Заки достонлари

 
«Бир» сўзи ва унинг хусусиятлари 
 
Достонлар тилида бир (А.i=1004; Р.i=401) сўзи маҳсулдор 
қўлланган. Бир сўзининг жуда кенг маъно нозикликлари мавжуд 
бўлиб, унинг ифода ва вазифа маънолари боғлиқ қуршовда юзага 
чиқади. 
Бир сўзи асосан, қуйидаги маъноларни ифодалайди: 
а) «саноқ сон» маъноси: Барногул канизларидан яшириб, бир 
лаган тиллани ва қизини ҳам момонинг қўлига берди (О.4). Бир 
соатдан кейин канизлар бир қўйни ҳайдаб келиб зиндонга ташлаб 
кетди (Ой.16).
б) «санаш ва кетма-кетлик» маъноси: Кампир бир дуо ўқиди, 
жасади Рустамнинг энаси – Хуройимнинг ўзидай бўлди-да турди 
(Рус.422) . 
в) «кучайтириш» маъноси: Энди гап шу: менинг бир ўғлим бор, 
бойлаб, созлаб қўйибман (Рус.425). Ошиқ киши қон йиғлайди зору 
зор // Боқиб кўрдим, боғ ичинда бир дилбар (О.6). 
г) «таъкидлаш» маъноси: Боғдан бир ажойиб гулнинг иси 
подшонинг димоғига урди (О.6). Равшанбек, Зулхумор ойим билан 
икковгинаси бир овлоқ уйда ўтириб қолди (Рав.50). 
д) «инкор» маъноси: Туроннинг аскарига қарайди, аскарнинг 
ичида бунга ўхшаган алп бир одам кўринмайди (Ой.21). 
е) «гумон» маъноси: Ота, ундай бўлса, қирқ кун муҳлат сўранг, ё 
қорахон подшога бир гап бўлар, ё менга бир гап бўлар (О.12). 

---

44 
ж) «ҳайрон қоларли», «ажабланарли» маъноси: Икки орада 
дара-дарада бир уруш бўлди (Ой.21). Одамларнинг айтувидан у 
тозилар бир назари този (Рус.429). 
з) ноаниқлик «қандайдир», «аллақандай» маъноси: Карвон 
бориб бир саройга қўнади (Алп.204). Кўрди: бир дев келаётир 
(Рус.426). 
к) «фақат», «ёлғиз» маъно: Бир худонинг берганига кўнаман 
(Алп.201). Бир бошига бўлиб бундай аломат // Етаклаб қилганди 
тозилар хизмат (Рус.427). 
л) равишдош, феъл олдидан келганда, ҳаракатнинг