Zahiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti ingliz tili grammatikasi va til amaliyoti
qachon? so‟roqdan ko‟ra ko‟proq nima uchun?
Download 0.77 Mb. Pdf ko'rish
|
ingliz va ozbek tillarida sabab ergsh gapli qoshma gaplarning lingvokulturologik jihatlaring qiyosiy tahlili va ularni tarjima qilish hamda oqitish muammolari
- Bu sahifa navigatsiya:
- –gan+dan so’ng
|
qachon? so‟roqdan ko‟ra ko‟proq nima uchun? degan so‟roqqa javob bo‟ladi.
Sabab ergash goplarni bu tipda qo‟llaganimizda ma‟noga qisman ta‟sir qiladi.
46
qolay? Sidiqjon javob qaytarmay jintuganidan keyin, onasi gap ochishga, uning bevaqt kelganlik sababini surishtirishga majbur bo‟ldi [5; 51].
Har ikkala misoldagi ergash gaplarda sabab ma‟nosi ifodalanganligi quyidagi holatdan anglashiladi. Agar 1-misoladgi gapni – u tez boraman deb tugani uchun, men ijozat berdim, 2-misoldagi gapni - Sidiqjon javob qaytarmay jim turgani uchun onasi so‟z ochishga majbur bo‟ldi deb o‟zgartirsak, ergash gapning sabab ma‟nosini ifodalanganini aniq sezishimiz mumkin.
5. –gan+dan so’ng formasi orqali bog‟lanish. Bunda ham formasi va qisman mazmun jihatdan sabab bilan birga payt ma‟nosi anglashilib turadi. Lekin gapning mazmunidan uning sabab ma‟nosini ifodalayotgani yaqqol ko‟rinib turadi.
U bilgadan so‟ng, men hech narsa deya olmadim. (U bilgani uchun men hech narsa deya olmadim) [5; 51].
Ergash gaplarning payt yoki sabab ma‟nosini anglatishidagi ayirmalik faqat gapning ichki mazmuni orqaligina sezilmay, bosh va ergash gaplardagi harakatning yuzga chiqish zamoniga ham qisman bog‟liq. Agar bosh gapdagi harakat o‟tgan zamon aniq formasida bo‟lsa, sababni ( u sezgandan keyin
bo‟lsa paytni ( u sezgandan keyin men hech narsa deya olmayman) bildiradi [5; 51].
Bundan tashqari o‟zbek tilida sabab ergash gap bosh gapga o‟zining kesim formasi –(i)b affiksi bilan yasalgan ravishdosh orqali bog‟lanadi.
…Ko‟pchlikning savlati bosib, nima deyarini bilmay qoldi [5; 51].
Agar biz bu gapalrga sabab ma‟nosini ifodalovchi grammatik vositalarni qo‟yib ko‟rsak, undagi aniqroq seziladi: Ular havfsiraganlari uchun ko‟zlari ola qaraq bo‟lib ketdi. …ko‟pchilikning savlati bosganligi uchun nima deyarini bilmay qoldi. 47
Xolmurod onasi o‟lganini eslagani uchun yuragi ezilib ketdi. Sabab ergash gapning bosh gapga bog‟lanish usullaridan yana biri –gach affiksi bilan yasalgan ravishdosh hisoblanadi. Bunday vaqtda gapning mazmunidan ham payt, ham sabab ma‟nosi anglashilib turadi.
uchun), u qaddinibir oz ko‟tarib, tokchadagi xatni olib, do‟stining qo‟liga tutqazdi [6; 51]. Shu forma orqali ifodalangan ayrim ergash gaplarda payt ma‟nosi deyarli sezilmay, ko‟proq sababni ifodalab keladi:
Bolasi bu yerda talaba bo‟lgach, Otasi osuda va ko‟li to‟qdir [5; 51].
Avval aytib o‟tganimizdek sabab ergash gaplar bosh gapga turli vositalar orqali bog‟lanadi. Ular orasida chunki ergashtiruvchi bog‟lovchisi ham bo‟lib, u har doim sabab ergash gap boshida keladi [5; 52].
mijozini ularning ikkalasi ham yaxshi bilishardi [35; 8]. Ikkala qizning ayniqsa, Zebining ko‟nglidagi iztirob, zotan so‟fi kigandan so‟ng avj olishi kerak edi, chunki qizlar sho‟xlik va o‟yinga berilib ketib, hamma narsani esdan chiqargan emasmidilar? [35; 18]. Faqat uning bu chaqirig‟i foydasiz edi, chuki zanzirning zaif shiriqlashi quloqlarga kirar- kirmas qizlar o‟zlarini arvadan tappa-tappa tashlay boshlagan edi [35;27]. Halol mehnat qilish erng yaxshi odat, Chunki mahnat berdi bizga saodat [5; 52].
Sabab ergash gap bosh gapga negaki yoramchisi orqali ham bog‟lanishi mumkin:
...ulaning injiqliklarini butunlay xaqsiz deyish to‟g‟ri bo‟lmas, negaki ular ham yoshlar, boshqa tenglari kabi, ularning ham orzu-havaslari bor… [35; 31].
yelkalaridan yuk arigan mahali tuyadigan shodliklari ham shunga yarasha 48
bo‟ladi [19; 38].
O‟zbek tilidagi chunki, negaki ergashtiruvchi bog‟lovchilar orqali bog‟langan sabab ergash gaplar ham ingliz tilidagi because vositasida bog‟langan gaplarga ko‟proq mos keladi: Download 0.77 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|