Yüzyillarda tüRKİstan hanliklarinda (HİVE, buhara, hokand) EĞİTİM

Hokand Hanlığı’ndaki Medreseler

P.P. İvanov’un eserinde 19. Yüzyılın ortalarındaki verilere göre Hokand şehrinde sadece 12 medresenin var olduğu ve bunların vakıflar tarafından finanse edildiği bilgisi bulunmaktadır⁶⁵. Ancak bu medreselerin adlarına ulaşamadık.

Geleneksel İslami eğitim kurumlarının yer aldığı Hokand Hanlığı’nda eğitim, ‘medrese’, ‘mektep’ ve ‘karihane’lerde verilmekteydi. Mekteplerde Kur’an öğretiminin yanında matematik ve dilbilgisi dersleri de veriliyordu. Bu kurum genellikle cami yanında bulunuyordu. Karihane engelli çocukların, daha ziyade görme engellilerin eğitim aldığı okuldu. Medrese ise en yüksek eğitim kurumu olup farklı şehirlerde bulunuyordu.1841’de Hokand’da bir medresenin 1000 öğrencisi olduğu kaydedilmişti. Karma eğitim yoktu, kızlar ve erkekler ayrı okullarda okuyorlardı. 1867’de ise Hokand’da 15.000 öğrencinin olduğu kaydedilmişti. Şehrin toplam nüfusunun 80.000 kadar olduğu göz önüne alınırsa öğrenci sayısı oldukça yüksektir. Bunun yanı sıra öğrencilerin eğitim gördüğü 600 cami ve 15 medrese vardı. Müslüman okullarının yanı sıra yabancıların da eğitim kurumları vardı. Hanlıktaki Yahudilere ait 6 okul vardı. Burada 220 öğrenci eğitim görüyordu.

Hanlık yönetimine Abdülkerim Bey’in gelmesi ile ülkede istikrar sağlandı. Bu doğrultuda kültür hayatında da bir canlanma gözlemlendi. Hokand’ta Narbuta Bey’in girişimi ile 4 medrese inşa edildi. Bu medreselerden en aktif eğitim kurumu Medrese-i Mir’di. Alim Han zamanında da Medrese-i Ali adı ile bir medrese daha inşa edildi. Ömer Han’ın eşi Nadire Hanım, Medrese-i Dehme-i Şahan (Medrese-i Çalpak) adıyla bir medrese inşa ettirdi. Müsülmankul, Hüdayar Han adıyla bir medrese yaptırdı. 1861’de ise Hazret-i Sahib Medresesi yapıldı⁶⁶.

19.yy.ın ortalarına ait verilere göre, Hokand şehrindeki ev sayısı çoktan 8 bine, toplam cami sayısı 360’a ulaşmıştı. Buna ek olarak, kentte vakıf topraklarından elde edilen gelirle desteklenen 12 medrese ve birçok ambar, hamam ve dükkan vardı⁶⁷.

Hokand feodalleri, Kazak bozkırları üzerindeki ideolojik etkilerini güçlendirmek ve genişletmek için az veya çok önemli yerleşim yerlerinde camiler ve medreseler inşa ettirdiler. Böylelikle Fergana İşanları aracılığıyla bozkırda müridizmi yaydılar⁶⁸.