Ózbekistan respublikasi joqari TÁlim, ilim hám innovatsiyalar wázirligi berdaq atíndaǵÍ qaraqalpaq mámleketlik universiteti

(7-súwret). Aral hám Aral boyında islenip atrǵan is ilajlar.
rayı qásiyetlerinen kelip shiqqan halda, innovatsiyalar, texnologiyalar hám investitsiyalar orayına aylandırıwdı názerde tutıwshı, barlıq zárurli infradúzilmege, sol yesaptan, innovciyalıq mektep, sport obyektleri, dawalaw-profilaktika mekemeleri, zamanagóy aeroport, miymanxana, sawda hám kewil ashar dem alıw orayları sal’na basladı. Sanday-aq, qararǵa kóre, “2019-2021 jıllarda Qaraqalpaqstan Respublikasınıń Moynaq rayonın tez kompleksli sotsial-siyasiy rawajlandırıw” dástúri de tastıyıqlandı. Onda balalar baqshaları, ulıwma tálim mektepleri, sport soorujenieleri, sawlıqti saqlaw mekemeleri, mádeniyat obyektlerin rekonstruktsiya qılıw, jańalıqlardı kórıw hám zárur úskeneler menen táminlew, jol transport infradúzilmesin, xalıqtiń jasaw jaǵdayın hám sıpatın jaqsılaw máqsetinde injenerlik kommunikatsiya dizimin rawajlandırıw hámde modernizaciya qılıw, turaq jaylar qurıw boyınsha keń kólemdegi jumıslar kózde tutilǵan. Sanı de ayrım kórsetıw orınlı, ótken jılı xalıqti taza ishimlik suwı menen táminlew máqsetinde qısqa múddette 101 km uzınlıqta suw trubaları tartılıp, rayondı ekonomikalıq -sotsiallıq rawajlandırıw boyınsha qatar jobalar ámelge asırılǵan yedi. Házirgi kúnde basqada sawaplı isler háwij alıwda. Ulıwma Moynaqta tirishilik qaynawda.


3.2. Aral mashqalasın saplastırıw ushın islenip atırǵan házirgi is-ilajlar
Aral teńiziniń qúrǵaǵan ultanınan samal járdeminde shań-dúzli aerozollardıń mayda bóleksheleriniń alıp ketiliwi hám oniń qorshaǵan ortalıqqa shókpege túsiwi birneshe az waqıt jillardan berli dawam yetpekte hámde olar jánede birneshe onlaǵan jıllar dawamında gúzetiledi. Demek, bul hádiyse Túslik Aralboylarındaǵı abiotikalıq hám biotikalıq obyektlerge óziniń keri tásir yetıwlerin dawam yetedi degen sóz. Keri tásirlerdi saplastırıw hám alardıń aldın alıw ushın seksewil hám fitomelioratsiya jumısların yelede úziliksiz dawam jetirip, qúrǵaǵan Aral teńiziniń túbin ximiyalıq hám basqada meliorantlar menen bekkemlew, qosımsha mexanikalıq qorǵaw islerin keńnen yen jaydiriwimiz lazim. Ámeldegi darya, kanal, salma, kól, suw qoymalarındaǵı ishimlik hám de texnikalıq máqsetlerde qollanilatuǵın suwǵarıw suwların, kollektor-drenaj, taslandı, aqaba, kanalizaciya, kommunallıq -tirishilik hám basqada shıǵındi suwlardı, jer astı qúdiq, skvajina, izey hám artezian suwları , aǵın suw hám basqada rezerv suwlardı tábiyiy botanikalıq-natural, jasalma ximiyalıq, mexanikalıq jáne tábiyiy tazalaw metodların aralas effektivli hám ratsional paydalanıwımiz zárúr.
Házirgi kunde Moynaq rayonınıń aymaǵı úlken qurılıs maydanına aylanǵan, desek qáte bolmaydı. 2019-jılı “Qońirat – Moynaq” avtomobil jolınıń 91-98 km degi bólimi kapital remontlandı. Jollar bir qansha keńeytırılıp, qumshaǵallar tóselip átir. Bul islerge 10 ǵa jaqın texnika hám 20 dan ziyat jumısshılar qatnasıp átir. Bugingi kúnde Moynaq rayonında meditsina birlespesi quramında 2 awıllıq vrachlıq punkti, 3 awıllıq shańaraq poliklinikası, kóp tarmaqli poliklinika hám oraylıq shipaxana bar. Olarda miynet islep atırǵan 42 shipaker, 250 den artıq meditsina xizmetkeri rayonniń 30 mińnan artıq xalqınıń salamatlıǵın bekkemlew jolında pidayılıq kórsetpekte. Óz waqıtında bunday ármanli jumıslar dawam ettirilip, bir neshe kóp qabatlı turaq jaylar, amfiteatr, stadıon hám basqa qatar obyektlerde qurılis isleri qızǵın dawam yetpekte. Ózbekistan Respublikası Ǵárezsizliginiń 28 jıllıǵı saltanatı dáwirinde 20 kóp qabatlı, 24 kvartiraǵa mólsherlengen 2-3-xanalı turaq jay binaların paydalanıwǵa tapsiriw rejelestirilgen. Anıq maǵlıwmatlarǵa tayanatuǵın bolsaq, rayonda yeki jilda jámi 360 orınlı 11 mektepke shekemgi tálim mekemesi, 315 oqıwshıǵa mólsherlengen innovciyalıq mektep, 2 miń orınlı amfiteatr, 42 kóp kvartiralı úyler qurılıp, bunıń ushın 1,5 trillion sum qárejet sarıplanıwı kózde tutılǵan.
Ózbekstanda birinshilerden bolıp ilimpazlar: R. M. Razakov, I. B. Ruziev, B. A. Raxmanov hám Q. A. Qosnazarovlar patas suwlardı tazalawdıń bioinjenerlik tazalaw metodların islep shıqtı. Usı metodlardı patas suwlardı tazalaw da keńnen paydalanıw, ishimlik hám suwǵarıw suwların tazalaw da qollanıwımız lazım. Bul óz gezeginde ot-jem ósimliklerin suwǵarıwda, balıqshılıq, jabayı haywanlardı saqlawda, qurǵaǵan teńiz túbinde atız ot-jem ósimliklerin ósiriwde, mal-sharwashılıǵın, jabayi haywanlardı hám suw qúslardı (úyrek, ǵaz h.t.b.) baǵıwda, ondatra, norka hám balıqshılıqtı rawajlandırıwda úlken áhmiyetke iye baladı.