Ўзбeкистон рeспубликаси халқ таълими вазирлиги ўҚувчиларни касб-ҳунарга йўналтириш ва психологик-педагогик республика ташхис маркази

Фойдаланиш оқибатлари 
Тиббий: 
 депрессив синдром типидаги оғир асаб касалликлари, ўз жонига қасд 
қилишга уринишлар; 
 руҳий ва жисмоний қарамликнинг ривожланиши, гиёҳванд моддаларнинг 
бошқа турларидан фойдаланиш каби; 
 Марказий асаб тизимининг шикастланиши: хотиранинг пасайиши, 
эътибор, интеллектуал қобилият, нутқнинг бузилиши, ақлий фаолият( 

---

тушуниш); ҳаракатларни мувофиқлаштириш, уйқу тартиби, ҳиссий 
назоратни йўқотиш (кайфиятнинг кескин ўзгариши); 
 психозлар, шахснинг тўлиқ парчаланишига қадар турли хил оғирликдаги 
руҳий касалликлар; 
 иммунитетнинг пасайиши, импотенция(ўғил болалар учун), гормонал 
касалликлар (қизлар учун); 
 қандли диабет, ўпка саратони ва бошқаларни ривожланиш хавфи.; 
 юрак-қон томир тизимининг шикастланиши; 
 ҳаддан ташқари дозадан заҳарланиш, ўлим. 
Ижтимоий-психологик: 
 ижтимоий алоқаларни бузиш: оилани, дўстларни йўқотиш; 
 ишни, ўқишни йўқотиш, касбий фаолиятнинг айрим турларини тақиқлаш, 
мутахассисликни олишга чекловлар, транспорт воситаларини бошқара 
олмаслик,
 жиноий доиралар билан боғлиқлик, ўғирлик, гиёҳванд моддалар савдоси 
ва жиноий жавобгарликка тортиш ва бошқа жиноятларга алоқадор бўлиш 
хавфи; 
 шахсиятингизни йўқ қилиш: ўзингизга, келажагингизга ва яқинларингизга 
бефарқлик. Ироданинг заифлашиши, "дори" номли ягона қадриятнинг 
устунлиги, ҳаёт мазмунининг йўқолиши, бўшлиқ, ёлғизлик. 
Ўсмирлар томонидан психоактив моддалардан фойдаланишнинг гуруҳий 
шакллари тез-тез учрайди. Гуруҳлар одатда "салбий раҳбарлар", кўпинча 
гиёҳванд моддаларни истеъмол қилиш тажрибаси ва уларни олиш 
манбаларига эга бўлган катталар томонидан яратилади. Буларнинг барчаси 
баъзи ёшлар орасида гиёҳвандлик тарқалишининг маълум даражада ошишига 
олиб келади ва дарҳол кенг ва аниқ қарши чораларни талаб қилади. 
Мактаб маъмурияти ва ўқитувчилари ўқувчилар томонидан қуйидаги 
психоактив моддаларни истеъмол қилишлари учун максимал "наркологик 
ҳушёрлик" ни қўллашлари керак: 

турли таблеткалар, ампулалар, доривор препаратларнинг бошқа тиббий 
шакллари; 

инъекция учун ҳар қандай қурилмалар – шприцлар, махсус игналар, 
турникетлар ва бошқалар.; 

шунингдек, теридаги излар, инъекциялардан олинган томирлар, янги ва 
эски – тирсак бурмалари, билаклар ва бошқа жойларда юзаки ва чуқур 
томирларнинг ўзгариши шаклида; 

айрим кимёвий моддалар - эритмалар, реактивлар, айниқса органик 
эритувчилар, синфдан, шунингдек оғиздан ўзига хос "кимёвий" ҳид ёки 
кийим, соч, юз териси, қўллардан келадиган ҳид; 

