‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi p. S. S u L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni

Tekshiruv savollari
1. H ayot muhiti deyilganda nimani tushunasiz?
2. Ekologik omillar h a q id a nim alar bilasiz?
3. Tirik organizmlarning atrof-m uhitga m oslashuvini tahlil 
eting.
4. P o p u l y a t s iy a q a n d a y t u z i l m a v a u n i n g a s o s iy
xususiyatlarini tushuntiring.
5. Biosenoz tushunchasini tushuntiring.
6. Ekotizim va unga xos qonuniyatlarni tushuntiring.
7. Ekotizimdagi m o d d a va energiya a lm a s h in u v i q a n d a y
am alga oshadi?
.8. Populyatsiya, biosenoz va ekotizim larni o 'r g a n is h n in g
qanday ekologik ahamiyati bor?
1.4. Biosferada kechadigan jarayonlar
Mavjud ilmiy m anbalarga k o ‘ra, yer sayyorasida hayotning 
paydo b o ii s h tarixi 3,5-3,8 milliard yilga teng deb hisoblanadi. 
Hayotning vujudga kelishi h aq id a bir necha nazariyalar mavjud. 
Ulardan birida t a ’riflanishicha, hayot dastlab tiriklikning b a ’zi 
xususiyatlarini o ‘zida m ujassam lashtirgan o rga nik birikm alar 
shaklidan boshlanib, to hozirgi ongli odam gacha b o 'lg a n uzoq 
evolutsion davrni boshidan kechirgan. Tirik organizm lar bu uzoq 
taraqqiyot davrida yuqori moslashuvchanlik xususiyatlari tufayli 
y e r d a g i 
tu rli 
h a y o t
m u h i t l a r i n i
o ' z l a s h t i r d i l a r
(1-rasm). Masalan, hozir fanga organizm larning h aroratga 
bardoshlik chegarasi absolyut nuldan (-273°C) to 180°C gacha,

---

bo s im g a bardoshlilik ch e g ara si esa v ak u u m d a n to 12 ming 
atm osfera(12*108Pa) gac ha ekanligi, b a ’zi orga niz m la r turli 
m u h i t l a r d a (kislota va e r it m a l a r d a ) , h a t t o y a d r o re a k to ri 
q o zonlarida ham uchrashi mumkinligi m a ’lum.
Y erda hayotning paydo b o ‘lishi, takomillashuvi va k o 'p lab
h u d udlarni egallay boshlashi bilan tirik organizmlar sayyorada 
kechadigan jarayonlarda o ‘ziga xos o ‘rinni egallay boshlaganlar. 
H a y o t n i n g d o im iy t a ’s irig a d u c h o r b o ‘lgan y e r n in g yuza 
qatlam larida, y a ’ni atm osferaning 20-25 km. balandligigacha 
y o k i a e r o b i o s f e r a g a c h a , s u v z a m i n l a r i n i n g 0,5 km . 
c h u q u r l i g i g a c h a a l o h i d a o ‘ziga h o s x u s u s i y a t l a r i b i l a n
farqlanuvchi «jonli qobiq» shakllangan. M ana shu jonli qobiqni