‘zbekist0n respubukasi oliy уа ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

УШ b о b. A. SMITNING IQTISODIY TA’LIMOTI 
(2-bosqich)
8.1. Klassik maktab g‘oyalari shakllanishining tarixiy shart- 
sbaroitlari. Klassik iqtisodiy maktabning to‘la shakllanishi
XVIII asming ikkinchi yarmida klassik iqtisodiy maktab britaniyalik 
olimlar A.Smit va D.Rikardo asarlarida eng yuksak cho‘qqiga ko‘tarildi. 
Bu hoi tasodifiy emas edi, chunki bu olimlar yashab ijod etgan 
davrda Angliyada chuqur iqtisodiy, sotsial va siyosiy o'zgarishlar ro‘y 
berayotgan edi.
XVIII asming ikkinchi yarmida «Texnik yo‘nalishda»gi ishbi- 
larmonlar guruhi iqtisodiyot tarixida butunlay yangi insonlami vujudga 
keltirdi.
Sanoat inqilobi dastlab yengil sanoatda, xususan, to‘qimachilik 
sohasida boshlandi va mashinasozlik vujudga kelishi bilan nihoyalandi. 
J.Key to‘quv mokisini, 1733-yilda J.Xargrivs o‘z qizining nomi bilan 
atalgan «Jenni» mexanik to‘quv dastgohini kashf etdi. Mexanik K.Vud 
uni 1772-yilda takomillashtirdi, 1783-yilda esa S.Krompton «myul- 
mashina»ni yaratdi, 1785-yilda E.Kartrayt mexanik to‘quv stanogini 
ijod qildi, bu dastgoh 40 odamning ishini bajarardi. RArkraytning 
to‘quv mashinasi esa bu sohaning unumdorligini keskin oshirdi.
Ishlab chiqarishning energetik bazasi qo‘l va suv oqimidan 1782- 
yilda J.Uatt tomonidan ishlab chiqilgan bug‘ mashinasi ixtiyoriga o‘tdi. 
Bu mashina asosida 1805-yilda bug* kemasi-paroxod yaratildi, 1811- 
yilda J.Stefenson parovoz yasadi, 1830 yilda esa Manchester-Liveipul 
temir yo‘li qurildi.
Metallurgiya sohasida 1735-yilda A.Derbi pistako'mir o'miga 
toshko‘mirdan foydalanib, domna pechidan nisbatan sifatli va ko‘proq 
miqdorda metall olish yo‘lini topdi. J.Uilkuison hamma narsa, ko‘prik, 
quvur va hatto paroxod ham metalldan bo‘lishi kerak, degan g'oyani 
ilgari surdi.

---

Sanoat inqilobi iqtisodiyot va ijtimoiy hayotda keskin o'zgarishlarga 
olib keldi. 1701 - 1802-yillar oralig'ida to‘qimachilik rivoji tufayli Angliya­
da paxta tolasidan foydalanish 6000 foizga o‘sdi. 1788-1838 yillarda 
cho‘yan eritish 68 ming tonnadan 1347 ming tonnagacha oshdi.
Fransiyada 1815-yildan keyingi 30 yil ichida temir olish 5 marta, 
toshko‘mir qazish 7 marta, yuk tashish hajmi 10 marta ko‘paydi. 
Vaholanki, A.Smit davrida Shotlandiyaning ayrim joylarida mix pul 
o‘mida ishlatilgan. Bu o'zgarishlar, ya’ni texnikaning kirib kelishi buyum
- tovarlar turini keskin oshirdi, ilgari ayrim odamlaigagina tegishli 
bo‘lgan narsalar kundalik buyumlaiga aylanib qoldi. Asta-sekin kapitalizm 
hayot darajasining o‘sishiga olib keldi, moddiy ne’matlar turi tizimli 
ravishda ko'paydi, sifati yaxshilandi, eng muhimi, bu imkoniyatlardan 
jamiyatning aksariyat qismi foydalandi.