---


ўсимликларни қайта ишлаш, кимёвий моддаларни дистиллаш ёки 
тозалаш учун турли хил қурилмалар (ёки уларнинг қисмлари), гиёҳванд 
моддаларни чекиш учун турли хил қурилмалар ва бошқалар. 
Гиёҳванд моддалар билан заҳарланиш ҳолатининг асосий клиник белгилари 
ҳақида тушунчага эга бўлиш керак, уларни билиш ҳатто эпизодик гиёҳванд 
моддаларни истеъмол қилишнинг барча ҳолатларини ўз вақтида аниқлаш 
имконини беради. Хулоса қилиб айтганда, улар: 
Баъзи ҳолларда гиёҳванд моддалар билан заҳарланишга қуйидагилар 
киради: летаргия, ҳаракатсизлик, нутқ алоқасини ўрнатишда қийинчилик, 
уйқучанлик, баъзида юзаки уйқуга айланади, ташқаридан осонгина узилади. 
Мимика заиф, суст, монотон, нутқ секин, баъзан лойқа, ноаниқ, баъзан эса 
ўқиб бўлмайди. Ҳаракатларни мувофиқлаштириш, мувозанат, юришнинг 
ифодаланмаган бузилишлари кузатилиши мумкин. 
Бошқа ҳолларда, гиёҳванд моддалар билан заҳарланиш устунлик 
қилади: кўтаринки кайфият, асоссиз қувонч, кулиш, аҳмоқлик, ҳаракатларнинг 
бузилиши, ҳаракатлардаги номувофиқлик, чалғитишнинг кучайиши, керак 
бўлганда диққатни жамлашда қийинчиликлар. Нутқ тез, сўзли, баъзан 
тўсатдан кулги билан узилиб қолади; жавоблар одатда мос келмайди. 
Баъзида хотиржамлик, мамнунлик ҳодисалари устунлик қилади, юзида 
хотиржам табассум пайдо бўлиши мумкин. Баъзида орзу қилинган позада 
музлаш бор. 
Баъзи ҳолларда, гиёҳванд моддалар билан заҳарланиш ҳолатида, 
ёмонлик, тажовузкорлик ва асабийлашиш энг аниқ намоён бўлади, ҳатто 
кичик сабабларга кўра ҳам пайдо бўлади. Қўл ёзуви, бошқа нозик ва аниқ 
ҳаракатлар бузилиши мавжуд; терининг қизариши ёки рангсизлиги; 
кўзларнинг "иситма порлаши" ёки "булутлилиги"; кўз қорачиғининг кескин 
кенгайиши ёки кескин торайиши. 
Гиёҳванд моддалар билан заҳарланиш ҳолатида бўлган одамлар учун 
қисқа муддатли фикрлашнинг бузилиши одатий ҳолдир - мулоҳазаларни 
шакллантириш, мантиқий муаммоларни ҳал қилиш, оддий математик 
операцияларни бажариш қобилиятининг пасайиши, шунингдек, хатти-
ҳаракатларнинг турли хил ўзгаришлари. 
Гиёҳванд моддаларни истеъмол қилиш даврида гиёҳванд моддаларни 
истеъмол қилишда кузатилган саломатлик ҳолати ва хатти-ҳаракатларидаги 
ўзгаришларга ва уларда абстинент синдромнинг шаклланишига эътибор 
қаратиш лозим. Бу мушаклар ва бўғимлардаги оғриқнинг ташқи сабабсиз 
шикоятлари; умумий бузуқлик; қорин оғриғи, диарея; бошқа катарал 

---

ҳодисаларсиз ҳапşıрма ва тупурик. Ўсмирлар безовталанади, асабийлашади, 
айниқса қўпол ёки тушкунликка тушади; гиёҳванд моддаларни қидириш 
туфайли улар "тушуниб бўлмайдиган", нотўғри ҳаракатлар қилишлари 
мумкин. Бошқа ҳолларда, улар летаргик, уйқучан бўлиб қоладилар, уларнинг 
ташқи кўриниши ўзгаради - ўткир вазн йўқотиш, "чўкиб кетган" кўзлар ва 
юзнинг ўзига хос рангсизлиги туфайли. 
Ўқувчиларнинг хулқ-атворидаги ўзгаришлар тўғрисидаги маълумотларни 
мақсадли, гиёҳвандлик нуқтаи назаридан, синф раҳбарлари ва ўқувчиларнинг 
ота-оналари ўртасидаги индивидуал тизимли суҳбатлар жараёнида олиш 
мумкин. Ўқувчиларнинг уйдаги турмуш ва оилавий шароитларини ўрганиш 
жараёнида уларнинг хулқ-атворининг ўзига хос хусусиятлари ҳам аниқланади. 
Хулқ-атворнинг ўзгариши ҳақидаги фактлар синф раҳбарлари томонидан қайд 
этилиши керак. 
Ўсмирлар 
ўртасида 
психоактив 
моддаларга 
қарамлик 
бирламчи 
профилактикаси жараёнида "хавф гуруҳи" деб аталадиган гуруҳни аниқлаш 
керак. Бу алкоголизм ва гиёҳвандликка маълум мойиллиги бўлган, гиёҳванд 
моддаларни истеъмол қилиш эҳтимоли юқори бўлган ўсмирлардан иборат.
Бу ўсмирлар: 

