‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I o liy va ‘rta m a X s u s ta’l im V a zir lig I m. P. Boltabayev, M. S. Qosimova

Г. JI. Б а г и е в и др.
М аркетинг. Учебник. — С П б.: П итер, 2008. — С83.

---

Bu tu s h u n c h a la r m ark etin g tu sh u n c h a s i, m o h iy a tin i a n iq - 
lashga im kon beradi.
Q u y id a m a rk e tin g n in g asosiy k ateg o riyalari b erilg an (4 .1 .1 - 
rasm).
M u h to jlik k ish in in g b iro r-b ir n a rs a n in g etish m a slig in i his 
etishidir.
Ehtiyoj — individ shaxsning m adaniy darajasiga asosan m uayyan 
b ir natsaga m uhtojligidir.
T alab xarid q u w a tig a ega ehtiyoj.
T alab m avjud potensial h a m d a x o h ish -tala b g a b o ‘linadi.
4.1.1-rasm.
M ark etin g n in g asosiy k a te g o riy a la ri.
T ovar ehtiyoj yoki m uhtojlikni qo n d ira oladigan h a m d a bozorga 
e ’tib o rn i to rtish , so tib olish , ishlatish yoki iste’m ol qilish m a q sa - 
d ida taklif etilgan b a rc h a narsalardir.
M ark etin g n in g m ohiyati iste’m o lc h ila r talabiga m o s tovarni 
ishlab ch iq arish va x izm at k o 'rsatish h a m d a unga talab , ishlab 
c h iq a ris h im k o n iy a tla r in i m o M ja lla sh d a n ib o ra t. B u n d a fao l 
m ark etin g d an sam arali foydalanish m u h im a h a m iy a t kasb etadi. 
Bu xususda m am la k a tim iz P rezidenti I. K arim ov t a ’k id lag an id ek
«...K eyingi v a q td a ja h o n b o z o rid a n a rx i keskin tu sh ib k e tg a n
xom ashyo resurslarini eksport qilish am aliy o tid a im kon q a d a r tezroq 
qutilish, tayyor raqo batb ardosh m ah su lo tlar eksportini faol o sh irish
va bu m a h su lo tla r etkazib beriladigan m am la k a tla r geografiyasini 
y an ad a ken g aytirishim iz kerak. Bu b o ra d a yangi b o z o rla r, yangi 
tra n sp o rt y o'lak larin i to p ish , b ir s o ‘z b ila n a y tg an d a, fao l m a rk e - 
tin gga aso sla n g a n tash q i iqtiso diy siy osat y u ritish z a ru r» 1.
1 
I.A. Karomiv.
A so siy v a z ifa m iz — v a ta n im iz ta ra q q iy o ti v a h a lq im iz
farovonligini y an ad a y u k saltirish d ir. T o sh k e n t: O 'z b e k is to n , 2010. — 6 4 -b .

---

M arketing falsafiy m a ’n o d a fikrlash tarzini m ujassam lashtiradi. 
U m u m an , m ark etin g g a q u y id ag ic h a t a ’rif b erish im iz m u m k in : 
m arketing ehtiyoj va m u h to jlik n i ay ribo sh lash orqali q o n d irish g a
qaratilg an in so n faoliyati tu rid ir. M a rk e tin g vujudga k elishinin g
asosiy sa b a b la rid a n biri ishlab c h iq a rish h a jm in in g o rtib b o rish i, 
yangi ta rm o q la rn in g vujudga kelishi, to v ar tu rla rin in g k o 'p a y ish i 
va tad b irk o rlar o 'rta sid a m ah su lotn i sotish m u am m o sin in g vujudga 
kelishidir.
M ark etin g aso sid a b o z o rn i h a r to m o n la m a o 'rg a n is h y o 'n a -
lishlarining aso siy larid an qu y id ag ilarn i k o 'rsa tib o ‘tish zarur:
• tala b n i o 'rg a n ish ;
• b o z o r tark ib in i aniqlash ;
• tov arni o 'rg a n ish ;
• ra q o b a t sh aro itla rin i ta d q iq qilish;
• sotish sh akli va u slu b larin i tah lil etish.
M ark etin g q u y idag ilarni o 'rg a ta d i:
• b o z o rn i o 'rg a n ish ;
• u n i taq sim lash ;
• to v arlarn i jo y lash tirish ;
• m ark e tin g siyosatini olib b o rish ;
• to v ar siyosati;
• narx siyosati;
• ta q s im o t siyosati;
• siljitish (y o 'n a ltirish ) siyosati;
• y u k salish , q o 's h im c h a x iz m a tla r (Plus) - (b u n g a m ark a, 
sotishd an keyingi xizm at, kafolat va texnik yordam , etkazib berish, 
a sso rtim e n t, shaxsiy iste ’m ol va b o sh q a la rn i kiritish m u m k in ).
M a rk e tin g k o rx o n a la rn in g b o z o rd a ish la sh u slu b i, b o z o r 
m eto d o lo g iy asi b o 'lib , iste’m o lc h ila r va u larn in g talab istaklarin i 
o 'rg a n is h , u larg a m os tovarlar y a ra tish , n arx belgilash, to v arlarn i 
etkazib b e rish , taq d im etish, so tish , x izm a t k o 'rsa tish n i u y u sh - 
tirish u su lla ri, v o sitalari, ta rtib -q o id a la ri m ajm u i h iso b la n a d i. 
B ularnin g h a m m a si b irin c h i asosiy m aq sad g a tala b b ila n tak lifn i 
o 'z a ro m uvofiqlashtirishga xizm at qiladi.
M ark etin g tam o y illari m ark etin g asosi va u n in g m o h iy a tin i 
o c h ib b e ru v c h i h o lat, talab d ir. M a rk e tin g n in g m o h iy a ti to v ar

