Z. N. Adizov Buxoro Neft va gaz sanoati kasb-hunar kolleji direktori

30- rasm. Bosimlar farqi o‘zgarmas sarf o‘lchagich (rotometr)
a — qalqovichli rotometr sxemasi; b — shisha trubkali rotometr sxemasi.
Rotometrning (bosimlar farqi o'zgarmas sarf o‘lchagich) sxema 30- rasmda ko'rsatilgan. Asbobning o'lchash qismi ichiga qalqovu yoki porshen 2 joylashtirilgan vertikal shisha trubka 1 dan iborai Trubka orqali o‘tayotgan o'lchanayotgan moddaning oqin (suyuqlik yoki gaz) qalqovichni ko‘taradi. Qachonki trubl devorlari bilan qalqovich jismi orasidagi oraliq masofa ma’lin o‘lchamga yetganda, qalqovichga ta’sir etuvchi kuchlar o‘zai tenglashadi. Qalqovich esa sarf kattaligiga mos keladigan ma’lir balandlikda to'xtaydi.

f

Oqimda qo‘yilgan qalqovichga o‘lchanayotgan mahsulotning и nisli kuchi F (N) ta’sir etib, u quyidagi formula orqali aniqlanadi:
^=У(у,~у), (⁵-²)
I'd vcida: V_q — qalqovichning hajmi, m³;
у , y_c — qalqovich tayyorlangan material va o‘lchanayot- gan mahsulotning solishtirma og‘irligi (N/m³); l\ kuchga qarama-qarshi yo‘nalgan, oqim harakatidan F₂ kuch oi/aga keladi:
F₂ = S_qMP, (5.3)
l'ii ycrda: A_q — qalqovichning istalgan joyidagi kesim yuzi, m²;
AP — bosimlar farqi.
Muhitning o‘zgarmas oqimiga mos bo‘lgan qalqovichning muvo- in.it holati F_y va F₂ kuchlar o‘zaro teng, ya’ni F_x = F₂ = const I'n'lganda ta’minlanadi (bu holda ishqalanish kuchi hisobga olin- nuvdi). Demak, qalqovichning istalgan joyining kesim yuzi o‘zgarmas • I an, unda bosimlar farqi ham doimiy bo‘ladi. Shuning uchun ham miiimetrlar bosimlar farqi o‘zgarmas sarf o‘lchagichlar deb nom olgan.
Sarf o‘lchagich orqali oqib o‘tayotgan mahsulotning sarfi Q (m³/s) quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
Q = a(A_T-5_q)V(2/p)AP, (5.4)
l'ii verda: a — mahsulotning sarf koeffitsiyenti;
S_T — qalqovich ko‘tarilgan ma’lum balandlikka to‘g‘ri keladigan trubkaning ko‘ndalang kesim yuzi; p — o‘lchanayotgan moddaning zichligi, kg/m³.
I ormuladan ko‘rinib turibdiki, A_T dan boshqa barcha kattaliklar- niiif'. o‘zgarmas qiymatlarida sarf qalqovichning ko‘tarilish balandligi lin'vicha aniqlanadi. Oddiy (shishali) rotometrlarda bu balandlik 'i ilqovichni yuqorigi tekisligi holatiga ko‘z bilan qarab o‘rnatiladi.
I lisoblash uchun esa trubkaning tashqi yuzasida hajm birliklarida il.najalangan shkala mavjud. Rotometrlar yordamida agressiv va ii'irssiv bo‘lmagan suyuqlik va gazlarning kichik sarfini o‘lchash imiiiikin. Ular yuqori o‘lchash chegarasiga ega. Rotometrning butun hkalasi bo‘yicha nisbiy xatolik kattaligi doimiydir.
Asosan 2turdagi rotometrlar ishlab chiqariladi: shishali ko'rsatuv- . In va ko‘rsatishni masofaga ikkilamchi asbobga uzatuvchi (elektrik, I'Hi vmatik signallarni ko‘rsatuvchi va ko‘rsatmaydigan ikkilamchi ' Imbga uzatiladi).