алкоголизм, гиёҳвандлик, шунингдек руҳий касаллик нуқтаи назаридан 
юкланган ирсият билан; 

характер, хулқ – атвор, реакциядаги аниқ оғишлар билан-эрта ёки 
орттирилган (травма, нейроинфекция) органик мия патологияси ёки 
тарбиядаги нуқсонлар билан боғлиқ ҳолда ривожланган патологик 
(психопатик) шахсият хусусиятлари туфайли; 

педагогик қаровсиз ва ижтимоий нуқсонли оилалардан-қўпол низоли, 
парчаланувчи, тўлиқсиз, аъзолари спиртли ичимликларни истеъмол 
қилишга мойил бўлган, шунингдек дайди ёки жиноий жазога 
тортиладиган хулқ-атворни кузатганлар. 
Мақсадли профилактика ишларини ташкил этишда Ички ишлар органларида 
рўйхатдан ўтган ота-оналар томонидан фарзандига салбий таъсир кўрсатиш 
ҳолатлари бўйича маълумотларни тўплашга эътибор қатиш, шунингдек,
ўспирин гиёҳвандларнинг маълум бир қисми анча фаровон оилалардан 
эканлигини ёдда тутиш керак. 
Шуни ёдда тутиш керакки, кўпинча ўспиринлар томонида психоактив 
моддаларни истеъмол қилиш- уларнинг ёшга хос психологик хусусиятларини 
акс эттирувчи "тажрибалар" ўзини тасдиқлашга уриниш ҳаракатига мос 
келади. Бу изланишларнинг асосий мотивлари ҳам: қизиқувчанлик, тақлид 
(раҳбарлар, гуруҳ), бўйсуниш, гуруҳда ўз ўрнини топишга интилиш, баъзан – 
норма ва тақиқларга норозилик. Бу, одатда, ҳақиқий, ҳиссий жиҳатдан ранг-
баранг қизиқишлар, маънавий қадриятлар, бўш вақт ўтказиш қобилиятлари, 

---

аниқ ижобий ижтимоий муносабатлар йўқлигида содир бўлади. Бундай 
шахсий ва хулқ-атвор хусусиятлари фақат хавф гуруҳига мансуб ўспиринларга 
хосдир. Айнан улар орасида беҳушлик учун маълум бир тайёр бўлган 
ўспиринларни ажратиш мумкин, бу сабаб бўлади: 
* руҳий зўриқишга ҳаддан ташқари кам қаршилик, стресс; 
* янги, мураккаб вазиятларга мослашувчанликни камайтириш, низоларнинг 
муросасизлиги; 
* аниқ кучланиш, ташвиш, ўзига шубҳа, ўзини паст баҳолаш, мулоқотдаги 
қийинчиликлар; 
* завқ олиш истаги билан импульсивлик, янги ҳислар, ёқимли ёки ҳатто 
ёқимсиз, иложи борича тезроқ ва ҳар қандай тарзда; 
* руҳий ва ижтимоий етуксизлик, инфантилизм, хулқ-атворнинг ижтимоий 
шаклларини етарли даражада ўзлаштирмаслик, бошқаларга доимий равишда 
ҳаддан ташқари қарамлик, бўйсуниш, салбий раҳбарларга эргашишга 
тайёрлик, шу жумладан жиноий хатти-ҳаракатларга тайёрлик.