Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти

Т қ f (Э_х, Б, Б_o, Б_т, Д, Д_ф, И_м, Ф),
бу ерда, Т - товар (хизмат)ларга талаб; Э_х - истеъмолчининг эҳтиёжи; Б, - товарнинг баҳоси; Б_o - алмаштира оладиган товарнинг нархи; Б_т - тўлдирувчи товарнинг нархи; Д - истеъмолчининг даромади; Д_ф - истеъмолчининг даромадлиги, яъни сотиб олиш қобилияти; И_м - истеъмолчининг маданий, маънавий даражаси; Ф - истеъмолчининг иқтисодий келажаги ҳақидаги фикри.
2 - жадвал.
Товарнинг баҳоси ва талаб ўртасидаги боғлиқлик.

Товарнинг баҳоси, сўм ҳисобида (Б)	Талаб, яъни сотилган товар миқдори (Т)
100	30
80	45
60	60
40	80
20	110

Товарнинг

баҳоси
100

80

60

40

20
Талаб, сотилган
товар миқдори
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120


2 - чизма. Товарга бўлган талаб.
Шундай қилиб, талабга таъсир этувчи омилларни уч гуруҳга: товарларнинг нархи, истеъмолчиларнинг даромади ва уларнинг эҳтиёжига ажратиш мумкин экан. Булар ичида талаб ва баҳо (нарх) орасидаги узвий боғлиқлик алоҳида диққатга сазовор.
2-жадвал ва 2-чизмадан кўриниб турибдики, товарнинг нархи пасайган сари уни сотиш осонлашади ва, демак, сотилган миқдори ортиб боради ва, аксинча, бозор учун ишлаб чиқарилган товарларнинг миқдори ортиши билан эса унинг баҳоси пасая боради.
Шундай қилиб, талаб-тўловга қобилиятли эҳтиёжнинг бозор шаклидаги намоён бўлишидир. Маркетинг стратегияси ва тактикасида эҳтиёж ҳам худди талаб сингари чуқур ўрганилади. Эҳтиёж - инсоннинг, маълум ижтимоий гуруҳларининг ёки бутун жамиятнинг ҳаёт фаолиятини таъминлаш учун муҳим бўлган заруриятидир.
Талаб, таклиф ва баҳо бозорнинг асосий элементлари бўлиб, улар ўзаро доимо диалектик алоқада бўлади. Уларнинг ҳаракати талаб ва таклиф иқтисодий қонунини акс эттиради. Бу қонуннинг асосий моҳияти, талаб ва таклифни миқдор ва таркибининг бир-бирига мос келиши, яъни уларнинг мувозанатидир. Бу эса улардан ривожини, ишлаб чиқаришнинг юқори даражада ўсишини таъминлашга ҳеч бир тўсиқсиз реализация қилишни таъминловчи, уларнинг ўзаро бир-бирига мос келишини талаб қилади. Талаб ва таклиф орасидаги пропорция ижтимоий ишлаб чиқариш жараёнида ишлаб чиқариш воситалари ва истеъмол буюмлари билан, меҳнат унумдорлигининг ўсиши жадаллиги ва аҳолининг даромади нисбати билан баҳоларнинг умумий даражаси ва алоҳида товарларнинг баҳоси билан боғлиқдир. Бу пропорцияга, айниқса, эҳтиёжларнинг ўсиб бориши қонуни катта таъсир кўрсатади. Чунки бу қонун таъсирида харидорларнинг бозордаги товарлар ассортименти ва сифатига бўлган талаби кучаяди. Талаб ва таклиф қонуни товар ишлаб чиқаришга асосланган ҳар қандай ижтимоий-иқтисодий жамият учун характерлидир. Бу қонуннинг амал қилмаслиги натижасида бозор элеменлари бутунлай йўқ қилинган эди. Мана шунинг учун ҳар доим талаб ва таклиф мавжуд бўлган бозор фаолияти натижасида ўйлаб топилган маркетингга қизиқиш бугунги кунда кучайиб боряпти.
Таянч сўзлар: бозорни ва сотишни тадқиқ этиш, сотиш миқдори, ишлаб чиқариш воситалари бозори, истеъмол таварлари бозори, даромадни тавсифловчи кўрсатгичлар, эркин бозор муносабатлари, маркетингнинг бозор тамойиллари, бозор конъюнктураси, бозорни сегментлаш, асосий рақобатчилар, географик белгилар, демографик кўрсатгичлар, марказлашган маркетинг, маркетинг изланишлари, ишлаб чиқарувчилар бозори, истеъмолчилар бозори.