Ўзбекистон республикаси фанлар академияси

келиб аллақандай ўзгариш бўлади, Саидий унинг қаршисида тиз 
чўкиб йиғлайди - …вақти келиб аллақандай ўзгариш бўлади, Саидий 
унинг қаршисида тиз чўкиб йиғлайди (А.Қаҳҳор) каби. 
Ўзбек тилидаги нечукдир, нима учундир, негадир каби ГуОлар 
бир синонимик қатордаги сўзлар ҳисобланади: Унинг хурраги ҳам 
нечукдир адабийроқ эди (А.Қаҳҳор). Али Қушчи негадир бир сапчиб 
тушди (О.Ёқубов). Нима учундир ҳар бир қалам ушлаган киши учун 
шарт бўлган сиёсий умумий маданий савия булар учун шарт эмас,
дегандай бир қараш пайдо бўлиб қолди (А.Қаҳҳор). Улар ўртасида 
функционал жиҳатдан фарқлар кўзга ташланади: негадир ва нима 
учундир сўзлашув, нечукдир китобий характери билан ажралиб 
туради. 
Нутқда ниманидир олмошида мавҳумлик, номаълумлик 
оттенкаси кучли: Ниманидир излашар, / Ниманидир. Ким билсин? 
(М.Али). Унга ана шу маъно оттенкалари бирмунча кучсиз бўлса-да, 
мавжуд бўлган бир нима олмоши синоним саналади: Эҳсон Москвага 
қайтадиган бўлганида Саидий бир нимани баҳона қилиб уни 
кузатгани станцияга чиқмади (А.Қаҳҳор). 
Ким ҳам бирлигида икки хил маъно мавжуд. Унинг иккинчи 
маъносида гумон оттенкаси бор: Ҳа, айтгандай, ғалати туш... 

---

61 
билмайман қаер экан... ёнимда ким ҳам бор экан... (А.Қаҳҳор). 
Бундай пайтда унга кимдир олмоши синоним бўлади: Ҳа,
айтгандай, ғалати туш... билмайман қаер экан... ёнимда кимдир бор 
экан... каби. 
ЎТСИЛда бир хил олмоши алланечук, аллақандай, қандайдир, 
ғалати каби гумонни англатувчи бирликларнинг қаторидан ўрин 
олган.
1
Улар орасида бир хил га алланечук, аллақандай, ғалати  
сингарилар синоним бўлади: Али Қушчи кўнгли бир хил бўлиб, 
энасини оҳиста қучди, уни тинчитиш умидида бепарво кулган бўлди 
(О.Ёқубов). Қандайдир билан бу муносабат юзага келмайди: 
Қаландар юраги алланечук бўлиб, эшикни очди (О.Ёқубов). Али 
Қушчи хонада ёлғиз қолиши билан кўнгли ғалати бўлиб кетди… 
(О.Ёқубов). Мисоллардан англашиладики, уларнинг синонимик 
муносабатга киришиши учун яна бир омил – бўлмоқ феъли талаб 
этилади. У иштирок этмаган ҳолатларда бу муносабат юз бермаслиги 
мумкин: Кўнгли нотинч давлатпаноҳ эса бунга аллақандай умид 
боғлар, ниманидир кутар эди (О.Ёқубов) каби. 
ЎТСИЛда гумон мазмуни бўлган биров олмоши кимдир, 
аллаким бирликлари сирасида қаралади.
2
Бу қаторни кимнингдир
олмоши ҳисобига давом эттириш мумкин: Бировнинг кўзига тикка 
боқмайсиз, / Пойига боқасиз зимдан тикилиб (У.Азим) -