiy zaru riy atin i aso- 
slab berish. S hundagina ta ’m ir usuli tanlanadi. Bugungi ku n d a ja - 
h on ta ’m irchilik ilmi va am aliyotida m uhandislik konservatsiyasi, 
an a s tiloz, analitik ta ’mir, rekonstruksiya, qayta tiklash, m ak et va 
m u l^ a jla r yaratish kabi ta 'm ir tu rla ri q o ‘llanilm oqda.
T a ’m irch ilik da ta ’m ir usulini ta n lash bosh m e zo n h iso b la­
nadi . S hu ning uchun ta 'm irc h ilik n in g bo sh m asalasi, oldingi 
m a v z u d a bay o n etilgandek, « n im an i va q an d ay ta 'm irla s h k e­
r a k » , - degan savoldan iborat. T a'm irla sh n in g tan lan g an usuli esa 
m an a shu savolga javob berishi lozim .
T a n la n g a n usul shu k u n m o d d iy va m a ’naviy eh tiyojlaridan 
k e jjfr chiqib, unga m os tushishi va h a r to m o n la m a u n in g bajari- 
lish z a ru riy a ti isbotlangan boMishi lozim . Biroq sh u n i u n utm aslik 
k e ra ld d , k o ‘pgina hollarda qabul q ilin g an q aro r, b o sh q ach a qilib 
a y tg a n d a , ta 'm ir usuli m utJaqo e ’tirozsiz b o ‘lm aydi. A m m o u 
k o 'p -ch ilik m utaxassislar to m o n id a n ta n olin g an b o ii s h i h am d a 
m e ’m o r i y yodgorlikning jism o n iy va badiiy jih a tla rin i b ark am o l- 
lasht irishga xizm at qilishi darkor.