Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги, мирзо улуғбек номидаги тошкент давлат университети

д) Тарихий ривожланишда шахснинг ўрни.

Ҳар бир шахс — бу муайян бир сиймодир ва ушбумаънода тарихда ўзининг катта ёки кичик ўрнига эга.Чунки тарихнинг ўзи ҳам шахсларнинг бирлиги ва ўзаротаъсири, ҳаёт-фаолиятининг натижаси ўлароқ қарор то пади.
Одатда тарихий жараёнда шахсларнинг ўрни маса ласи тўғрисида гап борса, буюк кишилар фаолиятитушунилади. Шахсларнинг буюклиги ўзлари мансуббўлган ижтимоий гуруҳ, эл-элат ёки халқнинг фикр ўйини тўла ифодалаб, уларнинг асосий мақсад-вазифаларини тарихий жараён кечишининг объектив манти ки талабларига мос амалга оширишда ҳал қилувчи иш ларни бажара олишвдадир. Бундай шахсда даставвалуни ўз орасидан етиштириб чиқарган халққа хос си фатлар жам бўлади. Бу сифатлар уларнинг бетакроршахсий хусусиятларига айланиб, ижро этиш мумкинбўлган юмушларни кун тартибига қўйишида, уларнирўёбга чиқаришда мислсиз жасорат, улкан ташкилот чилик ва жонбозлик кўрсатишида намоён бўлади.Буюк шахс фаолиятида ўз халқини саодатли қилиш,ўзлигини рўёбга чиқариш, миллий ва давлат мустақил лигини ҳимоя қилиш, илғор халқлар даражасига кўта риш ҳамда буларнинг натижаси ўлароқ инсоният ялпиилгарилама ҳаракатига баҳоли қудрат кўмак беришбелгиловчи ўрин эгаллайди.
Узоқ тарихдан бизгача етиб келган манбалардан,жумладан юнон тарихчиси Ҳеродотдан қолган асар лардан маълумки, ўзбек халқининг қадимий аждод ларидан бўлган массагетлар сардори Тўмарис Эроншоҳи Кирнинг босқинчилигига қарши курашга бош чилик қилиб, унинг ўзини ҳалок этиб энг зарур ва зифани бажарди — юртнинг мустақиллигини саклабқолди.
Буюк шахслик хусусияти ўзбек халқи тарихида мў ғул босқинчилари авлодлари қўлидан ҳокимиятни тор тиб олиб миллий давлатчиликни тиклабгина қолмай,уни жаҳон миқёсида равнақ топтирган буюк бобомизАмир Темурга ҳам тегишлидир. Унинг марказлашганқудратли давлатида ижтимоий ҳаётнинг барча соҳаларикенг ривожланди. Унинг ўз давлати манфаатлариникўзлаб олиб борган урушлари славян халклари ва Ғар бий Оврўпа халқларининг ижтимоий тараққиёти тезла шувига ҳам кўмак берди. Буни, ўтмишда бўлганидек,ҳозирги инглиз, француз, италян ва бошқа халклартарихчилари ҳам тўкри эътироф этадилар. Бу мамла катларда улуғ Амир Темур ҳақида холис илмий тадқи қотлардан ташқари бой бадиий адабиёт ҳам яратилган.Амир Темур жаҳон ривожланишининг кейинги тарақ қиётига ҳам катта ҳисса қўшган буюк шахсдир.
Темурийлар шажарасидаги кўпгина ҳукмдорлар, ху сусан, Мирзо Улутбек, Шохруҳ, Хусайн Бойқаро Заҳи риддин Бобур ўзбек халқининг тарихида катта ўринтутган шахслардир. Бобурнинг Мовароуннахрдан Ҳин йистонга бориб, турли халқ, турли дин ва тилларшароитида марказлашган давлат тузиб, бу мамлакат тарихида ниҳоятда салмоқли ишлар қилганлигигаҲиндистоннинг машҳур сиёсий ва давлат арбоби Неружуда катта баҳо берган эди.
Жаҳон тарихида катта ўрин олган буюк шахслар дан бири шоир, мутафаккир, давлат арбоби АлишерНавоийдир. АҚШ собиқ Президенти Р. Рейган Али шер Навоий ҳақида шундай деган эди: бой маданият га эга бўлган асл заминда вояга етган Алишер На воийнинг самимияти ва нафосати бутун инсониятгатегишлидир.
Ўзбек халқи тарихида тутган ўрни, ўз халқинингтараққиётида амалга оширган ишлари бўйича АмирТемурдан сўнг алоҳида мавқ шайбонийлар сулоласи дан чиққан Абдуллахон II га тегишлидир. Бу сиймоўзбекларнинг катта давлатини тузиб, ўз халқининг иқ тисодиёти, фани ва маданияти равнақига катта эъти бор берган эди.
Қадимги Римлик машҳур мутафаккир Тацит тарих ни ҳодисаларнинг жонли изларидан бориб ёзмоқ ло зим, деган эди. Шундай йўлдан борилса, тарихнингбетакрор жараёни мантиқи очилади ва бу жараён мар казида турган ижтимоий кучлар, унинг доҳийлари тут ган ўрни объектив баҳоланади, бинобарин, халқимизўтмишидаги буюк сиймоларнинг кенг оммани бошқа риб, бажарган ишлари кўлами ва аҳамияти намоён бў лади.
Россия мустамлакачилиги Туркистондаги мавжудижтимоий турғунликни чуқурлаштирди. Бироқ дунёдаюз бераётган чуқур ўзгаришларнинг гувоҳи бўлиш ма ҳаллий зиёлиларни халқ ва юрт тақцири хусусида чу қурроқ ўйлашга мажбур этди. Жадидларнинг айдонгакелиши, хусусан, Маҳмудхўжа Беҳбудий, МунавварҚори, Абдулла Авлоний, Абдурауф Фитрат, Чўлпон вабошқаларнинг миллат манфаатларини ҳимоя қилибчиқиши шу вақтга тўғри келди. Уларнинг қарашларидақолоқ ижтимоий муносабатларни ва мустамлакачилик ни тугатиш, миллий давлат истиқлолига эришиш мақ сади ўз аксини топган эди.
Шахс салоҳиятининг кучи Ўзбекистонда давлатмустақиллигини қўлга киритишда ва мустаҳкамлашдаяна бир марта намоён бўлди. Президент И. А. Ка римовнинг ақл-заковати, иродаси туфайли жиддий,бўҳронларсиз, қийинчиликларсиз тинч ижтимоий ри вожланишнинг оқилона тўғри йўлига тушиб олин.