Zahiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti ingliz tili grammatikasi va til amaliyoti
Download 0.77 Mb. Pdf ko'rish
|
ingliz va ozbek tillarida sabab ergsh gapli qoshma gaplarning lingvokulturologik jihatlaring qiyosiy tahlili va ularni tarjima qilish hamda oqitish muammolari
IKKINCHI BOB. INGLIZ VA O’ZBEK TILLARIDA SABAB ERGASH GAPLI QO’SHMA GAPLARNING LINGVOKULTUROLOGIK JIHATLARING QIYOSIY TAHLILI. 2.1. Ingliz va o’zbek tillarida sabab ergash gapli qo’shma gaplar struktural- semantik va lingvokulturologik jihatlarining qiyosiy tahlili.
Hozirgi paytda olib borilayotgan ilmiy izlanishlardagi o‟zining antropologik jihatdan aniq yo‟nalishiga ega bo‟lgan soha – bu lingvokulturologiya hisoblanadi. Tilshunoslikda ikki mustaqil fanlar ya‟ni madaniyatshunoslik hamda tilshunoslik sintezi asosida paydo bo‟lgan va lingvomamlakatshunoslik, etimalogiya, etnolingvistika fanlarining to‟plagan ma‟lumotlari bazasida vujudga keldi fan lingvokultrologiyadir [40].
XX asrning so‟nggi choragida chuqur izlanishlar olib borildi va lingvistikadagi antropologik namuna mahsuli sifatida madaniy lingvistika yuzaga keldi. Bunga XIX asrda W. von Humboldt “Tilning o‟ziga hosligi millatning mohiyatiga ta‟sir qiladi. Shuning uchun tilni sinchiklab o‟rganish inson ichki dunyosining o‟tmish va falsafasini o‟z ichiga olishi kerak“ so‟zlari misol bo‟lishi mumkin. Humboldtning g‟oyalari XIX-XX asrlarda neohumboldtivism asosida shakllangan. Rossiyada XIX asrda uning ilmiy 32
merosi tilni faoliyat sifatida yangi g‟oyalar bilan gavdalantirgan va A.A. Potebnya tomonidan o‟zlashtirilgan. XX asrning ikkinchi yarmida Evropa neohumboldtivism vakillari: L. Weisgerber, H. Glinz, H. Holz va boshqalar fikr va fikr mantiqiy tizimining tilning o‟ziga hos strukturaviy belgilariga bog‟liqligi masalasini o‟rganishgan [41].
Madaniy linguistikaga etnolinguistika nisbatan yangi bo‟limidir. Madaniy linguistika kategoriyaviy tizimining asoslari bu fikrlash, linguistik xarakter va hali shakllanib ulgurmagan epistemologiya tamoyilidir. Aksariyat linguistlar, shu jumladan Y.S. Stepanov, N.D. Arutyunov bu muammo ustida ilmiy izlanish olib borgan. V.N. Telia ilmiy izlanishlarining ob‟ekti esa ibora va mentalitet xusiyatlari hisoblanadi. Umuman olganda, “madaniy linguistika”, “mentalitet”, “linguistik xarakter” va boshqalar oxirgi 10 yillikdagi nashrlarda bir necha marta tilga olinadi, lekin bu tushunchalarning ta‟riflari shuningdek linguo-madaniy izlanish usullari har doim ham bir ma‟noli emas. V.V. Vorobiev o‟zining “Lingvistika: Nazariya va metodlar” monographida quyidagi ta‟rifni keltiradi: “madaniy linguistika murakkab ilmiy yo‟nalishdir. U madaniyat va til o‟rtasidagi munosabat va bog‟liqlikni o‟rganadi. Bu jarayon lingvistik va madaniy tarkibini strukturaviy birliklarning ajralmas qismi sifatida o‟rganadi [42].
Lingvokulturologiya ancha yangi yo‟nalish bo‟lishiga qaramasdan, olimlar tomonidan nisbatan keng o‟rganilib, bu sohada ko‟plab ishalar chop etildi. Dalil sifatida A.G. Maksimovskixning o‟z ilmiy maqolasida berib o‟tgan quyidagi ma‟lumotini keltirishimiz mumkin. Uning aytishicha, XX asrning 10- 15 yil oralig‟ida Rossiyaning o‟zida 4 ta lingvokulturologik maktab ochilib , o‟z ilmiy faoliyatlarini olib bordilar: Y.S. Stepanov maktabi, N.D. Arutyunova maktabi, V.N. Teliya maktabi, V.V. Vorobyev maktabi [40].
predmetiga ega bo‟ladi, shu jumladan lingvokulturologiya fani ham.Bugungi kunga kelib lingvokulturologiya fan sifatida tan olinar ekan,bu faning maqsadi 33
etimologiya va uning boshqa fan tarmoqlari orqali to‟plangan ma‟lumotlarni jamlash, til va madaniyat munosabati va mexanizmini aniqlash, obyekti- til va madaniyat bo‟lsa, uning predmeti- til va madaniyat munosabatining fundamental masalalarini o‟rganish hisoblanadi [41].
Sir emaski, antroponimia madaniy linguistikaga chambarchars bog‟liq. “Til”, “madaniyat” va “millat” kabi iboralarning o‟zaro bog‟liqligi poetonomiyada yaxlit bo‟limni yuzaga keltiradi va bu Sholoxovning antroponimiyasida yaqqol o‟z ifodasini topgan. Madaniy linguistika muammolarini o‟rganishning bog‟liqligini til va madiniyat bir-biri bilan yaqin aloqada bo‟lgan matn antroponimiyasini o‟rganishga bo‟lgan e‟tiborning ortib borayotgani bilan belgilanadi. Keng ma‟nodagi rus ismlar tizimini liguistik anglashda yuqori o‟rin turadi [42].
Ilmiy malakaviy ishining bu qismining vazifasi tildagi sababergash gaplarning structural-semantik xususiyatidan tashqari, uning lingvokulturologik jihatlarini ham ochib berishdir [40].
Bosh gapdan anglashilgan ish-harakatning sababini bildirgan ergash gap sabab ergash gap deyiladi. Bunday ergash gaplar bosh gap bilan birga sabab ergash gapli qo‟shma gap deb nomlanadi [25; 275, 274].
Download 0.77 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling