Заки достонлари

Ҳа юкламаси қандай гап бўлиб келишдан қатъий назар юклама 
сифатида қуйидаги маъноларни ифодалайди: 
1) жавобда бирор фикрни тасдиқлаш, розиликни ифодалаш 
маъноси: Ҳа, тўғри тақсир! - деб турди (О.43). Ҳа, бўлса, аямайик, 
берайик (О.4). 
126
Ўзбек тилининг изоҳли луғати. 1 том,- М: Русский язык, 1981.- 668 б.; Джураев Б. Шахрисябский говор 
узбекского языка. -Ташкент, 1964.- с.124. 
127
Шодмонов Э.С. «Ҳа» сўзининг функционал-синтактик хусусияти ва стилистик синонимларига доир // 
Тилшунослик масалалари.-Тошкент, 1970.- 139 б. 

---

97 
2) бирор фикрни таъкидлаш, унга диққат жалб этиш учун 
ишлатилади: Ҳа, қайтинг, бобо, - деб порт бўлиб қолди (Алп.335). 
Ҳа, сенга биз шундай хизматкорда...(Рав.48).
3) дўқ, пўписа маъноси: Ҳа, жувонмарг, ҳароми, сени ангдай 
топдим. (Рав.41). Ҳа, боласи қурғур, кел уйга, қарама! - деб 
уришаётир (Рав.38). «...Ҳа сени кўраман-да», - дейишиб...(Рус.7). 
4) ундаш, қисташ маъноси: Ҳа тез бўлинглар, дарров келинглар! 
(Рав.36). Кел-ҳа! Бўл-ҳа бўл! - деяётир...(Рав.37). «Ҳа, бова, ҳа бова, 
қўявер!» деб... (Рав.42). ...Ҳа деб йўрғалатади...(Рав.39). 
Хуллас, тасдиқ юкламалари ҳа, хўп вазифа маъносига кўра 
ўхшаш бўлса-да, аташ маъносига кўра турли маъно нозикликларини 
ифодалаб келади. Бу нарса нутқ шароити, оҳанг орқали фарқланади. 
Юқоридаги лингвистик маълумотларни умумлаштирган ҳолда 
статистик маълумотларни келтирамиз. (Қаранг: 4-илова) 
Жадвалда 
келтирилган 
ёрдамчи 
сўзларнинг 
қўлланиш 
частотасига мувофиқ сўзларнинг статистик структурасини юзага 
келтирамиз: 
№ 
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 2
0 
21 2
2 
К 
2
3 
18 12 8 5 4 4 3 3 2 2 1 2 1 1 2 1 1 2 2 1 1 
В 
Алп 
0,
00
16
0,
00
17
0,007
0,
00
06
0,
00
44
0,
00
05
0,
00
07
0,
00
04
0,
00
11
0,
00
06
0,
00
07
0,
02
1 
0,
02
5 
0,
04
4 
В 
Рав 
0,
00
25
0,
00
22
0,
00
21
0,003
0,
00
39
0,
00
76
0,
00
22
0,
00
28
0,
00
45
0,
00
18
0,
00
19
0,
00
42
0,
00
35
0,
00
53
0,
00
73
0,
00
33
0,
02
1 
0,
02
46
Жадвалларда келтирилган статистик маълумотлар асосида 
достонларда қўлланилган ёрдамчи сўзларни қуйидаги графикда 
тасвирлаймиз: 

---

98 
0
0,01
0,02
0,03
0,04
0,05
0,06
1
3
5
7
9
11
13
15
17
19
21
Ряд2
Ряд1
Графикда тасвирланганидек, А. достонидаги (1-қатор, узиқ чизиқ) 
ёрдамчи сўзларга нисбатан Р. достонидаги (2-қатор, узлуксиз чизиқ) 
сўзларнинг қўлланиш даражаси юқоридир. Максимал кўтарилиш 
даражаси А. достонида 6, 18 га, Р. достонида 6, 8, 22 га тенг. 
Кўринадики, А. достонига нисбатан Р. достонидаги ёрдамчи сўзлар 
ранг-баранг ва кўп миқдорда қўлланилган. Бу эса ижодкорнинг сўз 
қўллашдаги маҳоратини кўрсатади.