‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I o liy va ‘rta m a X s u s ta’l im V a zir lig I m. P. Boltabayev, M. S. Qosimova

Biznes-rejaning mazmuni. Korxona faoliyatini m uvaffaqiyatli 
olib borishda biznes-reja m u h im rol o'ynaydi. B iznes-rejaning 
tuzilishi va m azm uni q a t’iyan chegaralanm agan. Fikrim izcha, etti 
b o ‘lim dan iborat biznes-reja eng m aqbulidir (5.1.1 -rasm ).
U shbu biznes-rejani batafsil ko‘rib chiqam iz:
Tadbirkorlik faoliyatining biznes rejasi
5.
1.1-rasm.
Tadbirkorlik faoliyatining biznes-rejasi.
Birinchi bo‘Iim. B iznes-rejada «T adbirkorlik faoliyatining
maqsadi va vazifalari» m arkaziy o ‘rinni egallaydi.
T ad b irk o rlik b iz n e sin in g asosiy m aqsadi fo yda o lish d ir. 
Rejalashtirilayotgan bitim ni am alga oshirish oldidan katta m ablag1 
sarflash va shu m ablag1 qanch a foyda keltirishini hisoblab chiqish 
lozim. Bunda va um um an, biznes-reja tuzishda vaqt om ilini doim o 
hisobga olish kerak. B oshqacha qilib aytganda, keladigan foyda 
vaqtga qarab qanday taqsim lanadi va inflyasiyaga nisbatan u nin g
sam aradorligi qan d ay b o ‘lishligini hisoblab chiqish lozim.

---

Biznes-loyihani amalga oshirishdan aw al shuni e ’tiborga olish 
kerakki, olinadigan foyda om onat bankka qo'yilgan shu miqdordagi 
m ablag4 keltiradigan foizdan k o 'p bo'lishini ta ’m inlashi lozim.
B iznes-reja tu zu vch ilarnin g diqqat m arkazid a, m arkaziy, 
ustuvor masaladan tashqari, boshqa maqsad va vazifalar ham turishi 
kerak. M asalan , ijtim oiy m aq sad lar, tad b irk o rlik m a q o m in i 
ko'tarish, maxsus m aqsad va vazifalar, hom iylik tadbirlari va 
boshqalar.
Ikkinchi bo‘lim. 
«B iznes-rejaning um um iy xulosasi, asosiy 
p aram etr va ko'rsatkichlari» um um lashtiruvchi xususiyatga ega 
bo'lib, biznes-reja asosiy g 'o ya va m azm unining qisqacha k o 'ri- 
nishidir. U rejani ishlab chiqish jarayonida yaratilib, aniqlanadi va 
biznes-rejani tuzgandan keyin yakunlanadi.
U m um lashtiruvchi b o 'lim d a quyidagilar taqdim etiladi: bosh 
m aqsadning loyihasi (bitim ); ishlab chiqariladigan m ahsulot, 
tuzilayotgan reja yakunining qisqacha tavsifi va u larning o 'zaro
farqi; qo'yilgan maqsadlarga erishish yo'l va usullari; loyihani amalga 
o sh irish m u ddatlari; uni am alga oshirish bilan b o g 'liq sarf- 
xarajatlar; kutilayotgan sam ara va natija; olingan foydani qo'llash 
sohasi.
U m um lashgan natija ko'rsatkichlari: um um iy yakunlovchi 
k o 'rsatk ich lar (ishlab chiqarish hajm lari, m ahsulotning sotilishi, 
xizm atlarning ko'rsatilishi; sotishdan tushgan m ablag'; shaxsiy va 
zayom sifatida olingan vositalar (sam aradorlik); maxsus k o 'rsat­
kichlar (sotilayotgan tovar va ko'ibatilayotgan x izm atlar sifati, 
ularning o'zig a xos xususiyati, iste’m olchilarnint talabi va didini 
qoniqtirishi; qilingan xarajatlarning qoplanishi; tavakkalning past 
darajaliligi; rejalashtirilayotgan natijani olish kafolati).
Uchinchi bo‘lim. 
«Tadbirkorning iste’molchiga taqdim qilayot- 
gan m ahsulot, tovar va xizm atlarning tavsifi» deb n o m lan ib , unda 
quyidagilar taqdim etiladi: tadbirkor ishlab chiqargan m ahsulot 
ko'rsatkichlari yoki uning tavsifi: ta ’rifi, modeli, su r’ati va boshqa­
lar; ish b ilarm o n ishlab ch iq arg an tovar iste’m o lch ilari va u 
qoniqtirm o qchi bo'lgan iste’m ollar (xaridorning tovarni sotib 
olishga qodirligi haqida bashorat; tovar sotib oluvchi h u d u d , aholi 
guruhi, tashkilotlar haqida m a ’lum ot; tovarlarni m a ’lum vaqt

