Z. N. Adizov Buxoro Neft va gaz sanoati kasb-hunar kolleji direktori

28-rasm. Ovalsimon shesternyali hajm hisoblagichlari.
71




Bu sarf o‘lchagichlarning ishlash usuli quvurda moddaning oqim yo‘lida o‘rnatilgan qandaydir toraytirish qurilmasi yordamida hosil qilinadigan bosimlar farqini o‘lchashga asoslangan bo‘lib, suyuqlik lar, gazlar (bug‘lar)ning sarfmi o‘lchash vositasi sifatida keng tarqalgan Toraytirgichlar sifatida asosan standart diafragmalar, soplolar hamdn boshqa soplolari ishlatiladi.
Oqib o‘tayotgan sarf miqdori bosimlar farqi va moddaning oqim tezligiga to‘g‘ri proporsionaldir. Suyuqlikning sarfi Q (m³/s larda) va bosimlar farqi s (Pa) orasidagi munosabat quyidagi tenglama orqali ifodalanadi:
Q-a■£■ F_oyl (2/р)Д P, (5.1)
bu yerda a — toraytirish qurilmasining geometrik ko‘rinishi va o‘lcha nayotgan muhitning fizik holatiga bog‘liq bo‘lgan sarf koeffitsiyenti, £ — toraytirish qurilmasidan o‘tishda o‘lchanayotgan muhitning si qilishini hisobga oladigan tuzatuvchi koeffitsiyent (suyuqliklar uchun e = 1); F — toraytirish qurilmasining o‘tish yuzasining kesimi, nr’, p — oMchanayotgan moddaning zichligi, kg/m³; ДР — bosimlai farqi, Pa.
Toraytirish qurilmasi sarf o‘lchagichning birlamchi o‘zgartgicln hisoblanib, bundan tashqari uning komplektiga ulash tizimlari (impuls trubkalari), qo‘shimcha qurilmalar (ajratish idishlari, kondensatsion idishlar) va o‘lchash asbobi (differensial manometr) kiradi.
29- a rasmda toraytirish qurilmasining quvurda o‘matish sxemasi, oqimning undan o‘tishi va oqim yo‘nalishi bo‘yicha statik bosimning taqsimlanish egri chizig‘i keltirilgan. D diametrga ega bo‘lgan quvuming 1—1 kesimidan oqimning torayishi boshlanib, diafragma oldida inersiya kuchining ta’siri diafragmadan keyingiga qaraganda kattabo'ladi. Shundan so‘ng oqim quvuming to‘liq kesimi bo‘yicha kengayadi. Diafragma oldida va undan so'ng uyurma maydoni hosil bo‘lib, diafragma oldidagiga nis batan diafragmadan keyingi soha katta bo‘ladi. Quvur devorlari yonida oqimning bosimi diafragma oldida hosil bo‘lgan ta’sir natijasida /*, gacha o‘sadi, diafragmadan keyingi eng qisqa kesim 2—2 ga, bosim esa 1\ gacha kamayadi. Oqimning 2—2 kesim yuzasi diafgarmaning aylanasidan ham kichik. Shundan so‘ng oqimning kengayisliiga qarab quvur devorlari yonida bosim osha boshlaydi. Ammo dastlabki qiymatidan P (yo'q.)ga farq qiladi. Bu esa ishqalanish va uyurmali maydon hosil bo‘lish sababi yo‘qotilgan asosiy energiya hisoblanadi.

Surf koeffitsiyentining qiymati barcha qurilmalar uchun tajriba "'li hilan aniqlangan bo'lib, ularni dastlabki darajalashsiz qo‘llash •minikin.
St.mdart diafragmalar (normal) konsentrik teshikka ega bo‘lgan •i|M|.i mctall disk 2dan iborat bo‘lib, uning kirish qismi o‘tkir qirrali •luulr shaklida, so‘ng esa 30—45° burchak ostida konus ko‘rinishida •• n.iladi. Normal diafragmaning qalinligi 0,1 Z)(quvuming diametri),

• 
  \l.mailing silindr shaklidagi qismining uzunligi esa 0,02 D ga teng. "imal diafragmalar kamerali (29-b rasm, o'qdan yuqorida) va
  

> iiiiuasiz bo‘ladi (29- b rasm, o‘qdan pastda).
Kamerali diafragmalarda bosim ikkita tenglashtiruvchi aylana ¹ tnu-ralar 1 yordamida olinadi. Kameralar korpusda disk oldida, "ulaii kcyin esa quvurning ichki yuzasi bilan tutashgan aylana ariq- iialai loylashgan. Aylana shaklidagi kameralar quvur aylanasi bo‘yicha ■ mining o'rtacha qiymatini olishga imkon yaratib, bosimlar farqini •ini|u>q o‘lchashni ta’minlaydi. Kamerasiz diafragmalarda esa bo- "ii diafragma korpusida yoki disk oldida va orqasida joylashtirilgan i"\inning flaneslaridagi ikkita teshik 3 yordamida olinadi. Normal

• 
  i iliagmalar 0,05 < (d/D) < 0,7 shart bajarilganda diametri " mm dan kichik bo'lmagan quvurlarda ishlatiladi.
  

Diafragmalar zanglamaydigan po‘latdan tayyorlanadi. Diskmnr yon yuzasiga lining zavodda qo‘yilgan raqami, diafragma teshiginmi diametri (mm larda) quvurning ichki diametri (mm larda), oqim yo‘nalishini ko^lrsatadigan ko‘rsatgich, kirish tomonidan (+) bclf.i < va chiqish tomonidan (-) belgisi yozilgan bo‘ladi.
5.4. BOSIMLAR FARQI 0‘ZGARMAS SARF 0‘LCHAGICHLAR (ROTOMETRLAR)
Bu asbobning ishlash usuli harakatlanuvchi qalqovich massasi bilait asbobning oqim o‘tish teshigida bosimlar farqi natijasida yuzay, i keladigan kuch o‘zaro muvozanatlashishiga asoslangan. Bunda o'lr.li teshigining yuzasi sarf qiymatiga qarab o‘zgaradi, bosimlar farqi r i doimiy boiadi (o‘zgarmaydi).