---

ishlab c h iq a rish va x izm at k o 'rsa tish a lb a tta iste ’m o lc h ig a , talab 
ish lab c h iq a rish im k o n iy atlarin i d o im o b o z o r talabig a m o 'lja l- 
lash d a n ib o rat. M ark etin g m o h iy a tid a n quyidagi asosiy tam o y illar 
kelib c h iq a d i. M a rk e tin g n in g asosiy tam oyillari:
• b o z o rn i bilish;
• u n g a m oslashish;
• b o z o rg a t a ’sir o 'tk az ish .
X u lo sa qilib ay tg a n d a , m a rk e tin g n in g m o h iy a ti va m a q sa d - 
la rid a n q u y id a g ic h a asosiy ta m o y illa r kelib ch iq ad i:
• iste ’m o lc h ila rg a y o 'n a ltirilg a n tam o y il, y a ’ni is te ’m o lchi 
h a q d ir;
• istiqbolga y o 'n a ltirilg a n tam o y il, y a’ni subyekt faoliyati istiq- 
bo lg a y o 'n a ltirilg a n b o 'lish i zaru r;
• pirov ard k o 'rsatkich g a erishishga y o 'n altirilg an tam oyil, y a ’ni 
b o z o r hissasi, fo y d an in g o sh ish i va h o k azo lar.
M arketin g konsepsiyasining m azm u n i uning vazifalarini am alga 
o shirish orqali hal etiladi. M ark etin g vazifalari quyidagi g u ru h la ig a
b o 'lin a d i:
• m ark etin g ta d q iq o tla ri ;
• m ah su lo t a sso rtim e n ti ishlab c h iq a rish so h a sin i rivojlanti - 
rish ;
• so tish va ta q s im o t vazifasi;
• to v arn i siljitish;
• n arx n i tash kil etish vazifasi;
• m a rk e tin g -m e n e jm e n t vazifasi.
M a rk e tin g vazifalari firm a n in g b o sh q a v azifalari, y a ’ni ishlab
c h iq a rish , kadrlar, m o d d iy tex n ik a ta ’m in o ti, m oliyaviy, buxgalte- 
riya hisobi funksiyalari bilan birga am alga oshiriladi.
M a rk e tin g n in g v azifalari x o 'ja lik y u ritu v ch i su b y e k tla rn in g
b o s h q a v azifalarid an farqi s h u n d a n ib o ra tk i, m a rk e tin g vazifalari 
x o 'ja lik y u ritu v c h i su b y e k tla r, u n in g is te ’m o lc h ila ri, m ijozlari 
o 'rta s id a ayirb oshlash ja ra y o n in i am alg a osh irish va tash kil etishga 
qaratilgan. S h u n in g u c h u n h a m m arketing vazifalari d o im o
0‘zgarib 
b o ra d ig a n eh tiyo j h a m d a ta la b n in g sh a k lla n ish i, y a ra tilish i va 
rivojlanishiga t a ’sir etadi.

---

4.2. Tadbirkorlik faoliyatida bozor segmentasiyasining 
mohiyati va ahamiyati
M arketingni bosh qaru v tiz im id a b o z o r segm entasiyasi m u h im
ah am iy atg a ega va b o z o rd a talab n i o 'rg a n is h yoki m ark e to lo g la r 
atam asi bilan ay tg a n d a
«iste’molchini tahlil etish» 
— b o z o rla r 
holatini tahlil etishdagi birinchi bosqich hisoblanadi. U uch tarkibiy 
qism ga b o 'lin a d i: bozor segm entasiyasi; iste ’m olchi talabi sab ab la-