Zahiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti ingliz tili grammatikasi va til amaliyoti
Download 0.77 Mb. Pdf ko'rish
|
ingliz va ozbek tillarida sabab ergsh gapli qoshma gaplarning lingvokulturologik jihatlaring qiyosiy tahlili va ularni tarjima qilish hamda oqitish muammolari
|
Qayrilishlar tobora ko‟paydi, shuning uchun mashinaning tezligi susaya
boshladi [25; 275].
Oyna opa xatni oxirigach o‟qiy olmadi, chunki hovlini eshigini kimdir taqillata boshladi [19; 55].
boshlabdi, negaki kishi jonidan umidini uzsa, ko‟nglida borini bayon etadi [19; 60].
tushdi, chunki uning yolg‟oni xayrihohlik yuzasidan aytilgan edi [19; 61].
Sabab ergash gap sabab ma‟nosini, bosh gap esa uning natijasini bildiradi [5;49]. 34
Masalan: Bundan tashqari Mahkam totuv va sog‟lom ishchi oilasida o‟sib, ko‟p yorqin damlarni boshidan kechirgan, shuning uchun qiyofasi nurga serob edi [34; 13].
Bu misolda birinchi gap sabab ergash gap, ikkinchi gap esa bosh gap hisolanadi. Berilgan tarifga ko‟ra birinchi gap sabab ma‟nosini, ikkinchi gap esa uning natijasini bildiradi. Chunki Mahkamning totuv va sog‟lom ishchi oilasida o‟sib, ko‟p yorqin damlarni boshidan kechirganligi natijasida uning qiyofasi nurga serob edi. Quyida yana boshqa misollar keltirishimiz mumkin:
tarqoq bo‟lgani uchun bahtiyor o‟tirmas, har honaning kaliti ma‟lum bir joyga yashirilib ketilardi [24; 6].
Ochil zimdan quvonib “ mening ko‟nglimga qarayatimikan?” deb o‟yladi, chunki u o‟zi Zamiradan boshqa hech kim bilan raqs tushishni istamas edi [34; 8].
Yotoqxona yaqin bo‟lgani uchun ikkovi ham uch- to‟rt kundan beri o‟qishga kostyumda borishardi….[34;11].
Yozda koxoz ishiga chiqqanda ham o‟sha tirishqoqligini qo‟ymas, o‟n uch- o‟n to‟rt yoshida ba‟zi katta o‟roqchilardan o‟zib ketardi, shu sababli u maktabda ham o‟zi to‟g‟risida ko‟p iliq gaplar eshitardi [22; 14].
Sabab ergash gapli qo‟shma gaplar tilshunoslikda shartlanganlik munosabatini ifodalovchi ergash gapli qo‟shma gaplarning bir turi sifatida o‟rganiladi. Shartlanganlik munosabati payt munosabatidan ham, boshqa har qanday munosabatlardan ham ancha murakkab bo‟lib, bunday munosabatlarning barchasi bir g‟oyaga asoslanadi, ya‟ni bir voqea ikkinchisini keltirib chiqaradi yoki ikkinchi voqea birinchisining mavjudligiga ko‟ra yuzga keladi. Boshqacha qilib aytganda, mazkur munosabatlardagi asos g‟oya “sabab-natija” dan iborat bo‟ladi [22; 276].
Mazkur g‟oyaning namoyon bo‟lishida voqealar talqinining tabiati, nutq egasining aloqadagi maqsadi kabilar hal qiluvchi rol o‟ynaydi, ana shularga
35
ko‟ra shartlanganlik munosabatining aniq tiplar farqlanadi. Masalan, quyidagi ikki voqeani olaylik: dehqonlarning astoydil mehnat qilishi (1-voqea) va oziq- ovqatnig mo‟l bo‟lishi (2-voqea). Bulardan 1-voqea keltirib chiqaruvchi, 2- voqea esa kelib chiquvchi voqealardir, ya‟ni ular shartlanganlik munosabatlariga ko‟ra aloqador. Ular bir-birlari bilan “sabab-natija” g‟oyasi asosida munosabatda bo‟lar ekan, shartlanganlik munosabatining sabab tipida namonyon bo‟lishi mumkin ya‟ni 1-voqea sabab, 2-voqea esa natija, 1-voqea bevosita 2- voqeani ketirib chiqaradi:
bo‟ldi.
Oziq-ovqat mo‟l bo‟ldi, chunki dehqonlar astoydil mehnat qildilar
Bundan tashqari sabab eragash gaplarda ifodalangan munosabat boshqa ergash gap turlari ifodalagan munosabatlardan quyidagicha farqlanadi: agar 1- voqea obyektiv borliqqa nisbatlangan real bo‟lsa, sabab munosabati, agar bu voqea real emas, faraziy, taxminiy bo‟lsa, shart munossabati, agar 2-voqea amalga oshirilishi mo‟jallangan niyat bo‟lsa, maqsad munosabati yuzga keladi [22; 277].
Takidlanganidek, bunday qo‟shma gaplarning mazmuni sabab munosabatidan iborat bo‟ladi. Ergash gapdagi voqea mazmuni bosh gapdagi voqea ichiga sabab uzvi sifatida kiradi, chunki bosh gapdagi voqea asosiy voqea hisoblanadi. Masalan, bir voqea asosiy xabar sifatida aytilganda, agar uni keltirib chiqargan sababga zaruriyat bo‟lsa, albatta nega? degan savol tug‟ladi, bu savolning javobi sabab voqeadan iborat bo‟ladi: She’rlaringiz bosilmaydi. – Download 0.77 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|