Ko‘rsatishni masofaga uzatuvchi rotometrlar

KoTsatishlarni masofaga elckii
differensial-transformator orqali
uzatiladigan rotometrning prin
sipial sxemasi 31- rasmda koh
satilgan. Rotometrning odchasli
qismi diafragmali 2silindrik melall
korpus 1 dan iborat.
Diafragma 2 teshigida shtok I
ga qattiq o‘rnailgan konussimon
qalqovich 3 harakat qiladi. Shtok
ning ustki qismida differensial
transformatorli o‘zgartgichniii|i
o‘zagi 5o‘matilgan. 0‘zak tnibk.i
6 ichida joylashtirilgan. Trubka
tashqarisida esa o‘zgartgichniiiH
g‘altagi 7 mavjud.
Differensial-transformatorn i i in
temir o‘zagi 5 rotometr qal
qovichidagi shtok 4 bilan mexanik
bogdangan. Sarf o‘zgarishi bilan
qalqovich shtok orqali temir o'zakni suradi. Natijada transforma
torning ikkilamchi chulg‘amidagi elektr yurituvchi kuch (EYUK)
ham o‘zgaradi. Temir o‘zak yuqoriga siljisa, EYUK oshadi, paste.,i
siljisa esa, kamayadi. Transformator bilan o‘tkazgich orqali ulangan
ikkilamchi asbobning shkalasi sarf odchov birligida darajalangan
bo‘ladi.

5. 
   INDUKSION SARF 0‘LCHAGICHLAR
   

Induksion sarf o‘lchagichlarning ishlash usuli tashqi magnil
maydoni ta’sirida elektr o‘tkazuvchi suyuqlik oqimining induksiyala
nishi natijasida hosil bodgan elektr yurituvchi kuchni odchashgn
asoslangan. 32- rasmda induksion sarf odchagichning sxemasi
keltirilgan. Nomagnit materialdan tayyorlangan quvur 1 dan oqil
odayotgan suyuqlik elektromagnit 2tomonidan yuzaga kelgan magmi
maydon kuch chiziqlarini kesib odadi. Magnit maydoni ta’siriil,
suyuqlik oqimning o‘rtacha tezligiga proporsional ravishda eleki
76





31-rasm. Ko'rsatishlarni masofaga
elektr differensial-transformator
orqali signal uzatadigan
rotometrning prinsipial sxemasi.

\ miluvchi kuch hosil bo‘ladi. Bu yerda suyuqlik oqayotgan quvurning 11 Mini o‘zgarmaydi (doimiy bodadi).

Iiuluksiyalangan EYUК quvurning bir xil yo‘nalishdagi ko‘ndalang amida o‘rnatilgan elektrodlar Jyordamida qabul qilinadi, EYUK i 111.11igi kuchaytirilib, ikkilamchi asbob yordamida odchanadi. Sarf ' • К liagichda ADS (absoblar davlat sistemasi)dagi har qanday bloklarni и li hash imkoniyatiga ega bodib, chiqish signali 0—5 mA tok kuchiga i 0,02—0,1 MPa ga teng bodgan siqilgan havo bilan ishlaydi.





32- rasm. Induksion sarf o‘lchagich.


Induksion sarf odchagichlar bir qator qulayliklarga ega. Sezgir ■ l. incntning odchanayotgan mahsulot bilan kontaktda bodmasligi uni 11 i.i 11 mi lot bilan yuzaga keladigan kimyoviy o‘zgarishlardan saqlaydi. tin esa oziq-ovqat sanoatida muhim ahamiyatga ega. Asbob inersiyasiz In.(lhlanib, uni avtomatik rostlash sistemalarida qodlash foydalidir. \ Oobning ko‘rsatishi suyuqlikning zichligiga, qovushoqligiga va • ••liinning xarakteriga (turg‘un, turg‘un bodmagan) bogdiq emas.
Induksion sarf odchagichlar bir qancha oziq-ovqat mahsulot- i uinmg sarfini odchash uchun qodlaniladi, ya’ni pivo, uzum, olma li.iihatlari, shakarli sirop, kofe quyqalari, suyuq achitqilar, sut va Imka/olarning sarfini odchaydi.
Sarf odchagich ichki diametri 3 dan 1000 mm gacha bodgan iiiviirlarda 1—2500 m³ soat sarflarni odchashni ta’minlaydi, xatoligi S' dan oshmaydi.

