Z. N. Adizov Buxoro Neft va gaz sanoati kasb-hunar kolleji direktori

46- rasm. Optik-akustik analizatorining prinsipial sxemasi.
1 — ko'zgu; 2 — infraqizil nurlar manbayi; 3 — tckshirilayotgan aralashma solingan
kyuvet; 4 — nur qabul qilish kamerasi; 5 — mikrofon; 6 — kuchaytirgich; 7 — o'lchov
asbobi; 8 — nur qabul qilish kamerasi; 9 — kyuvet shishasi; 10 — abtyurator.


Komponent paydo bodishi bilan, uning konsentratsiyasiga mos ravislul.i signal kamayadi. Nurlanish oqimining uzilishi abtyurator 10 orqali amalgji oshiriladi. Abtyurator berilgan burchak tezlik bilan aylanadigan kesilmalardan iborat disk ko'rinishiga ega. Kyuvet va nur qabul qilisli kamerasining shishalari infraqizil nurlarni o‘tkazish xususiyatiga ega bolgan materialdan tayyorlanadi (ftorli litiy yoki toblangan korund). Ko‘rilj';ni sxemalaming yuqori aniqlikka ega emasligi ularning asosiy kamclulir.i hisoblanadi. Bu kamchilik ayniqsa kichik konsentratsiyalarda kuchayin gichning kuchaytirish koeffitsiyenti va o‘lchash sxemasining qalui parametrlarining tebranishi natijasida yuzaga keladi.
Ikkita kyuvet (ishchi va taqqoslovchi kyuvetlar) qo‘llanilgan dillr rensial sxemada esa (47- rasm) yuqori aniqlik ta’minlanadi. Tekslii rilayotgan gazli aralashma ishchi kyuvet 2 orqali o‘tadi. Taqqoslovi t kyuvet 5esa tozahavoyoki azot bilan toMdirilgan. Nurli eneigiya abtyunih" 1 orqali o‘tadi. Numi qabul qiluvchi kameralar qarama-qarshi ulangun
Nurlanish oqimlari bir xil bo‘lib, ishchi kamerada yutiladignn komponent bodmagan holda, chiqish signali bodmaydi.





47-rasm. Optik-akustik analizatorining differensial sxemasi


Aniqlanayotgan gaz aralashmasi komponentining issiqlik holatini n'lchashga asoslangan asboblar issiqlik gaz analizatorlari turkumiga kiradi. Bu turdagi gaz analizatorlarida o‘lchanayotgan kattalik sifatida .miqlanayotgan komponent konsentratsiyasiga bog‘liq bo‘lgan gaz .iialashmasi issiqlik o‘tkazuvchanligi va katalitik yemirilish reaksiyasi- nmg foydali issiqlik samaradorligidan foydalaniladi.
Issiqlik analizatorlari termokonduktometrik (gaz aralashmasi issiqlik o‘tkazuvchanligi bo‘yicha) hamda termokimyoviy (katalitik yunirilish reaksiyasining foydali issiqlik samaradorligi) gaz analiza- Inrlariga bodinadi.
IVrmokonduktometrik gaz analizatorlari
Termokonduktometrik gaz analizatorlari ishlashi tekshirilayotgan gaz iiialashmasining issiqlik o‘tkazuvchanligini odchashga asoslangan bodib, qandaydir bir komponentning (masalan, uglerod ikki oksidi (CO), vndorod (H), ammiak, geliy, xlorva boshqagazlaming) foizli miqdorini miqlash uchun qodlaniladi. Bu gazlaming issiqlik o‘tkazuvchanlik kocffitsiyenti aralashmaning boshqa komponentlarinikiga nisbatan tez laiqlanadi. Ko‘p komponentli gaz aniqlanayotgan komponentdan boshqa iM/ aralashmasi barcha komponentlarining issiqlik o‘tkazuvchanligi bir m! bo‘lgan sharoitdagina amalga oshirish mumkin.
Agar gaz aralashmasida tekshirish natijalariga teskari ta’sir tn'rsatadigan komponentlar mavjud bo‘lsa, u holda quyida keltirilgan и yoki bu usul bilan ularning ta’sirini bartaraf etish kerak bo‘Iadi.
Issiqlik odkazuvchanlik bo‘yicha gazlar aralashmasini tahlil qilishda

0. 
   I00°C temperatura qiymatlarida yaxshi natijalarga erishish mum- kin. Odatda yonish mahsulotlari N₂, 0₂, CO, C0₂ va CH₄ shuningdek,
   

11 ,S0₂ va suv bugdarini o‘z ichiga oladi. N₂, CO, C0₂ laming issiqlik " ikazuvchanligi deyarli bir xil, shu sababli, mos keladigan temperatura nnlanganda (masalan, 100°C ga yaqin) C0₂ ni aniqlash yetarlicha miqlikda amalga oshiriladi. Odatda, metan yonish mahsulotlarida juda t im miqdorda bo‘lib, gaz aralashmalari issiqlik o‘tkazuvchanligiga deyarli

0. 
   fsir ko‘rsatmaydi. Yonish mahsulotlarida vodorodning bo‘lishi issiqlik и ik.i/.uvchanligi yuqori bodganligi uchun uning C0₂ miqdorini o‘lchash ■ it ijalarida sezilarli kamayishiga olib keladi.
   

Sliuning uchun, tarkibida vodorod bo‘lgan yonish mahsulotlarida ¹ O, miqdorini aniqlashda gazni gaz analizatori qabul kamerasiga






kiritishdan oldin, vodorodni maxsus pechlarda yondirish zarur. Bundav holatda uglerod oksidi CO ham bir paytda kuydirilishi hisobiga C() ning miqdori ko‘payishi mumkin. Agar CO ni aniqlaydigan asbob bo‘lsa, buni hisobga olish va o‘zgartirish kiritish mumkin. Uglerod gazini esa yog‘sizlantirilgan po'lat katigi va ma’lum hajmda suv bilan to‘ldirilgan filtr yordamida chiqarib tashlash zarur. Yonish mahsulotlan tarkibida 1 % C0₂ ning bo'lishi gaz analizatorda 1,7 % C0₂ miqdori ni ko'paytirib ko‘rsatishini esdan chiqarmaslik kerak.
Bundan tashqari, C0₂ asbobning metall qismi zanglashga olil> boruvchi agressiv gaz hisoblanadi. Tekshirishga olinayotgan ga/ aralashmasining temperaturasi va namligi o‘zgarishi mumkin. Shuning uchun suv bug'larining o‘zgaruvchan tarkibini tekshirish natijalariga ta’sirini kamaytirish hamda namligi va temperaturasini kamaytirisli maqsadida tekshirishga olingan gaz aralashmasini suvli sovitgieli yordamida ma’lum temperaturagacha sovitiladi. Bu gaz analizatorning qabul qiluvchi kamerasiga beradigan gaz aralashmasini temperaturasi va namligini talab darajasida bo‘lishiga yuqori va o‘zgaruvchan namlikda imkon yaratadi. Ba’zi hollarda yuqori va o‘zgaruvchau namlikdagi biror aralashmalarda CO ni aniqlashga mo'ljallangan ga/ analizatorlarida uni bir xilda turishini ta’minlash uchun gaz analizatoi ning qabul kamerasi oldidan barbater o‘rnatilib, unda taqqoslanuvelii hamda tekshirilayotgan gazlar to‘yinguncha namlanadi. 48- rasmda C0₂ va H₂ gaz analizatorining prinsipial sxemasi keltirilgan.