Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги

1. Тahlilda qo’llaniladigan asosiy mantiqiy amallar 

 

 

Mantiqiy amallar (logik operatsiyalar) mos keluvchi maxsus belgilar bilan 

belgilanadi. Eng ko’p ko’llaniladigan amal (operatsiya) larga «VA» xamda 

«YoKI» kiradi. «VA» mantiqiy amali shuni ko’rsatadiki, chiqish ma’lumoti 

(hodisasi) yuzaga kelishi uchun, kirish ma’lumotlaridan (hodisalaridan) barchasi 

sodir bo’lishi shart. «YoKI» mantiqiy amali shuni ko’rsatadiki, chiqish ma’lumoti 

(hodisasi) yuzaga kelishi uchun, kirish ma’lumotlaridan (hodisalaridan) xoxlagan 

bittasi sodir bo’lishi yetarlidir.  

Хavfsizlikni tahlil qilishda qo’llaniladigan «VA»  hamda «YoKI»  mantiqiy 

amallari  («buzilishlar daraxti» usulida) quyidagi 3-rasmda keltirilgan 

 

 

a) 

 

b) 

3-rasm.    Хavfsizlikni tahlil qilishda qo’llaniladigan «VA»  hamda «YOKI» 

mantiqiy amallari  («buzilishlar daraxti» usulida) 

 

 

 

Boshqacha aytganda «VA» amal shuni ko’rsatadiki, A hodisa yuzaga kelishi 

oldidan, albatta B va V hodisalarning ikkalasi ham ro’y berishi lozim. Mantiqiy 

amal «VA» mantiqiy ko’paytma deb ataladi (3.a-rasm). 

 

a)     A=B

⋅V        (mantiqiy ko’paytma). 

 

•  Agarda 2 ta (B va V) hodisalar  A hodisani  sodir etsalar  A   hodisaning 

sodir bo’lish ehtimoli quyidagicha aniqlanadi: 

 R(A)=R(B) 

⋅ R(V) 

 (3.1) 

•  Agarda n ta (B, V ... N) hodisalar A hodisani  sodir etsalar A   hodisaning 

sodir bo’lish ehtimoli quyidagicha aniqlanadi: 

 R(A)=R(B) 

⋅ R(V) ⋅...⋅R(N) (3.2) 

 

«YoKI» amal shuni ko’rsatadiki, «G» hodisa sodir bo’lishi uchun  D va Ye 

hodisalardan birontasi ro’y berishi  (yoki ikkalasi ham) yetarli bo’ladi. Mantiqiy 

amal «YoKI» mantiqiy yig’indi deb ataladi (3.b-rasm). 

 

b)      G = D+Ye     (mantiqiy yig’indi). 

 

13

---

 

•  Agarda 2 ta hodisa G ni  sodir etsa  G  hodisaning sodir bo’lish ehtimoli 

quyidagicha aniqlanadi: 

 

R(G) = R(D) + R(Ye) – R(D) 

⋅ R(Ye) 

    (3.3) 

•  Agarda n ta hodisa G ni  sodir etsa G  hodisaning sodir bo’lish ehtimoli 

quyidagicha aniqlanadi: 

 

R(G) = 1– [1–R(D)] 

⋅[1–R(Ye)] ⋅… ⋅[1–P(N)] (3.4) 

 

Тizimlar xavfsizligini tahlil qilishda ishlatiladigan hodisalar belgilari va 

mantiqiy amallar belgilari  2 va 3  jadvallarda keltirilgan. 

 

2- jadval         

hodisalar belgilari 

 

Т.r. 

Hodisaning belgisi 

Hodisaning ma’nosi 

1 2 

3 

1.  

 

 

aylana 

 

Kerakli ma’lumotlar, ko’rsatkichlar bilan 

ta’minlangan dastlabki hodisa 

2.  

 

 

romb 

 

Yetarli darajada ishlab chiqilmagan 

(o’rganilmagan) hodisa 

3.  

 

 

to’g’ri to’rtburchak 

 

 

Mantiqiy element kiritadigan  

hodisa 

4.  

 

 

Oval 

 

“Тaqiq” mantiqiy  elementi bilan  

qo’llaniladigan shartli hodisa 

5.  

 

        

Uycha 

 

Yuz beradigan yoki yuz bermaydigan 

 hodisa 

6.  

 

 

            Uchburchaklar 

 

O’tish belgilari