Ўзбекистон республикаси фанлар академияси

бир-бировин ғийбатин қилар, / Пана-пана, кунжакларда бундоқ дер 
улар (М.Али) каби мисоллардаги биров даги такрорий қўлланиш 
хусусияти аллаким  ва кимдир да йўқ.
Алланеча олмоши нутқда жуда кам қўлланилади: Жонфиғон… 
жиноят қонунлари мажмуасининг алланечанчи моддаси тўғрисида 
гапирди ва бехосдан йиғлаб юборди (А.Қаҳҳор). Унга қайсидир  
олмоши синоним бўлади: Жонфиғон… жиноят қонунлари 
мажмуасининг қайсидир моддаси тўғрисида гапирди… Аммо 
қайсидир сўзида алланечанчи га нисбатан умумийлик, мавҳумлик 
оттенкаси кучли. Шунинг учун ҳам Бултур қайсидир совхозда 
талабалардан бири сирғаниб, қудуққа тушиб кетибди (Ў.Ҳошимов) - 
Бултур аллақайси совхозда талабалардан бири сирғаниб, қудуққа 
тушиб кетибди каби мисолларда уларни алланечанчи билан 
алмаштириш маъқул эмас: Бултур алланечанчи совхозда 
талабалардан бири сирғаниб, қудуққа тушиб кетибди. Бу маъқул 
келмасликни умумий маънода тушуниш тўғри бўлади. Бундай 
дейишимизнинг боиси шундаки, собиқ Иттифоқ даврида Мирзачўлни 
ўзлаштириш жараёнида қатор давлат хўжаликлари - совхозлар 
тузилган ва улар рақамлар билан ҳам аталган – «6-совхоз», «7-
совхоз» каби. Мана шу каби ҳолатларда алланечанчи олмошининг 
ҳам синоним бўлишига ҳеч нарса монелик қилмайди. Демак, унинг 
синоним бўлишини нутқий вазият белгилайди. 
Алланечук олмоши китобий характерда бўлиб, нутқда кам 
қўлланилади: Мирзо Абдуллатиф саройбонга «чиқавер» деб имо 
қилди-да, кўнгли алланечук бўлиб, Али Қушчининг олдига борди  
(О.Ёқубов). Бу сўзга одатдагидан бошқача семемаси атрофида 
бирлашадиган ғалати сўзи синоним бўла олади: Фақат шифтдаги 

---

57 
туйнукда оппоқ йирик юлдузлар ғалати чарақлаб турарди 
(О.Ёқубов). Шу мазмунда унга қандайдир олмоши ҳам синоним 
бўлади: Эшитилар қандайдир бир куй, / Шўх янграйди танбурми,
чилтор (У.Азим).  
Қандайдир  олмоши билан фаол алмашиниб қўлланиладиган сўз 
аллақандай дир: Бу мунг, бу ҳазин куй дилининг энг нозик торларини 
оҳиста чертиб, кўнглида қандайдир хаста, нотавон ҳислар кўзғатди  
(О.Ёқубов). Бу алмашинишлар вазн ва бўғинлар сони нуқтаи 
назаридан аҳамиятли бўлганлиги туфайли шеърий асарларда тез-тез 
кўзга ташланади: Фусункорки, аммо фусунда / Яширинмиш