Ag‘darma cho‘michli avtomatik tarozi

Oziq-ovqat sanoati korxonalarida tayyor mahsulotlarni, yordamclu materiallarni va xomashyolarni hisobga olish uchun avtomat tarozilai keng qo'llaniladi. Mustaqil davlatlar hamdo‘stligi sanoatida uzluksi/ (konveyerli) va uzlukli (porsiyali) ishlaydigan avtomat tarozilar ishlah chiqariladi.
Ag‘darma cho'michli avtomatik tarozining prinsipial sxemasi 3 ' rasmda ko'rsatilgan. Keng yelkali posongi 1 ning bir yelkasiga osma 3 orqali cho‘mich 4 o'rnatilgan, ikkinchi yelkasiga esa tarozi tosln I qo‘yilgan tosh ushlagich 5 osilgan. Cho‘mich bo‘sh turgan paytd.i og‘irlik markazi 5 cho'michning orqa tarafidagi posangi 6 ta’siridn osma nuqtaning o‘ng tarafida turadi, cho'mich osma nuqta atrolid.i aylanishga intiladi, bunga tayanch 7 to‘sqinlik qiladi. To'ldirilgan cho‘michning og'irlik markazi Sj holatga keladi, ya’ni osma nuqta sining chap tarafiga o‘tadi. ToTa cho'michning aylanishijM cho‘michning tashqarisidan yon devoriga ishlangan va osma J bilan sharnir orqali bog‘langan hamda lo‘kidon 9 ga tayangan prizma A to‘sqinlik qiladi. Cho‘mich ta’minlovchi voronka /^orqali to'ldiriladi Voronkaning chiqish teshigi to'siq // bilan berkiladi.
Cho‘mich to‘lib, muvozanat o'rnatilganda, tosh ushlagich tepagu ko‘tarilib richaglar yordamida (rasmda ko‘rsatilmagan) to‘siq / / nl berkitadi. Tortilayotgan materialning tarozi pallasiga kelishi tugatil gandan so‘ng, to‘la cho'mich inersiyaga muvofiq pastga harakatinl davom ettiradi. Cho‘mich pastga tushganida lo‘kidon 9 harakatsi/ tayanch /2 bilan uchrashadi, ko‘tarilishda esa u prizma #dan chiqih ketadi. To'siqdan ozod bo‘lgan cho‘mich soat strelkasi yo'nalishign qarshi aylanadi, cho‘michdagi materialning og‘irligi va bosimi ta’sirida eshikcha 13 ochilib, cho‘michdagi material to‘kiladi. Tosh ushlagi chning pastki qismida skoba 14 o‘rnatilgan, skoba harakatsiz tayanch /5 ta’sirida cho‘mich harakatini cheklaydi. Cho'michning bo^£shasli paytida toshlar pastga tushib, cho‘mich ko'tariladi. Cho‘mich batamom bo'shaganida, og'irlik markazi osma nuqtasiga nisbatar o‘ngga o'tishi tufayli, cho‘mich soat strelkasi yo‘nalishi bo‘yich, aylanadi va boshlang‘ich holatiga keladi. Cho'michning aylanish bilan birga to‘siq 11 ochiladi va cho‘mich yana to'ldiriladi. Bundai tarozilarning xatosi 5 н-l %. Ularning hajmi turlicha bo‘ladi.









11 rasm. Ag'darma cho‘michli avtomatik tarozining prinsipial sxemasi.


i Mi ochiladigan cho‘michIi avtomat tarozilar
lln (arozilarda kovshdan boshqa barcha asosiy elementlarining hlnslii yuqorida ko‘rib chiqilgan ag'darma cho‘michli avtomat tarozi Ml,in bir xil. Cho‘michning ishlashi bir muncha boshqacha (34-
HIMIl),
< lio^lmichning ochiladigan osti o^£q atrofida aylanadi va cho‘mich
n.i|iusida o‘rnatilgan o‘qda joylashgan uchli qirra (sobachka) bilan iim.idigan ilgakka ega. Keng yelkali posangi muvozanatlashganda va iiu'mich mahsulot bilan to‘ldirilgandan so‘ng, u o‘z inersiyasi bilan с i ip,a qarab harakatlanadi, uchli qirra esa soat strelkasi bo‘yicha • ,11111111, tayanchgacha itariladi va ilgak bo‘shatiladi. Bu paytda iiu'mich osti ochiladi va material to‘kiladi. Qachonki cho‘mich

• 
  In I bo‘shatilsa, uning osti unga qarshi qo'yilgan yuk ta’sirida
  
• 
  killladi va ilgak uchli qirra bilan ilinadi.
  

79