---

doirasida iste’mol qilishi haqida m a’lum ot, tovaiga nisbatan talabga 
ta ’sir etuvchi om illar); ishlab chiqarilgan tovarning sotish narxini 
bashorat qilish.
To‘rtinchi bo‘lim. 
«Bozor k o n ’yunkturasi, talab va sotuv haj- 
m ining tahlili» b o ‘lim ida talabni o 'rg an ish va narxlarni bashorat 
qilishning davom i bo'lib, bu b o 'lim d a ishlab chiqarishning hajmi 
va tovarning sotilishi vaqt m obaynida belgilab beriladi.
Biznes-rejani tayyorlash jarayonida bozorning tadqiqoti, tahlili 
va baholanishi bir tom ondan, o ld indan taxm in qilishga asoslansa, 
ikkinchi to m o n d an , bo'lajak xaridor yoki savdo tashkiloti bilan 
bo'lgan dastlabki bitimga tayanadi.
Loyihalam ing o'lcham i va m uddatiga qarab, turli xil sharoitlar 
yuzaga keladi. Kichik va qisqa muddatli loyihalar amalga oshirilganda 
m ahsulot iste’m olchilari doirasini aniqlash m um kin. B u esa, o 'z
navbatida, sotuv hajm i haqida xulosa chiqarish im konini beradi.
Bozorga tahliliy baho berish bilan birga, biznes-reja bozorni 
m arketing va boshqa faoliyat turlari bilan jadallashtirish yo'Uarini 
ham belgilab berishi lozim.
U shbu b o 'lim n i ishlab chiqishda boshqa ishbilarm onlar m av­
judligi, raqobatchilar, ularning imkoniyati va qobiliyati, shuningdek 
narx siy osatin i bilish lozim . B u ndan tash q ari, b izn es-rejag a 
raqobatni hisobga olgan holda tovarning sotilish hajmi kiritiladi.
Beshinchi bo'lim. 
«Harakat dasturi va tashkiliy chora-tadbirlar» 
bo'lib, bu bo'lim ning m azm uni aksariyat hollarda tadbirkorlik turiga 
(ishlab chiqarish, tijorat, m oliya) bog'liq. Ishbilarm onlik harakat 
dasturi quyidagilarni o 'z ichiga oladi: a) m arketing harakatlari 
(reklam a, sotish bozorini aniqlash, iste’m o lch ilar b ilan aloqa 
bog'lash, ularning talabini hisobga olish); b) m ahsulotni ishlab 
chiqarish; v) tovarlarni sotib olish, saqlash, tashish, sotish (aso- 
san, tijorat tadbirkorligiga oid); g) tovarni sotish jaray o n i va sot- 
gandan keyin xaridoiga xizm at ko'rsatish.
Tashkiliy tadbirlar dasturiy harakatlarning uzviy qism i b o 'lib , 
biznes-reja bajarilishining boshqaruv uslubi; loyiha boshqaruvining 
tashkiliy tuzilm alarini; ijro etuvchi harakatlarni m uvofiqlashtirish 
uslubini qam rab oladi. M eh n at haqining maxsus shaklini o'm atish ,

---

rag'batlantirish, kadrlam i tanlab olish, ularni tayyorlash, hisob, 
nazorat ishlari tashkiliy tadbirlarga kiradi.