Ўзбeкистон рeспубликаси халқ таълими вазирлиги ўҚувчиларни касб-ҳунарга йўналтириш ва психологик-педагогик республика ташхис маркази

III боб. Ота-оналар ва ўқитувчилар билан ишлашда турли ёшдаги 
ўқувчиларнинг психологик хусусиятларини ҳисобга олиш бўйича 
тавсиялар 
Ота-оналар ва ўқитувчилар болаларнинг психоактив моддаларни қабул 
қилишдаги ҳатти-ҳаракатлари ва мотивлари ҳамда болани психоактив 
моддаларни ишлатишга ундаш сабабларини тушунишлари учун дастлаб ота-
оналар уларнинг ёш психологик хусусиятларини билишлари керак. 
3.1.Ёш ўқувчиларнинг ёш хусусиятлари 
(1-4 синфлар) 
Кичик ёшдаги мактаб ўқувчилари билан чекиш, алкоголизм ва 
психоактив моддаларга қарамликнинг олдини олиш бўйича ишларни ташкил 
этиш ўзига хос специфик хусусиятларга эга, бир томонидан бошланғич 
синфларда ўқишни ташкил этиш (битта ўқитувчи, нисбатан кичик юклама, 
ўқувчиларни ўқитиш билан тарбияни биргаликда ташкил этиш), иккинчи 
томондан, кичик ёшдаги мактаб ўқувчиларининг ёш психологик хусусиятлари 
билан белгиланади. Шу муносабат билан бошланғич синф ўқувчилари билан 
профилактика ишларининг хусусиятларини аниқлайдиган қуйидаги 
омилларни ҳисобга олиш керак. 
1. 
Ўқитувчи ёш ўқувчилар учун шубҳасиз ўрнак, намунадир. 
Шунинг учун нафақат унинг индивидуал баёнотлари, балки хулқ-атвор 
услуби, муайян мавзуга бўлган муносабат ўқувчиларга таъсир қилади. 
Айниқса, ўсмирлар ва ёшлар орасида чекиш, спиртли ичимликлар ва гиёҳванд 
моддаларни истеъмол қилиш бўйича ўқитувчининг салбий фикри бир неча бор 
такрорланиши керак, 
2. Кундалик ҳаётий мисоллар, кузатишлар билан тасвирланган, бола учун 
обрўли фикрларга мурожаат қилиш орқали оқланади. 

---

3.Кичик ёшдаги мактаб ўқувчилар одатда қутб тоифаларида дунёни 
сезадилар: “яхши – ёмон”, “тўғри – нотўғри”, “ёмон одам - яхши одам” ва 
бошқалар. 
4. Шунинг учун, барча, ёмон одатлар билан боғлиқ, чекиш, шу жумладан,, 
спиртли ичимликларни истеъмол қилиш, дори-дармонлар, боланинг онгида 
барча яхши нарсаларга меҳрибонлик, ёқимли, фойдали нарсаларга “қора 
кийим” образида намоён бўлади. 
5. Боланинг образли фикрлаш тарзи унга ўқитувчи, катталар, ёрқинроқ, 
ҳаёлий, ажойиб нарсаларни кўришга имкон беради. 
6. 
Боланинг ғояларини рағбатлантириш унинг тарбияси ва 
ривожланишининг муҳим элементидир. Ёш ўқувчига бирор нарса ҳақида 
айтиб бериш, ўқитувчи, ота-она вақти-вақти билан пауза қилишлари, ўқувчига 
бу ёки бошқа нарса ҳақида ўз тасвирларини тақдим этиш имкониятини 
беришлари керак. 
7. Боланинг ўйнашга мойиллиги психоактив моддаларни истеъмол 
қилишнинг олдини олиш билан боғлиқ ўйин шакллари ва иш усулларидан 
максимал даражада фойдаланишни талаб қилади. 
8. Ўрта мактаб ўқувчиларига қараганда кичик ёшдаги ўқувчиларнинг ота-
оналари билан алоқаларининг кўплиги уларнинг психоактив моддаларни 
ишлатишга салбий муносабатни шакллантиришга ёрдам беради, шунинг учун 
ушбу усулдан фойдаланиш имкониятларини кўпайтиради.. 
9. Бошланғич синф ўқувчилари дунёнинг ўзига хос “йиртилиб кетиш” 
туйғусига эга эмаслар. Шунинг учун, ўқитувчи, ота-оналарга чекишни бошқа 
ёмон одатлар сингари, бола салбий нуқтаи назардан қабул қиладиган барча 
нарсалар билан боғлаш учун кўпроқ имкониятлар берилади.